Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Suat Yakup Baydur, Hellen-Latin Eski Çağ Bilgisi, İstanbul, 1948
Yüklə 1,37 Mb.
|
Suat Yakup Baydur, Hellen-Latin Eski Çağ Bilgisi, İstanbul, 1948. John Bury, Düşünce Özgürlüğünün Tarihi (çev. D. Bartu), İstanbul, 1978. A. B. Schwarz, Roma Hukuk Dersleri (çev. T. Rado), 7. Bası, İstanbul, 1965. OKUMA
ROMA NIN TARİHSEL ROLÜ NEDİR? Geçen yüzyılın en büyük Alman Roma uygarlığı uzmanların dan ve hukukçularından biri olan Rudolf von Jhering (1818 1892) Roma Hukukunun Ruhu (Geist des Römischen Rechts) adlı ese rinin başında şu satırları yazmaktadır: "Roma kendi kanunları nı, dünyaya üç kez kabul ettirdi; çeşitli milletleri üç kez birlik ha linde bir araya topladı. İlk kez, Romalılar henüz güçlerini tam olarak korudukları bir dönemde, bu kaynaştırma bir devlet bir liği içinde gerçekleştirildi. Siyasal yıkılıştan sonra kendini göste ren ikinci büyük birlik, Kilise birliği biçiminde oldu. Üçüncüsü, Roma hukukunun kabulü dolayısıyla hukuksal bir birlik biçi minde ortaya çıktı. Birincisinde silah gücüyle oluşturulan kay naşma, öteki ikisinde manevi alandaki güç ve üstünlüklerin ürü nüdür. Kısaca diyebiliriz ki, Roma'nın tarihsel görevi ve tarihte oynadığı rolün önemi, onun sayesinde evrensellik ilkesinin milliyet ilkesinden üstün tutulmasındadır." (A. B. Schwarz, Roma Hukuku Dersleri çev. T. Rado, 7. Bası, İstanbul, 1965, s. 9-11) (Not: Bu çeviri Türkçeleştirilmiştir)
HIRİSTİYANLIK İsa ve öğretisi Hıristiyanlık, Doğu mistisizminin, Yahudi mesihciliği- nin, Yunan düşüncesinin ve Roma evrenselciliğinin "kav şak noktasında" ortaya çıktı. Doğduğu yer, böylesine etkilerin odaklaştığı bir yer. Hıristiyanlığın kurucusu İsa, ilk Roma imparatoru Au gustus zamanında, Filistin'de dünyaya geldi. Ve orada va azda bulundu. Kurduğu din, kendisinden çok sonra, Ro ma İmparatorluğu'nun resmî dini haline gelmiş ve sonuç ta tüm Batı dünyasının egemen dini olmuştur. İsa'nın öğretisinin temeli şu: Tanrı, şefkati bütün evre ni kapsayan bir Baha'dır. Ve yeryüzünde "Tanrı'nın sal tanatı" hüküm sürecektir günün birinde. İsa'nın öğretisinin temeli olan "Tanrı saltanatı" düşün cesi için, "insan düşüncesini harekete geçiren ve kafasını değiştiren en büyük ihtilal doktrinlerinden biridir" der, İngiliz tarihçisi Wells. İsa, Tanrı'nın evreni kavrayan babalığı adına, neye kar şı çıkıyor ve ne getiriyordu? Ne idi içeriği "İsa'nın ihtilalciliği"nin? - Önce, zamanının dar milliyet inancına karşı çıkıyor du İsa. İsa'dan önce Yahudiler, evrenin biricik Tanrı'sı olan "Yehova"nın, bir adalet Tanrısı olduğuna inanıyorlardı. Ancak Yehova, kendisiyle pazarlık da edilebilen bir Tanrı idi. Nitekim bu Tanrı, İbrahim Peygamberde pazarlık ede rek, Yahudileri yeryüzünde "egemen bir ırk" haline getire ceğine söz vermiştir. Oysa, İsa'ya göre, Tanrı'yla pazarlık olmaz. Ve gelecekteki Tanrı saltanatında ayrıcalıklı ırk, ay rıcalıklı insanlar yoktur. Bütün insanlar kardeş ve birbi rine eşittir. Tüm insanlar bu İlahi Baha'nın evlatlarıdır. Günahkârları da içinde olmak üzere.
