Vahid miLLİ İmtahanlara necə hazirlaşmali

33.
 
Dostların – Datonun, Natianın, Ketinin və Giorginin müxtəlif markalı avtomobilləri vardır: Porşe, 
Hiunday, Toyota v
ə Mersedes. Aşağıda verilən dörd sübutdan ancaq biri düzgündür: 
•
 
Datonun Porşesi vardır 
•
 
Natianın Porşesi yoxdur 
•
 
Ketinin Mersedesi yoxdur 
•
 
Giorginin Porşesi yoxdur 
 
Aşağıda  sadalananlardan  avtomobillərin  dostlar  arasında  bölüşdürülməsini  hansı  sətir düzgün əks 
etdir
ə bilər? 
 
Dato   
Natia   
Keti 
 
Giorgi 
(a) 
Porşe   
Hiunday 
Mersedes 
Toyota 
(b) 
Mersedes  
Hiunday 
Toyota  
Porşe 
(c) 
Porşe   
Mersedes 
Hiunday 
Toyota 
(ç) 
Toyota  
Mersedes 
Hiunday 
Porşe 
(d) 
Toyota  
Porşe   
Mersedes 
Hiunday 
 
 
34.
 Cüml
ələrin altında verilmiş cütlüklərdən hansı eyni məzmunlu cümlələrdən ibarətdir? 
 
(a) İşıqforda qırmızı işıq yananda küçəni keçmək olmaz.  
     
İşıqforda qırmızı işıq yananda küçəni keçmək olar. 
(b) Bu şəhərdə bu qüllə bütün binalardan ucadır.  
      
Bu şəhərdə heç bir bina bu qüllədən uca deyildir. 
(c) S
ənə məxsus olmayan şeyi almağa heç vaxt cəhd göstərmə. 
     S
ənə məxsus olan şeyi almaqdan heç vaxt imtina etmə. 
(ç) Sabah hava yaxşı olsa, şəhərdən kənarda gəzəcəyəm. 
     
Hava yaxşı olmasa, sabah şəhərdən kənarda gəzməyəcəyəm.  
(d) Sabah havanın yaxşı olacağı doğru deyildir. 
     
Kim sabah havanın yaxşı olacağını düşünürsə, səhv edir. 
 
 
 
 
 
 
84

---

Oxunmuş mətnin düşünülməsi  
 
M
ətni diqqətlə oxuyun və düşünün. Hər sualın ehtimal olunan cavabından verilən mətn üzrə düzgün 
olan variantı seçin. 
 
T
əqlid  yaxud  yamsılama  heyvanların  qrup  halında  davranışının  ən  maraqlı  və  bioloji  baxımdan 
mühüm növüdür. Yamsılama hərəkəti heyvanlar aləmində geniş  yayılmışdır və ayrı-ayrı fərdlərin və 
ümumiyy
ətlə, növlərin ətraf mühitin dəyişkən şəraitinə uyğunlaşmasında mühüm rol oynayır. Ancaq 
əsl yamsılama hərəkəti barədə o zaman danışmaq olar ki, fərd davranışın onun növü üçün anadangəlmə 
davranışın repertuarına  daxil olmayan formalarını təqlid etsin. Yüksək inkişaf etmiş orqanizmlərdə - 
qrup halında həyatın müxtəlif  yamsılama ilə davranış tələb etdiyi primatlarda və balinakimilərdə  əsl 
t
əqlid davranışı xüsusilə geniş yayılmışdır. 
Delfinl
ərin bəzi növləri,  əsasən afalinlər  insanın  bu  və  ya digər hərəkətlərini  yamsılaya  bilirlər. 
M
əsələn, delfinlərin tədqiqatçıları  C.  Tayler  və  C.  Sayman  bir  hovuza  salınmış  afalinlərin 
“instrumental davranış”ının xüsusiyyətlərini öyrənirdilər. Afalinlər onların hovuzu təmizləmə prosesinə 
böyük  maraqla  baxırdılar.  Hovuzun xidmətçilərinin istifadə  etdikləri alətlər kürəkcikdən və  rezin 
borudan ibar
ət idi. Bir dəfə bu alətləri gecə hovuzda qaldı. Onlara afalinlərdən biri sahib oldu və xeyli 
müdd
ət onlarla manipulyasiya etdi. İnsanı yamsılamaqla o borunu qanadları ilə tutdu, ağzını kürəkciyə 
sürt
ərək onu hovuzun dibində  gəzdirməyə  başladı.  Bu  aləti delfinlərdən gizlətdikdən sonra onlar 
hovuzu  “yığışdırmaq  üçün”  kaşı  qırıntılarından  istifadə  etməyə  başladılar.  Afalinlər  dişləri ilə 
tutduqları kaşı qırıntıları ilə qida üçün istifadə etdikləri su bitkilərini toplayırdılar. 
Al
ətlərdən həm oynamaq (hovuzun təmizlənməsinin  yamsılanması),  həm də  qida toplamaq üçün 
istifad
ə etmək nümunələri göstərir ki, delfinlər insanın müəyyən tipli davranışını əxz etməklə yanaşı, 
h
əm də öz tələblərinə müvafiq olaraq onların şəklini dəyişdirə bilirlər. 
Delfinl
ərlə  aparılmış  digər tədqiqatlar  əsasında  müəyyən  edilmişdir  ki,  istər  akvalanqların 
buraxdıqları hava kürəciklərinin uğultusuna bənzər səslər, istərsə də adamların dedikləri sözlər və sadə 
ifad
ələr olsun, onların müxtəlif səsləri təqlid etmək qabiliyyəti də vardır. Həmçinin müəyyən edilmişdir 
ki, delfinl
ərin səsləri təkrar etmələri üçün onlara yad olan səs siqnallarını 1-3 dəfə eşitmələri kifayətdir. 
Ehtimala gör
ə delfinlərin təbii mühitində onların arasında əlaqə yaradılmasında yüksək səviyyədə 
inkişaf  etmiş  “vokal”  yamsılama  qabiliyyəti  mühüm  rol  oynayır.  Məlum  olduğu  kimi,  afalinlər 
özl
ərinin fərdi “fit-avtoqrafları”  ilə  -  delfinlərin bir-birini  tanımalarına  kömək edən bir növ səs 
siqnalları ilə səciyyəvidir. Ehtimala görə bu  “fit-avtoqrafları” qrupun üzvlərinin bir-birini təqlid etməsi 
n
əticəsində  elə  ümumi xüsusiyyətlər  qazanmışdır  ki,  onları  başqa  qrupun  üzvlərinin “fit-
avtoqrafları”ndan fərqləndirir. Delfinlər bu siqnallarla qardaşlarını digər qrupun üzvlərindən seçə və öz 
qruplarını tapa bilirlər. 
Delfinl
ərin  qrup  halında  müxtəlif fəallığında  “vokal”  və  motorsayağı  yamsılama  rolu  barədə 
t
ədqiqatçıların  ehtimallarının  çox  maraqlı  və  inandırıcı  olmasına  baxmayaraq,  tənqidçilərin fikrincə, 
onlara yen
ə də eksperiment halında sübut lazımdır. 
 
