V. Q. QƏDĠrov
Yüklə 218,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
89 ġəkil 4.14. Fiziki-geoloji model və neft-qazlılıqla əlaqələndirilən lokal qravi- maqnit anomaliyaların ayrılması (Muradxanlı sahəsi, pr.01-81). 1 və 2 – müĢahidə olunmuĢ Δg və Z; 3 – regional fon; 4 – interpolyasiya düyün nöqtələri; 5 və 6 – lokal maksimum və minimum; 7 – bərpa olunmuĢ maksimum; 8 – axtarıĢ-kəĢfiyyat quyuları; 9 – neft yatagı; 10 – effuziv süxurlar. 90 ġəkil 4.15. Neft-qazlılıqla əlaqələndirilən lokal anomaliyaların ayrılması (ġimali Naftalan-Gödəkboz (a) və Bəndovan (b) sahələri 1 – müĢahidə olunmuĢ Δ g; 2 – regional fon; 3 – lokal maksimum; 4 – bərpa olunmuĢ maksimum; 5 – lokal minimum. 91 4.3. Qeyri-antiklinal tələlərin (pazlaĢma zonalarının) qravitasiya sahəsində əksi (təcrübi tədqiqatlar) AraĢdırmalar göstərir ki, dünya neft ehtiyatının yarıdan çoxu gömülmüĢ rif və bankaların, duz gümbəzlərinin payına düĢür (N.V.Nevolin və b., 1977; M.M.Qraçevskiy, A.S.Kravçuk, 1989). Odur ki, hazırda neft-qaz hasilatının artırılması üçün qeyri-an- tiklinal tələlərin aĢkar edilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Qeyri- antiklinal tələlərə litoloji-stratiqrafik, tektonik tip tələləri, rif qu- rumlarının, qədim çay dərələrinin, pazlaĢmaların əmələ gətirdiyi tə- lələri və s. misal göstərmək olar. Geofiziki üsullarla bu tipli tələlə- rin axtarıĢı mürəkkəb, bəzən isə effektsiz olur. Yer qabığının üst hissəsində mövcud olan qırılmaların və paz- laĢmaların müəyyənləĢdirilməsi qeyri-antiklinal tipli neft və qaz tələlərinin axtarıĢı baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Seysmik kəĢfiyyatın ÜDN üsulu belə məsələlərin həllində önəmli rol oy- nayır. Belə ki, dalğa mənzərəsində qırılma və pazlaĢmaları vizual olaraq görmək belə mümkündür. Bəs bu cür tektonik elementlər ağırlıq qüvvəsi sahəsində necə əks olunur? Qeyri-antiklinal tələlərin qravimetrik kəĢfiyyat üsulu ilə müəy- yənləĢdirilməsi zamanı tələni və onu əhatə edən süxurların sıx- lıqlarının paylanması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ədəbiyyat mə- lumatlarında rif qurumlarının, duz gümbəzlərinin ağırlıq qüvvəsi sahəsində əks olunma imkanları göstərilir [23]. ġərqi və Qərbi Si- birdə, Perm vilayətində, Volqa-Ural NQR-da pazlaĢma zonalarında neft-qaz tələlərinin axtarıĢında qravimetrik və maqnit kəĢfiyyatının tətbiqinin səmərəliliyi göstərilmiĢdir [12, 37]. Ġzafi sıxlığa malik olan geoloji horizontlar adətən ağırlıq qüv- vəsi sahəsində nəzərə çarpacaq dəyiĢmələr yaradır. Məsələn, Orta Kür çökəkliyində aĢkar edilmiĢ qalxımlar, əsasən Mezozoy komp- leksinin səthi ilə əlaqədardır və ağırlıq qüvvəsi sahəsində müxtəlif intensivlikli lokal maksimumlarla əks olunur. AĢağı Kür çökəkli- yində, ġamaxı-Qobustan və AbĢeron NQR-lərində Üçüncü dövr çö- 92 küntüləri ilə (Məhsuldar qat) əlaqədar olan qalxımlar isə lokal qra- vitasiya minimumları ilə səciyyələnir. Ġzafi