Yahudiler, aile bağlan çok güçlü olan bir kavimdi. İsa'nın aşıladığı büyük Tanrı sevgisi, onların dar ve sınır layıcı olan aile kurumunu parçalayacaktı. Tanrı saltanatı, İsa'nın arkasından gidenlerden oluşacak büyük bir aile topluluğu olacaktır. Şöyle diyordu İsa: "Göklerde olan Babamın iradesine kim uyarsa, benim kardeşim, kız kardeşim ve anam olur".
Mademki, bütün insanlar, Tanrı Ülkesi'nin uyruklarıy dı; o halde varları yoklan da bu ülkenindi. Her insan için doğru yol, biricik doğru yol, olanca varlığı ile Tanrı'ya hizmet etmektir. İsa, tekrar ve tekrar, özel servetleri ve bü tünüyle Tanrı'ya adanmamış yaşamları kötüler: "Zengi nin Tanrı Ülkesi'ne girmesi devenin iğne deliğinden geç mesinden daha güç olacaktır" sözü onundur.
Özetle, İsa'nın vaat ettiği göz kamaştırıcı ülkede, ne mülkiyet ne ayrıcalık ne gurur ne iistlük-altlık olacaktı. Sevgiden başka ödül bulunmayacaktı orada. Bütün bunlarla, İsa, içinde yaşadığı toplumun düzen ve inançlarına karşı çıkıyordu. O düzenden yararlananlar da ona karşı çıktılar ve "garip bir yönetim kurmaya yel tenmekle" suçladılar.
Âdet yerini bulsun diye yargılamayı da unutmadılar doğallıkla. Hıristiyanlığııı yayılması Hıristiyanlık, başlangıçta bir "yoksullar hareketi" ol muştur. İlk Kilise, bir yoksullar birliği, bir kardeşler toplu luğu idi; "yoksul" (ebionim) diye adlandırılırdı ilk Hıristi- yanlar. "Hıristiyanlığın kurulması, halktan gelen insanla rın şimdiye değin başardıkları en büyük eserdir". Büyük Fransız düşünürü Ernest Renan'ındır bu söz. İsa'nın öğretisini, onun ölümünden sonra, Çömezleri (Havariler) yayar. Dinin dayandığı esasları içeren kutsal metinlerin yazılması da İsa'dan sonra olur. Bu çömezler içinde özellikle Aziz Paulus, çok önemli bir yer tutar. Yahudiliği, Mithra dinini ve o zamanın İsken deriye'sinde egemen inanışlarla ilgili birçok düşünceleri ve anlatımları Hıristiyanlığa sokan o olmuştur. İsa'nın, Tanrı Osiris gibi, yeniden dirilmek ve insanlara ölümsüzlük ver mek üzere ölen bir Tanrı olduğu inancını aşılayan da odur. Dinin tutunması ve yayılmasındaki hizmeti ne denli bü yük olursa olsun, "Tanrı-İsa" ile "İnsanlığın babası olan Tanrı" arasındaki hısımlık konusunda karışık ilahiyat kav galarına yol açan da yine Aziz Paulus olmuştur. Kısacası, hayli azizlikler etmiştir Hıristiyanlığa Aziz Paulus! İsa'dan sonraki iki yüzyıl boyunca, Hıristiyan dini Ro ma İmparatorluğu'nda durmadan yayılıyor. Yeni dinin, Filistin'den çıkarak Roma İmparatorluğu'nda hızla yayılmasında, taşıdığı düşünceler kadar -belki onlar dan da çok- o zamanın Roma'sındaki sosyal gerçekliğin bü yük payı vardır: Roma devletinde düzene, kanunlara ve te amüllere olan o eski güvenden eser kalmamıştı. Bir yanda kölelik, zulüm ve korku, öte yanda israf, ihtişam ve sefahat hüküm sürüyordu. Bir huzur özlemi içinde idiler ezilen yı ğınlar. Onları yeni dinin, yani Hıristiyanlığın kollarına atan başta bu sosyal koşullardı. Ve Hıristiyanlık da, bu zavallılara aradıkları huzuru verebilecek bir içerikte idi. Bütün öteki dinlerden daha fazla. Roma imparatorlarının bu yeni dine karşı takındıkları tavır, düşmanlıkla hoşgörü arasında değişmiştir. İsa'dan sonraki 2. ve 3. yüzyıllarda, bu yeni inanışı ortadan kaldır ma yolunda girişimler olmuş ve sonuçta İmparator Di- ocletianus zamanında açıkça zulmedilmiştir Hıristiyanla- ra. Ne var ki, onları yıldırmamıştır bu zulümler. 317 yılın da da Büyük Constantinus Hıristiyanlığı kabul etmiş ve böylece yeni din, imparatorluğun resmî dini olmuştur. Batı Roma İmparatorluğu barbarların darbeleriyle yı kıldıktan sonra, Roma'daki Katolik Kilisesi, uzun yüzyıl lar kendisini Roma devletinin mirasçısı olarak görecek ve gösterecektir. DAHA ÇOK BİLGİ John Bury, Düşünce Özgürlüğünün Tarihi (çev. D. Bartu), İstanbul, 1978. Félicien Challaye, Dinler Tarihi (çev. S. Tiryakioğlu), İstanbul, 1960. OKUMA
