V. Q. QƏDĠrov

 
80 
  
 
 
ġəkil 4.9. Vulkanik mənĢəli qalxımın geomaqnit sahədə əks olunması 
(Muradxanlı sahəsi, pr.59-84) 
1 – müĢahidə olunmuĢ geomaqnit sahə (Z); 2 – interpolyasiya  
düyün nöqtələri ; 3 – regional fon; 4 – axtarıĢ-kəĢfiyyat quyusu; 
 5 – neft yatağı; 6 – effuziv süxurlar. 

---

 
81 
 
 
 
Beləliklə, yüksək maqnit qavrayıcılığına malik süxurların (mə-
sələn,  effuziv  süxurlar)  əmələ  gətirdikləri  qalxımların  geomaqnit 
sahəsində  lokal  maqnit  maksimumları  ilə  əks  olunması  müəy-
yənləĢdirilir. 
ġəkil 4.10. Vulkanik mənĢəli qalxımın geomaqnit sahədə əks 
 olunması (Muradxanlı sahəsi, pr. 02-81) 
ġərti iĢarələr bax: Ģəkil 4.9. 

---

 
82 
4.2.3.  Neft-qaz  yataqları  ilə  əlaqələndirilən  lokal  anomali-
yaların  ayrılması.  Neft-qaz  yataqlarının  hesablanmıĢ  qravitasiya 
effektləri  zəif  olduğundan,  yataqla  əlaqədar  olan  anomaliyaları 
müəyyənləĢdirmək üçün xüsusi interpretasiya üsullarından - ağırlıq 
qüvvəsi sahəsinin çevrilmələri və ya transformasiyalarından istifa-
də edilir. Ağırlıq qüvvəsi potensialının 3-cü tərtib törəmələrinin he-
sablanması,  tam  normallaĢdırılmıĢ  qradiyent,  “qrad”,  ağırlıq  qüv-
vəsinin  aĢağı  yarımfəzaya  davam  etdirilməsi,  hamarlama  və  s. 
üsullar buna misal ola bilər [11, 23]. 
Neft-qaz yataqlarının axtarıĢında qravimetrik məlumatların is-
tifadəsinin  ilk  dövrlərində  qravitasiya  yaradan  faktorların,  o  cüm-
lədən  struktur  amillərinin  ortadan  götürülməsi  həyata  keçirildi. 
Yerdə qalan anomaliya isə  neft-qaz  yatağı  ilə  əlaqələndirildi.  Belə 
yanaĢma  sadə  və  fiziki  baĢa  düĢülən  olsa  da,  tədqiq  olunan  sa-
hələrdə  sıxlıqların  paylanması  haqqında  məlumatların  tam  olma-
masından, geniĢ tətbiqini tapmamıĢdır [10]. 
Neft-qazlılığın  təyinində  yüksək  tərtib  törəmələrin  hesablan-
ması üçün istifadə edilən analitik ifadələr, o cümlədən ağırlıq qüv-
vəsinin üçüncü tərtib törəməsi W
zzz
 təsadüfi səhvlərə və digər amil-
lərlə  bağlı  olan  anomaliyalara  (məsələn,  kəsiliĢin  üst  hissəsindəki 
qeyri-bircinslilik)  qarĢı  çox  həssasdır.  Hesablama  zamanı  profillə-
rin  kənarlarında  böyük  hissələr  geoloji  interpretasiyadan  kənarda 
qalır.  AlınmıĢ  W
zzz
  əyrisinin  özü  Δg  əyrisindən  daha  mürəkkəb 
alınır və kəmiyyət interpretasiyası üçün istifadə etmək olmur [11]. 
Digər tərəfdən üçüncü tərtib törəmə-W
zzz
 struktur quruluĢa da həd-
dindən artıq həssaslıq göstərir. Muradxanlı sahəsində iĢlənilmiĢ 03-
05  saylı  profildə,  təxminən  90-95-ci  piketlər  arasında  seysmik  və 
qravimetrik  kəĢfiyyatla  Mezozoy  çöküntülərinin  səthinə  uyğun 
gələn,  amplitudu  300-400  m  olan  qırılma  qeyd  olunmuĢdur.  W
zzz
 