sıxlıqlı horizontlar üzə- rində quyular və seysmik kəĢfiyyatla müəyyənləĢdirilmiĢ qırılmalar adətən ağırlıq qüvvəsi sahəsinin horizontal qradiyentinin kəskin də- yiĢmələri ilə müĢahidə edilir. PazlaĢma zonalarının isə ağırlıq qüv- vəsi sahəsində əks olunması məsələsi demək olar ki, öyrənilməmiĢ- dir. Qeyd edək ki, Azərbaycan ərazisində də qeyri-antiklinal tələlər əsasən, pazlaĢma zonaları ilə əlaqədardır. Yevlax-Ağcabədi çökək- liyinin Ģimal-Ģərq və cənub-qərb yamaclarında Eosen, Paleosen çö- küntülərinin, Muğan monoklinalında Məhsuldar Qat çöküntülərinin aĢağılarının böyük məsafədə (100 km-lərlə) Mezozoyun səthinə pazlaĢması müĢahidə edilir. Qravimetrik kəĢfiyyatın düz məsələsinin həllində geoloji kəsi- liĢdəki horizontun pazlaĢmasını təqlid edən maili pillənin (maili müstəvi ilə kəsilmiĢ və sonsuz uzanmıĢ yarımlay) yaratdığı ağır- lıq qüvvəsi sahəsinin riyazi ifadəsi verilir 23 . Göstərilir ki, maili pillənin amplitudası (pazlaĢan layın qalınlığı) onun üst səthinin dərinliyindən böyük olduğu halda ağırlıq qüvvəsi sahəsində nəzərə çarpacaq dəyiĢiklik yarada bilər. Geoloji kəsiliĢdə isə əksinə, adə- tən pazlaĢan layların qalınlığı onun dərinliyindən qat-qat az olur. Belə halda, kəsiliĢdəki pazlaĢmaların qravitasiya sahəsində əks olunması praktiki olaraq mümkün deyil. Lakin, Azərbaycanın müxtəlif neftli-qazlı sahələrində aparıl- mıĢ təcrübi qravimetrik kəĢfiyyat iĢləri zamanı müĢahidə edilmiĢdir ki, seysmik kəĢfiyyat və ya quyularla müəyyənləĢdirilmiĢ pazlaĢ- malar üzərində ağırlıq qüvvəsi sahəsinin horizontal qradiyentlərinin kəskin dəyiĢmələri baĢ verir. Deyilənlərə ən bariz nümunə kimi son illərdə (2006-cı il) Bəndovan strukturu (cənub-qərb qanadı) üzə- rində aparılmıĢ geofiziki tədqiqatları misal göstərmək olar. 2004-cü ildə “KəĢfiyyatgeofizika” idarəsi tərəfindən göstərilən sahədə çoxsaylı ÜDN profilləri iĢlənilmiĢdir. Bu profillər əsasında strukturun tağ və cənub-qərb qanad hissəsində çoxlu qırılma və pazlaĢmalar müəyyən edilmiĢdir. 2006-cı ildə burada aparılmıĢ qra- vimetrik tədqiqatlarla maraqlı faktlar aĢkar edildi. Müəyyən edildi 93 ki, burada müĢahidə olunmuĢ ağırlıq qüvvəsi sahəsi olduqca mü- rəkkəbdir və bu sahənin horizontal qradiyentlərinin paralel profillər üzrə izlənən kəskin, pilləvari dəyiĢmələri mövcuddur. Seysmik kəĢ- fiyyatla müəyyənləĢdirilmiĢ qırılma və pazlaĢmaların ağırlıq qüv- vəsi sahəsinin pilləvari dəyiĢmələrinə uyğun gəldiyi müĢahidə edilmiĢdir. 040911, 040206, 040306, 040606, 041211, 041311, 041411, 041511, 041711, 042011 saylı ÜDN seysmik profilləri analiz edil- miĢ, bu profillərdə qeyd edilən pazlaĢma və qırılmalar, onlara yaxın qravimetrik profillər üzrə Δg sahəsinin horizontal qradiyentlərinin dəyiĢmə yerləri ilə müqayisə olunmuĢdur (Ģəkil 4.16). Ağırlıq qüv- vəsi sahəsinin pilləvari dəyiĢmələri profildən profilə korrelyasiya Yüklə 218,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|