Hıristiyanlığın öteki dinlerden esaslı şekilde ayrı bir din ol madığını tarih göstermektedir. Bütün öteki kutsal kitaplar gibi, Hıristiyanlığın Kutsal Ki- tap'ı da insan eseridir. Müslümanlık hariç olmak üzere, öteki dinlerin çoğundan da ha yeni olan Hıristiyanlık, daha önceki dinlerle şaşırtıcı benzer likler göstermektedir. Tanrı'sı, Yahudi peygamberlerin Yeho- va'sıdır ki, Göksel Baba haline girmiştir. Bütün ilkel tapınışlarda kutsal olan, olmayandan nasıl yüksekse, Kalde'deki tepeler nasıl ovalara hâkimse, onun yaşadığı Gök de yeryüzünden yüksektir. Perseus nasıl Danae'den doğmuşsa, İsa da bir bakireden doğma dır; o da Dionysos ve Horus gibi, düşmanlarından mucizeli bir şekilde kurtulur. Osiris, Dionysos-Zagreus gibi ölüp, sonra Attis ve Temmuz gibi, baharın başlangıcında dirilir. Ölümünün bazı ayrıntılarına Babilonya'da rastlamak mümkündür. Tıpkı Mith- ra'ya olduğu gibi, ona da bir Kurtarıcı sıfatıyla tapınılır. Teslis dü şüncesi zaten birkaç dinde vardır. Bakire Meryem, tıpkı öteki ka dın Tanrıların-İsis'in, îştar'ın, Astarte'nin, Kibele'nin- yaptıkları gibi, insanların az çok sevgi dolu bir dindarlığa olan eğilimini tat min eder; Meryem tıpkı Demeter gibi ıstıraplı bir anadır, İsa'yı kucağında taşıyan Madonna tasviri ise küçük Horus'u kolları arasında tutan İsis'in tasvirinin tıpkısıdır. Şeytan, İran'ın Angra Mainyu'sudur. Melekler, iblisler, azizler, animizmdeki ruhlardır. Son yargı gününe Zerdüşt'ün Mazdeizm'inde daha önce rastla nır. Hıristiyanlığın verdiği ölümsüzlük sözüne daha önceki Orfe- us ve Dionysos gizli ayinlerinde de rastlanır. Komünyon, kutsal varlığın etine ve kanına ortak olmak demek olup, totemik kökten gelmektir. Bu daha önce Eleusis'te ekmekle, Dionysos'a inanan lar tarafından şarapla, Mithra dininde ise ekmek, şarap ve su ile yapılmaktaydı. Mithra dininde daha önce birtakım takdisler, ör neğin vaftiz vardı. Hıristiyan pazarı, Yahudilerin sebt (şabbat: cu martesi) günü, Kaidelilerin de ''tabu'' sayılan günüdür. Katolik rahipleri de İsis rahipleri gibi tıraş olur, kafalarının tepesini kazır, uzun urbalar giyerler, üzerlerine el değdirilip kendileri "mana" ile meşbu hale getirilince kutsal bir vasıf edinirler; çanlar çalınır ken müminlerin üzerine su serpip onları tütsüleyerek arıttıkları zaman ise, Hellen tapınış usullerini uygulamış olurlar. Bu benzerlikler, hem kişisel hem kolektif bir çeşit gururla, kendi dinlerinin tek ve eşsiz olduğuna inanan bazı dar ruhlu Hıristiyanların ağırına gidebilir. Tersine olarak da, daha geniş gönüllü insanlar, İsa'nın kişiliğine hissi bir tercih beslemekten vazgeçmeksizin, inandıkları dinin engin bir insanlık geçmişi nin sentezi olduğunu düşünerek, sevinç dahi duyabilir. (Félicien Challaye, Dinler Tarihi, çev. Semih Tiryakioğlu, İstanbul, 1960, s. 208-209)
ha önceki din ve uygarlıklardan gelen unsurları saptayınız. (Okuma parçasını okuyunuz.)
