V. Q. QƏDĠrov
Yüklə 218,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 lənin əmələ gətirdikləri anomaliyaları ayrılıqda nəzərdən keçirək. Antiklinalı təqlid edən seqmentin içərisindəki kütlə tam çıxa- rılarsa, onda daha intensiv minimum (4) əmələ gələcəkdir. Seq- menti əhatə edən kütlə çıxarıldıqda isə δ 2 >0 bərabərsizliyinin bü- tün hallarında göstərilən antiklinal qravitasiya sahəsində maksi- mumla (5) ifadə olunacaqdır. Bu araĢdırma onu göstərir ki, istənilən sıxlıqlı antiklinal for- malı kütlə qravitasiya sahəsində yalnız lokal maksimumla ifadə olunur. Lakin, onu əhatə edən digər kütlə arasındakı sıxlıq fərqin- dən asılı olaraq, Ģəkil 3.6-da göstərilən toplam qravitasiya sahəsin- də onun yaratdığı effekt lokal maksimum (δ 2 >δ 1 olanda), lokal mi- nimum (δ 2 < δ 1 olanda) və ya düz xətt (δ 2 = δ 1 olanda) Ģəklində olur. Hər üç halda antiklinal formalı kütlənin yaratdığı lokal mak- simum toplam qravitasiya sahəsinin içərisindədir. Əsas məsələ isə həmin lokal maksimumun toplam sahədən ayrılmasıdır. 1 düz xəttindən hər hansı lokal anomaliyanın ayrılması məsə- ləsi yəqin ki, həll olunmamıĢ qalır. Bu xətti effekti yaradan mühit də maraq kəsb etməyəcək. Doğrudan da, kəsiliĢi əmələ gətirən ele- mentlər eyni sıxlığa (δ 2 = δ 1 ) malikdirsə, bir-birindən fərqli heç bir dəyiĢikliyə məruz qalmayıbsa, onda belə geoloji mühit çətin ki, maraq döğursun. 2 əyrisindən (δ 2 >δ 1 olanda) qalxımla bağlı lokal maksimumun ayrılması göründüyü kimi, bir o qədər də çətin deyil. Deməli, sıxlığı onu əhatə edən kütlələrin sıxlığından çox olan antiklinal strukturlar qravitasiya sahəsində birmənalı əks olunub, birmənalı da ayrıla bilərlər. Belə hallar, demək olar ki, Yevlax-Ağcabədi çökək- liyinin bütün lokal qalxımlarına Ģamil edilə bilər. Həqiqətən də, bu rayonda qalxımların aid olduğu horizontlar müxtəlif izafi sıxlığa malikdir. 3 əyrisində (δ 2 < δ 1 olanda) lokal maksimum ilk baxıĢda gö- rünmür. Nəzərə alsaq ki, 3 əyrisi, yəni, ümumi toplam sahə seq- mentin (antiklinalın) və onu əhatə edən kütlənin əmələ gətirdikləri sahələrin cəmidir, onda seqmentin yaratdığı və toplam sahənin içə- risində oturmuĢ lokal maksimumun ayrılması problemi ortaya çıxır. 75 Regional minimumla ifadə olunmuĢ 3 əyrisindən hər hansı üsulla lokal anomaliyanın hesablanmasına çalıĢsaq, lokal anoma- liya mənfi qiymətlərlə ifadə olunacaqdır. Ona görə də, sıxlığı ətraf süxurların sıxlığından az olan duz gümbəzləri, riflər, palçıq vulkanlarının əmələ gətirdikləri qalxımlar üzərində intensiv mini- mumlar müĢahidə olunur və ümumi sahədən bu cür qalxımlarla əlaqədar lokal anomaliyaların ayrılması çox çətin olur. ġəkil 4.7-də dərinliyi 1500m, amplitudu 250m, eni 2000 m olan antiklinal strukturun modeli göstə- rilmiĢ və K.F.Tyapkin pa- letkası vasitəsilə Δδ = -0.3 q/sm 3 halı üçün onun yer səthində yaratdığı qravitasiya sahəsi hesab- lanmıĢdır. Antiklinalın sıxlığı ətraf süxurların sıxlığın- dan az olduğu üçün onun yaratdığı qravitasiya sa- həsi minimumla (1) ifadə olunur. Lakin, diqqət yetirdikdə profil boyu horizontal qradiyent