 
85

---

35.
 
Aşağıda sadalananlardan hansı müddəa düzgündür? 
I abzasda: 
 
(a) Heyvanların ətraf şəraitə uyğunlaşmasının əhəmiyyəti sübut edilmiş və heyvanların yalnız iki növü 
üçün spesifik olan şərtləndirici mexanizmin formalarından bir xarakterizə edilmişdir. 
(b) Söhb
ət heyvanlar aləmində  baş  verən mühüm adaptasiya mexanizmindən gedir, yüksək  inkişaf 
etmiş  orqanizmlərdə  onun  formalarından  birinə  rast gəlirik və  bu  onların  sosial  həyatına  imkan 
yaradır. 
(c) Qr
up halında yaşayan heyvanların ətraf mühitə uyğunlaşmasının yalnız onların növü üçün spesifik 
h
ərəkətlərin icrasına əsaslanan mexanizmi səciyyələndirilmişdir.  
(ç) Əsasını yüksək inkişaf etmiş orqanizmlərin sosial həyatı təşkil edən ətraf mühitlə adaptasiyanın əsas 
mexanizminin 
əhəmiyyəti qeyd edilmişdir. 
 
 
36.
 M
ətnin I və II abzasları arasında nə kimi əlaqə vardır? 
 
(a) II abzasda g
ətirilmiş misal yamsılamanın formalarından birinin illüstrasiyasıdır, onun barəsində I 
abzasda söhb
ət getmişdir. 
(b) II abzasda g
ətirilmiş misal I abzasda haqqında söhbət gedən yamsılamanın xüsusiyyətlərini göstərir.  
(c) II abzasda g
ətirilmiş  misal  delfinlərin  I  abzasda  qeyd  edilmiş  özünəməxsusluğunun  tədqiqinin 
əhəmiyyətini göstərir. 
(ç) II abzasda g
ətirilmiş misal delfinlərin insanlarla əlaqəsinin I abzasda müzakirə olunmuş formasını 
əks etdirir. 
 
 
 
37.
  Afalinl
ərin  “instrumental  davranışı”nın  müşahidəsinin nəticələri  bunları  göstərmək üçün 
verilmişdir: 
 
(a) Afalinl
ər insanların  davranışını  yamsılaya, öz tələblərini ödəmək üçün hər hansı obyektdən silah 
kimi istifad
ə edə bilərlər. 
(b) Afalinl
ər “instrumental davranışı”uğurla icra etmək üçün əsl alətlərin əvəzində başqa obyektlərdən 
istifad
ə edə bilərlərmi? 
(c) Afalinl
ər  insanları  müşahidə  etməklə  obyektlərdən oyuncaq kimi istifadə  edir, həmçinin hovuzu 
t
əmizləyirlər. 
(ç) Afalinl
ər hovuzun xidmətçilərini yamsılayarkən müxtəlif alətlərdən istifadə edə bilərlərmi? 
86

---