Hıristiyanlığın hızla yayılmasında, taşıdığı düşünsel esas lar mı yoksa o zamanki Roma devletinde halkın sosyal durumu mu daha çok rol oynamıştır? BOLUM II BATI UYGARLIĞININ DOĞUŞU Ortaçağ, Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü (476) ile başlayan ve İstanbul'un Türklerce fethine (1453) değin sürdüğü -genellikle- kabul edilen bir tarihsel dönemin adı. Bin yıllık bir dönem aşağı yukarı. Nedir ortaçağa özelliğini veren? İlkçağdan farklı bir iktisadi ve sosyal düzene ve o dü zeni belirten bir değerler sistemine sahip olması.
Ortaçağın sonlarına doğru, hem iktisadi ve sosyal düzen de hem de değerler sisteminde köklü değişmeler başlar. Batı uygarlığını asıl doğuracak olan da işte bu değişikliklerdir. FEODALİTE
Ortaçağda, Özellikle Batı Avrupa'daki toplum düzeni ne "feodalite" (derebeylik) adı verilir. Klasik feodalitenin -bütün çizgileriyle- ortaya çıkışı, Fransa'da Karolenj İm paratorluğu'nun batışından (10. yüzyıl), İngiltere'de ise Norman istilasından (11. yüzyıl) sonraya rastlar. Aynı zamanda siyasal, hukuksal, iktisadi ve sosyal bir re jim olan feodal düzende "devlet birliği" yoktu. Birçok bey liklere ayrılmış bulunuyordu ülkeler. Gerçekten de, feoda litenin siyasal açıdan gösterdiği en büyük özellik, devlet ik tidarının parçalanmış olması ve halkın, -Fransa'da Capet Hanedanı'nın iktidarının başlarında olduğu gibi- doğrudan doğruya devletin değil, toprakların sahibi olan senyörlerin (derebeylerin) uyruğu durumunda olmalarıdır. Kölelikten farklı bir durum olan "bir kişiye uyrukluk", barbar istilasının yarattığı güvensizlik yüzünden çok ça buk yayılmış ve genelleşmiş. Koşullar, kendilerine bir sen- yör seçmek zorunda bırakmıştır bütün insanları. Bu dö nemde, toplumda himaye ilişkilerinin artmasını normal bir olay olarak kabul etmek gerekir. Böylece, üretim tekni ğinin gelişmesi sonucunda gevşeyen kölelik bağı dış olay ların da etkisiyle, feodal rejimin kurulmasına yol açmıştır.