əyrisində  bu  zonada  dərin  minimum  alınır  ki,  bunu  heç  cür  neft-
lilik-qazlılıqla əlaqələndirmək olmaz (Ģəkil 4.11). Qırılmanın cənub 
qanadında qazılmıĢ 21 saylı quyu W
zzz 
-in dərin minimum zonasına 
düĢdüyü halda neft yatağını açmamıĢdır. 55 və 98 saylı quyular isə 
neft verdiyi halda W
zzz 
 -in minimumu ilə əks olunmamıĢdır. 

---

 
83 
 
 
 
 
ġəkil  4.12-də  Muradxanlı  sahəsində  təxminən  194,  77,  45, 
213, 58, 61, 13  saylı  quyulardan keçən, qərb-Ģərq istiqamətli  01-
81  saylı  profil  üzrə  hesablanmıĢ  W
zzz
  əyrisində  periodik  olaraq 
maksimum  və  minimumlar  müĢahidə  edilir.  Yüksək  debitlə  neft 
vermiĢ  58  saylı  quyu  W
zzz 
  əyrisinin  minimum  zonasına  düĢdüyü 
halda,  neft  vermiĢ  77,  213,  61  saylı  quyular  maksimum  zonasına 
təsadüf edir.  13 saylı quyu rayonunda W
zzz
 əyrisində nəzərə çarpa-
caq minimum ayrılsa da, bu quyu məhsuldar deyildir. Bu rayonda 
seysmik  kəĢfiyyat  və  quyu  məlumatları  ilə  qırılmanın  olduğu 
müəyyənləĢdirilmiĢdir.  W
zzz
  minimumu  da  göründüyü  kimi, 
qırılma zonasına təsadüf etmiĢdir. 
ġəkil 4.11. Ağırlıq qüvvəsi potensialının üçüncü tərtib törəməsi (W
zzz
)              
vasitəsilə lokal anomaliyanın ayrılması (Muradxanlı sahəsi,  pr. 03-05) 
1 – müĢahidə olunmuĢ Δg; 2 – interpolyasiya düyün nöqtələri; 3 – regional fon; 
4 – axtarıĢ-kəĢfiyyat quyuları; 5 - W
zzz
 əyrisi
.
 

---

 
84 
 
 
Bu  misallar  neft-qaz  yataqlarının  axtarıĢında  ağırlıq  qüvvəsi 
sahəsinin 3-cü tərtib  törəmələrinin  birmənalı nəticələr vermədiyini 
göstərir. Potensial  sahə  sakit  xarakterlı olduqda, anomaliya yara-
dan kütlələrin sayının az olduğu Ģəraitdə, qravitasiya yaradan hori-
zontun  qırılmalarla mürəkkəbləĢmədiyi sahələrdə W
zzz
  effektli  ola 
bilər. Lakin, geoloji mühit olduqca mürəkkəb və rəngarəngdir. 
Ağırlıq  qüvvəsinin 


)
,
(
z
x
g

 aĢağı  yarımfəzaya  davam  etdi-
rilməsi,  tam  normallaĢdırılmıĢ  qradiyent 


)
,
(
z
x
G
N
 üsullarında  da 
bir çox çatıĢmazlıqlar meydana çıxır ki, bu da neft-qaz məsələsinin 
birmənalı həllinə imkan vermir [10, 11]. 
Göründüyü kimi yataqla əlaqələndirilən lokal qravitasiya ano-
maliyalarının  ayrılması  mürəkkəb  olub,  heç  də  həmiĢə  birmənalı 
nəticə  vermir.  Azərbaycanın  müxtəlif  neftli-qazlı  sahələrində  apa-
ġəkil 4.12. . Ağırlıq qüvvəsi potensialının üçüncü tərtib törəməsi (W
zzz
) 
vasitəsilə lokal anomaliyanın ayrılması (Muradxanlı sahəsi, pr. 01-81). 
ġərti iĢarələr bax: Ģəkil 4.11 

---