Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
90 İlk dönem nesir türü Upanishad metinlerinde Atman, ferdi bilinç prensibi; Brahman ise evrenin şahıs üstü temeli olarak görülür. Zamanla bu fark giderilir ve ikisi de özdeş olarak kabul görür. Bu anlamda çokluktan söz edilemez. Vedalar’da yer almayan bu anlayış Upanishadlar’ın genelinde hâkim olan bir düşüncedir. 205 Bu düşünceyi dillendiren meşhur deyişlerden biri olan “tat tvam asi” (Sen O’sun) ibaresi birçok yerde tekrar tekrar zikredilir. Dolayısıyla Rig Veda’da yer alan aşkın tanrı anlayışı, Upanishadlar’da ‘içkin bir tanrı anlayışı’ şeklinde görülür. 206 Bu metinlerde kendisi aracılığıyla görülen, işitilen, koklanan, konuşulan, acı tatlı ayırt edilen Öz (Atman), başta Brahman ile bir tutulur. Atman’ın Brahman, İndra, Pracapati ve diğer bütün tanrıları kapsadığı ifade edilir. 207 Böylece kremada bulunan yağ benzetmesiyle, Atman’ın her canlının içine yayıldığı vurgulanır. 208 Bu tür benzetmelerle Upanishad felsefesinin temeli olan Atman-Brahman özdeşliği ortaya konulur. Upanishadlar’da Brahman ve Atman’ın tek gerçek olduğu vurgulanırken önceki dönem düşüncelerinden uzaklaşılmaz. Nitekim eski devir inançlarında da Brahman’ın tek gerçek olduğu fikri merkezidir. Örneğin “Varlık (Sat) ve Yokluk (Asat) O’dur. 209 Brahman, Pracapati’dir (Yaratılışın Efendisi), Rudra’dır, Vishnu’dur (Kaplayan), Hiranyagarbha’dır (Altın Tohum), Vişvasric’dir (Her şeyin yaratıcısı), Savitri’dir (Canlandıran), Davitri’dir (Yaratıcı), İndra’dır, İndu’dur (Ay). Brahman ısı verir, ateşle kaplı altından bir toptur.” 210 Bu nitelendirmeler Brahman’ın diğer 205 S. Dasgupta, A History of Indian Philosophy, I/47-48. 206 Radhakrishnan, Indian Philosophy, I/169. 207 Aitareya, Upanishad, III, V, 3. 208 Şvetaşvatara Upanishad, I, 16. 209 Mundaha Upanishad, II, 2,1 210 Maitri Upanishad, VI, 8; Veda dönemi ilahlarıyla sonraki dönem Upanishad tanrılarılarının aslında hep “O” (Brahma) olduğu, bunlar arasında bir uzlaşılmaya gidildiği fikri, Şvetaşvatara Upanishad, IV, 2’de geçen şu ifadelerle de desteklenir. “Tanrı Agni’dir, Aditya’dır, Vayu’dur, Ay’dır. O kuşkusuz saftır. O Brahma’dır, Sular’dır, Pracapati’dir”. 91 tanrılarla aynı kategoride değerlendirildiğini gösterir. Böylece önceki dönem anlayışları da kabul edilerek, tanrı tasavvuru tek çatı altında birleştirilmeye çalışılır. Böyle bir yaklaşım ilk anda gelebilecek tepkileri bir ölçüde kırma ve eski anlayışı yavaş yavaş terketme yöntemi olarak dikkat çeker. Zira sonraki dönem Upanishadlar’da bütün tanrıların devre dışı bırakılarak Atman-Brahman özdeşliğinin ön plana çıktığı görülür. İlk dönem Upanishadar’da Veda dönemine ait Tanrı isimleri yer alır. Bu metinlerde Veda tanrılarının üstün özelliklerine, tabiata ait birçok tanrıya ve onlara yapılan dualara yer verilir. Bu durum ilk dönem Upanishadlar’da çok tanrıcılık