Feodalite bir piramide benzetilebilir. Burada, Roma hu kukunda olduğu gibi, toprağa serbestçe tasarruf edebil mek söz konusu değildir. Senyörsüz toprak bir istisnadır. Topraklar, fief sözleşmesi ile "hiyerarşik" bir düzene bağlanmıştır. Fief sözleşmesi, iki yanlı bir sözleşme. Yanlardan biri senyördür. Senyör, tabi ya da vasal denilen bir ikinci kişi yararına, belirli bir toprak parçası üzerinde adaleti dağıt ma gibi bir görevi -sürekli bir hak olarak- tanır. Buna kar şılık, vasal da senyörün kendisinden beklediği hizmetleri yerine getirmek zorundadır. Ayrıca vasal da aldığı topra ğı kısmen başkalarına verebilir ve bu yoldan kendisi de At derebeyi olabilirdi. Şu var ki, bu hiyerarşi içinde, sonuncu vasalın ilk senyörle hiçbir ilişkisi yoktur. Vasal durumunda olan senyörlerin çeşitli yükümlü lükleri vardır: Askerî alanda yapacağı yardımla, çeşitli maddi yardımların yanı sıra vasal senyöre "danışman lık" yapmakla görevlidir. Senyör, vasalların düşünce ve dileklerini öğrenmeyi yararlı bulmaktadır. Vasalların dü şüncelerini, çeşitli konulardaki görüşlerini senyöre bildir meleri de bir görev ayrıca. Vasalların, bu amaçla bir ara ya geldikleri topluluğa "curia" ya da "concilium" adı ve rilmektedir. Batı'da feodal düzene verilebilecek en güzel örnek, o zamanki Fransa'dır. Fransa Kralı, "Fransa Dukalığı" adıyla bilinen toprak ların senyörüdür. Bu bakımdan da öbür fief sahipleriyle hiçbir ilişiği yoktur. Sadece, kendi vasallarıyla doğrudan doğruya kişisel ilişkiler kurmuştur. Öte yandan, Capet sülalesinin kralları aynı zamanda bütün Fransa'nın da kralı idiler. Bu durumda kral Fransa'daki öbür bütün sen yörlerin lideri idi. Kral, en yüksek senyördii; feodal hiye rarşinin en yüksek katında bulunuyordu. Başka bir de yimle, kral, senyörlerin senyörü durumundadır. Bu ba kımdan bütün öteki senyörler -ki kralın vasalı oluyorlar dı- ona bağımlı durumdadırlar. Ancak, yukarıda değin diğimiz ilke gereğince, kendi vasalı olan senyörlerin top rağında yaşayan halkın yaşamına kralın müdahale hakkı yoktur. Kralın doğrudan yönetimi, yalnızca kendi duka lığıyla sınırlıdır. Kralın öbür senyörlerle olan ilişkilerinin niteliği çok önemli. Çünkü bu ilişkiler, yavaş yavaş temsilî rejimin doğmasına yol açacaklar, temsil anlayışının ilk çekirdeği ve kaynağı olacaklardır ilerde. Feodal düzende sosyal sınıflar Feodal dönemde sosyal sınıflar, dövüşen soylular, dua eden rahipler ve çalışan köylüler ile serilerdir. Bu sosyal sınıfların, farklı hukuksal statüleri var aynı zamanda. Bu bakımdan da günümüzün sosyal sınıfların dan ayrılırlar: Ortaçağda sınıflar, çağımız toplumlarında- ki sınıflara kıyasla, birbirinden daha kesin çizgilerle ayrıl dığı gibi -birinden öbürüne geçmek kast sistemi gibi bü tünüyle önlenmiş olmamakla beraber- daha kapalıdır. Or taçağda bir sınıftan ötekine geçmek belli törenleri ve birta kım hukuksal işlemleri gerektiriyor. İktisadi eşitsizliği, "hukuksal eşitsizlik" tamamlıyor böylece. Soylular ile rahipler, "ayrıcalıklı sınıflar"dır. Özgür köylüler ile seriler, bütün değerleri yarattıkları halde, üre tim araçlarına tam sahip olmadıkları gibi, hukuksal ba kımdan durumları öteki ayrıcalıklı sınıflardan aşağıdır. Ayrıcalıklı sınıflar, aynı zamanda toprağa sahip olan sınıf lardır. Toprakların iki sahibi var bu dönemde: Soylular, yani senyörler ve Kilise. Ne var ki, başlarda idari ve dinsel merkezler ya da tah kim edilmiş yerler olan kentler -ileride de göreceğimiz gi bi- yavaş yavaş, meta üretiminin (piyasa için üretim) ve böylece ticaretin gelişmesine koşut olarak, gelişmeye baş layacaklardır. Ticaretin ve zanaatın gelişmesi sonunda kentlerde yeni bir sınıf ortaya çıkacaktır. Burjuva sınıfıdır bu sınıf. Ortaçağın sonlarına doğru Batı'da kendini gösteren en önemli sosyal olaydır bu! Burjuvaların zenginliği toprağa değil, kentlerde henüz ilkel bir durumda olan meta üretimine ve ticarete dayan makta. Savaş sanatıyla uğraşmadıkları, toprak sahibi de olmadıkları için, soyluların yararlandıkları "hukuksal ay rıcalıklardan yararlanamıyorlar. Gelecekte toplumun sosyal yapısını değiştirecek olan sınıf -üretim tekniğinin gelişmesi sonucunda- yeni üretim araçlarını elinde topla yacak olan bu burjuva sınıfı olacaktır.
