46
Giriş otağı-“Cavidin ədəbiyyatı”.
1-ci otaq-“Cavidin ömrü”.
2-ci otaq “Cavidin faciəsi”.
Soldakı zal-“Cavidin şöhrəti”.
Təqdim olunan muzey-ekspozisiyası planında Hüseyn Cavidin
ev-muzeyinin tam təsviri və aparıcı mətnlər verilib. Hər bir
oxucunun daha geniş biliyə və məlumata malik olması üçün
aşağıdakı qaynaqların öyrənilməsi tövsiyə edilir.
1.Məhəmməd Cəfər Cəfərov. Hüseyn Cavid.
2. Qulam Məmmədli-Cavid-ömrü boyu.
3. Rəfael Huseynov. Vaxtdan uca.
4. Mehdi Məmmədov. Şirin arzular, acı fəryadlar.
5. Cavidi xatırlayarkən. Məqamlar və xatirələr toplusu.
6. Cəlal Qasımov. Cavidi məhbəsə aparan yol. Ekspozisiyanın
ilk otağında bir-birindən sütün divarlarla ayrılan 3 şəbəkəli
bölümün hər birində heykəltaraşlıq nümunələri və məqbərənin
maketi yerləşir:
1. Ortada Hüseyn Cavidin məqbərəsindəki mərmər heykəlin
natural ölçüdə gipsdən olan variantı. (Müəllif Ö.Eldarov). Bu
heykəlin üst hissəsində Hüseyn Cavidin “Azər” poemasından
misralar yazılıb:
Bir əlim iştə su, atəş bir əlim.
Çarpacaq qəlbim əgər, sussa dilim.
2.Solda Ərtoğrol Cavidin mərmərdən büstü. (Müəllif
Ö.Eldarov). Heykəlin üst hissəsində H. Cavidin “Qadın”
şeirindən misralar yazılıb:
Kimsədən gözləmə yardım əsla
Yalnız kəndinə kəndin ağla!
3.Sağda Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərənin maketi.
(Müəllif İbrahimov). Maketin üst hissəsində “Şeyx Sənan”
əsərlərindən misralar yazılıb:
47
Bəni öldürsələr də, bən yaşarım.
Tərk edib xəlqi, xaliqə qoşarım.
Müdriyyətin qapısının sol hissəsində rəssam Rafael Əsədovun
Cavidin “Topal Teymur” televiziya tamaşası üçün çəkdiyi dekor
və obrazların geyim eskizləri (1983) nümayiş olunur. Dəhlizdə
sıralanmış vitrində Hüseyn Cavidin əsrin ilk onilliklərində ərəb
və latın qrafikası ilə nəşr edilmiş “Bahar şəbnəmləri”, “Keçmiş
günlər” , “İblis”, “Şeyx Sənan”, “Uçurum”, “Topal Teymur” və
sair əsərləri ilə yanaşı bəraətdən sonra işıq üzü görmüş müxtəlif
dillərdə olan kitabları, Cavidin həyatı və yaradıcılığı ilə əlaqədar
həm Azərbaycanlı, həm də əcnəbi müəlliflərin əsərləri düzülüb.
Həmçinin burada Ə.Cavidin notları nümayiş olunur.
Əslən Naxçıvan MR-dan olan Hüseyn Cavidin doğma
vətəni Naxçıvanda da, ev-muzeyi açılmış və fəaliyyət
göstərməyə başlamışdır. Hüseyn Cavidin Naxçıvanda ev-
muzeyi Azərbaycan KP MK-nın 25 dekabr 1980-cı il tarixli
qərarı və Azərbaycan Nazirlər Sovetinin 13-fevral 1981-ci il
tarixli sərəncamı ilə yaradılıb. Muzeyin rəsmi açılışı 1984-cü il
iyun ayının 9-da olmuşdur. Ev-muzeyinin ümumi sahəsi 367m2,
ekspozisiya yerləşən bina 212m2-dir. Muzeyin ekspoziyası və
mövzu-tematik planı mərhum teatrşünas Tamilla Təhmasib
tərəfindən hazırlanmışdır. Hüseyn Cavidin ev-muzeyində
hazırda 7200-ə yaxın eksponat toplanmışdır. Onların içərisində
Hüseyn Cavidin həyat və yaradıcılığını əks etdirən foto-şəkillər,
sənədlər, əsərlərinin ilk nəşrləri, üzərində-müəllifin aftoqrafı
olan 1934-cü ildə nəşr olunmuş “Səyavuş” və 1926-cı ildə nəşr
olunmuş “İblis” əsərləri, böyük şairin yubileyləri, onu müxtəlif
teaqtrlarda tamaşaya qoyulmuş afişa və proqramları, müxtəlif
xatirə əşyaları vardır. Bu eksponatlar içərisində ədibin yaxın
dostu Əziz Şərifin muzeyə şəxsən üzünü köçürüb bağışladığı
Cavidin İstanbuldan Qurbanəli Şərifzadəyə göndərdiyi
məktublardan ibarət dəftəri, şairin qızı Turan Cavid tərəfindən
48
hədiyyə edilmiş “Knyaz” əsərinin əlyazmasını və ailə şəkillərin
orijinallarını, Ərtoğrol Cavidin hərbi xidmət illərində 1942-ci
ilin 7 oktyabr tarixinə kimi Abxaziyadan, Tbilisi Hospitalından
və Naxçıvandan Bakıya-anası Mişkinaz Cavidə və bacısı Turan
Cavidə yazdığı 71 ədəd məktubu xüsusi qeyd etmək olar.
Tədbirin sonunda oxucular şair haqqında yazılmış bir neçə şeir
deməyə başlayırlar:
Naxçıvanda Cavid çıxdı qarşıma,
Türbəsiydi indi vətən Cavidin.
Şahlıq quşu gördüm qonub başına,
Sürgünlərdə qəbri itən Cavidin.
Tutdurdular, öldürdülər şairi,
Yasaq oldu o şairlər şairi.
Türbəsinə qoymayın hər şairi,
Ruhu pakdı ilahidən Cavidin.
Qılıncını üstə çəkdi xəyanət,
Köməyinə nə dost çatdı, nə millət.
İlhamından qisas aldlı cəmiyyət,
Taleyindən üzü dönən Cavidin.
Gedən getdi, qalanları qaldılar.
Xiyabanda fəxri yerlər aldılar.
Atabəylər torpağında yadigar
Cavid qaldı fəxri adı Cavidin.
Başqaları bir ağ günə çıxdılar,
Tamaşaydı, səsə-ünə çıxdılar.
Yer altlından, yer üstünə çıxdılar,
Dalısınca Müşfiq, Hadi, Cavidin.
Xalq şairi N.Həsənzadə