fikrinin yer aldığını göstermektedir. Ancak daha sonraki dönemde ve Upanishadlar’ın genelinde tek yüce Varlık olarak Brahman’ın ön plana çıkması ve diğer tanrılardan ayrı bir konumda tutulması Upanishad metinlerinde çok tanrıcılıktan tek tanrıcılık anlayışına geçiş olduğunu göstermektedir. Upanishadlar’a göre ruhun kurtuluşu Tanrı’yı bilmeye bağlıdır. Çünkü tutkuları yüzünden dünyevi işlere bağlı olan Atman (ruh), Tanrıyı idrak etmeden gerçeği göremez. Ruh ancak Tanrı’yı bilerek kendini saran bütün bağlardan kurtulabilir ve bunun sonucunda nihai huzura kavuşabilir. Tanrı değişken olmadığı gibi ölümlü de değildir. Değişken olanı ve ruhu Tanrı yönetir. Düşüncesini Tanrı’ya yoğunlaştıran, onunla birlik olur ve ona karışır. 211 Kişinin nihai kurtuluşu elde etmesi için Brahman ile birleşmesi gerekir. Bunun yolu da bireyin içindeki öz ile aşkın varlık olan Brahman arasındaki bağı kurabilmesidir. Bu bağ, Atman’ın ve Brahman’ın niteliklerinin bilinmesi ve içselleştirilmesi sonucunda kurulabilir. 211 Şvetaşvatara Upanishad, I, 8;10. 92 Upanishad düşüncesine göre bedendeki bireysel Brahman (Atman) ve evrensel Brahman’ın görülebilmesi için Om hecesinin yardımına ihtiyaç duyulur. Bu anlamda bir kimse kendi bedenini alt sürtme çubuğu, Om hecesini de üst sürtme çubuğu olarak kullanır ve bu iki çubuk arasındaki sürtmeyi, meditasyon (derin düşünme) uygulayarak gerçekleştirirse, sürtme sonucu ateş kıvılcımının çıkması gibi, Tanrı’yı görür. 212 Upanishadlar’da anlatılan Brahma tasvirlerine bakıldığında, Brahman’ın aşkın ve içkin olmak üzere iki yönü dikkat çeker. Nitekim her iki Brahman arasında bir çelişki yoktur. Çünkü Brahman Tek’dir ve bir ikincisi olmayandır. Brahman, aşkınlık durumuna veya görünüşüne göre ele alınarak incelenebilir. Buna göre Upanishadlar, Aşkın Brahman’ı anlatırken ispatlanabilecek söylemlerden arındırmak maksadi ile onun bilinen her şeyden tamamen farklı olduğunu ortaya koyar. Örneğin Upanishadlar’da şu ifadeler yer alır: “Bu ikilik içermeyen Brahman hareket etmediği halde düşünceden bile daha hızlıdır. Yerinde durduğu halde gezinir. Bir atomdan daha küçük, en büyükten daha büyüktür”. 213 Bu şekilde Upanishadlar, Brahman’ın gerçek manada idrak edilmesinin hayatın en yüce anlamı olduğunu ifade eder. Aşkın Brahman mekân, zaman ve nedensellik gibi tüm sınırlayıcı niteliklerden uzaktır. “O, sınırsızdır, doğmamıştır, ne yorumlanabilir ne de kavranabilir.” Kalpteki bu özün (Brahman) hem en küçük hem de en büyük varlık olduğu “kalpteki öz, bir pirinç tanesinden, bir arpa tanesinden, bir hardal çekirdeğinden daha küçüktür. Yine o yeryüzünden, hava boşluğundan, gökyüzünden, bütün dünyalardan daha büyüktür” 214 ifadeleri ile belirtilir. 212 Şvetaşvatara upanishad, I, 9;14. 213 İsa Upanishad, 4-5. 214 Çhandokya upanishad, III, XIV, 3. Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|