dəyiĢmələrinin sabit olmadığı aydınlaĢır. Ümumiyyətlə, aparılmıĢ eksperimental qravimetrik tədqiqatlar lo- kal qalxımlarla əlaqəli lokal maksimumların ayrılması üçün hori- zontal qradiyentlərin dəyiĢmə zonalarından istifadə olunmasının müsbət nəticələr verdiyini təsdiq etmiĢdir (S.H.Məmmədov, V.Q. Qədirov., 1982) [15, 46]. Bu cür hallarda ümumi minimum sahədən qalxımla bağlı lokal anomaliyanın ayrılması üçün regional fonu approksimasiya edən Laqranj interpolyasiya çoxhədlisindən istifadə etmək daha effektli nəticə almağa imkan verir. Bu zaman interpolyasiya qovĢaqlarının ġəkil 4.7. Kütlə çatıĢmazlıqlı antiklinalın qravitasiya sahəsi 1- nəzəri hesablanmıĢ Δ g əyrisi; 2 - approksimasi- ya əyrisi; 3 - antiklinal struktur (Δ δ = - 0.3 q/sm 3 ). 76 düzgün seçilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Belə ki, əyri üzə- rində əvvəlcə, horizontal qradiyentin kəskin dəyiĢdiyi hissə seçilir, sonra interpolyasiya qovĢaqları həmin hissə üzərində yerləĢdirilir. ġəkil 4.7 -də b və c nöqtələri arasında horizontal qradiyent a - b və c - d nöqtələri arasındakı qradiyentdən fərqlənir və mak- simal qiymətə malikdir. b - c hissəsi üzərində interpolyasiya qov- Ģaqları seçilərək Laqranj çoxhədlisindən və ya kompüterdə poli- nominal approksimasiya trendindən istifadə etməklə, həmin qradi- yentli hissənin necə davam edəcəyi müəyyənləĢdirilmiĢdir (2 əy- risi). Bu zaman, 1 və 2 əyrilərinin fərqi olan lokal maksimum kə- siliĢdəki lokal qalxımı göstərir. Ayrılan lokal maksimumun sərhədi antiklinalın sərhədi ilə üst-üstə düĢür. Approksimasiya əyrisi həmiĢə ümumi sahənin azalmağa doğru hissəsindən keçməlidir. Belə olanda qalxımla bağlı lokal maksi- mumu ayırmaq mümkündür. Əks halda, deməli, toplam sahənin içərisində qalxımla əlaqəli lokal maksimum yoxdur. Belə hesab etmək olar ki, ağırlıq qüvvəsi sahəsində ilk baxıĢ- dan maksimum və ya minimumlarla ifadə olunan müxtəlif təbiətli qalxımları bu cür yanaĢma ilə birmənalı ayırmaq mümkündür. Bu zaman, yuxarıda göstərildiyi kimi, ən incə məsələlərdən biri, mü- Ģahidə olunmuĢ Δg əyrisi üzərində horizontal qradiyentlərin də- yiĢmə zonalarının dəqiq ayrılması və onların davam etdirilməsidir. Azərbaycanda Kür-Qabırrı çaylararası sahədə, ġamaxı-Qobus- tan NQR-də, AbĢeron yarımadası sahəsində əksər hallarda lokal qalxımlar üzərində qravitasiya minimumları müĢahidə olunur. [59]-də göstərildiyi kimi, struktur qalxım minimumla əks olun- duqda, onu digər minimumun fonunda aĢkar etmək çox çətindir. ġəkil 4.8-də Kür-Qabırrı çaylararası vadinin Tərsdəllər sahə- sindən keçən profil üzrə ağırlıq qüvvəsinin dəyiĢmə əyrisi (1) göstərilmiĢdir. Göründüyü kimi, ağırlıq qüvvəsi sahəsi minimumla ifadə olunur. Bu, izafi sıxlıqlı sərhədlərin həmin sahədə çökdüyünü göstərir. QazılmıĢ 3, 6, 7, 26 saylı quyular da bunu təsdiq edir. Laqranj interpolyasiya düsturu vasitəsilə regional fonu (2) approk- simasiya edərək müĢahidə əyrisi üzərində lokal maksimum (3) ayrılmıĢdır. Toplam sahədən ayrılan lokal maksimum izafi sıxlıqlı Yüklə 218,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|