Feodal dünyadaki gelişmelerde dikkati çeken bir nokta da şu: İngiltere'de feodalite, Fransa'dan farklı bir biçimde yerleşip gelişiyor: İngiltere'de Fatih VVilliam'ın kurduğu rejimin en önemli niteliği, feodal düzeni İngiltere'ye getirmiş olması. Kendi iktidarım güçlendirmek amacıyla yapmış bunu. Böylece, İngiltere'de feodalite, devletin zayıf oluşunun so nucu ortaya çıkmamış. Tersine, İngiltere'de, yengin Nor man prensinin kurduğu ve zor kullanarak kabul ettirdiği bir rejim feodalite. Fransa'da ise feodalite, Karolenj İmparatorluğu'nun batışının bir sonucu; devletin dağılmasının ortaya çıkardı ğı bir durum. Bu dönemde kral, ulusal devlet şefi sıfatıyla sahip olduğu yetkileri kabul ettirmek için yeter derecede güçlü olmadığından, ancak prinıa inter pare s, yani eşitler arasında birinci idi. Ne gibi sonuçları olmuş bu farklılığın? Temsili rejimin, Fransa ve İngiltere'de değişik yollardan gelişmesinin temelinde bu farklılık vardır işte. Bu farklılık, İngiliz siyasal kurumlan ve yönetici sınıfların birbirleriyle ilişkileri üzerinde etkisini gösterecek, İngiltere'ye has özel liklerin oluşmasında önemli bir rol oynayacaktır. DAHA ÇOK BİLGİ
OKUMA
FEODALİTE VE EDEBİYAT Derebeylik rejiminin kuvvetlenmesi, toplum hayatının dü zenlenmesi, ilk Haçlı seferleri, aristokratların gücünü ve nüfu zunu artırmıştır. Bunun sonucu olarak, XII. yüzyılın daha he men başlarında aristokrat sınıfın dünya görüşünü yansıtan gerçek bir edebiyatın kurulduğunu, şövalyelik ülküsünün en üstün değer olarak edebiyatta ve toplum hayatında kendini ka- bul ettirdiğini, geniş halk yığınlarını da peşinden sürüklediğini, dinsel -ulusal- bir coşkunluk akımının Fransa'yı baştan başa sardığını görüyoruz. XII. yüzyılda, özellikle destan türü, söz konusu dünya görü şünün en tutarlı anlatım aracı olmuştur. Genellikle yazarları belli olmayan ve "Chanson de Geste" diye anılan manzum ve epik betiklerdir destan türünü meydana getiren eserler. Çokluk Charlemagne, Guillaume d'Orange gibi geçmiş devir kahra manlarının maceraları, yararlıkları anlatılmaktadır bu şiirlerde. Yarım kafiyeli bentlerden kurulu bu 9-10 bin mısralı şiirler şato larda, konak yerlerinde okunur çağrılırdı. Her sınıftan halk bü yük bir ilgi ve coşku ile dinlerdi onları. XII. yüzyılın ikinci yarısında ve özellikle XIII. yüzyılda soy lulara hitap eden, Chanson de Geste' 1er gibi çığrılmak için değil de okunmak için yazılmış eserler, "romanlar" görüyoruz. Seç kin çevrelerde yaşayanların törelerini, aşk ve incelik anlayış larını gözler önüne seren bu türlü romanlar ve lirik şiirler saray edebiyatını (courtois edebiyatı) meydana getirir. Bu eserler, ge niş halk yığınlarına seslenen Chanson de Gesfe'lerden kesin ola rak ayrılır. Fransız edebiyatının daha ilk devirlerinde "satir" türüne çok yakın eserlere rastlanır. Destan ve saray edebiyatına bağlanan, bir yandan "dinsel-ulusal kahramanlık", öte yandan da "seçkin lik" kavramlarıyla "ülkücü" bir dünya görüşünde birleşen akımların karşısında yer alan bu eserler "gerçekçi" bir edebiyat ve dünya görüşünü yansıtırlar. Fransa halkının alaycı ve yergici zekâsının etkisiyle gelişen gerçekçi, satirik akımın Ortaçağ Fransası'nın toplumsal koşul larıyla yakın ilişkileri vardır. Gerçekten de XII. yüzyılın sonla rından itibaren köklü değişimler görülür Fransız toplumunda. Tecimin (ticaretin) günden güne gelişmesi, burjuvaların gitgide iş alanlarını genişleterek aristokrasinin manevi kuvvet ve kud reti karşısına paraya ve maddi zenginliğe dayanan bir sınıf ola rak çıkmaya başlaması, toplum yapısını yakından etkilemiş, ye ni bir toplumsal dengenin tohumlarını atmıştır. "Komün" hare ketleri, yani burjuvazinin bazı kentler çevresinde nispi bir ba ğımsızlığa kavuşması ile doğrudan doğruya ilişkili olan bu de ğişimlere paralel olarak, iktisadi bağımsızlık, burjuvazinin dü şünce ve duygu alanlarında da bağımsızlığa kavuşmasına yol açmış, burjuva çevrelerinde yeni bir dünya görüşü yeşermeye başlamıştır: uyanık, diri, akılcı, alaycı bir dünya görüşü. Bir yandan serüven heveslerini, aşırı kahramanlıkları alaya alan, bir yandan da kadını ve aşkı saray edebiyatındaki seçkin yerle rinden indirmeyi amaç edinen bir zihniyet... (Berke Vardar, Fransız Edebiyatı, cilt 1, İstanbul, 1985, s. 13-28) SORULAR
KİLİSE VE ORTAÇAĞDAKİ ROLÜ Ortaçağda uygarlık, "Hıristiyan" bir uygarlıktır bir ba kıma. Ve kilise, bu uygarlığın oluşumunda başlıca roller den birini oynar. Bu rolü belirtmeden önce, kilise nedir onu görelim.
İlk Hıristiyanlar, İsa'nın yakında geri döneceğine ina nıyorlardı. Gelmesi gecikince -ki bu gecikme bugün de sürmektedir!- "kilise" adıyla örgütlenmeye başladılar. İlk iki yüzyıl boyunca, Kilise, "laik" bir birliğin nitelikleri ni korudu. Aslmda, kilise kelimesinin geldiği Yunanca "ekk- lesia" sözü de sadece "topluluk" ya da "birlik" anlamında. Bu biçimde anlaşılan Kilise'nin içinde küçük bir "hiye rarşi" kuruldu: Eskiler ya da yaşça kıdemliler (presbyterios), gözeticiler (episkopos), bahtsızlara yardımla görevli kadın- erkek arkadaşlar (diyakos) vardı. 2. yüzyıldan başlayarak presbyterios'larla episkopos'lar gittikçe artan bir önem ka zanmaya başladılar ve kendilerini kilisenin tek temsilcisi saymaya başladılar. İçlerinden biri ele kilisenin başı oldu. Sonra çeşitli kiliselerin başlan birbirleriyle temasa geçerek, bir çeşit oligarşi halinde, "Evrensel Kilise"yi kurmuşlardır. İlkel kilisenin yerini alan bu evrensel kilise, Katolik Ki lisesi diye adlandırılır.
Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|