Vahid miLLİ İmtahanlara necə hazirlaşmali

38.
 M
ətndəki “fit-avtoqraf” delfinlər arasında əlaqə yaradılmasının mühüm vasitələrindən biri sayılır, 
çünki: 
 
(a) Delfinl
ərin həm ayrı-ayrı fərdlərinin, həm də öz qruplarının identifikasiyasına kömək edir.  
(b)  Ayrı-ayrılıqda  hər  bir  delfin  üçün  ad  rolunu  oynayır  və  öz təbii mühitində  başqaları  ilə  yeganə 
birg
əyaşayış vasitəsidir. 
(c) Öz t
əbiəti ilə bir növ səs siqnalları verir, onları yalnız öz qruplarının üzvləri dərk edir. 
(ç) Zaman 
ərzində  elə  xüsusiyyətlər  qazanır  ki,  başqa  qrupun  üzvü  olan  delfinlərin  avtoqraflarına 
b
ənzəyir. 
 
 
39. 
 M
ətnin sonuncu abzasında: 
 
(a) Delfinl
ərlə eksperimentlər aparılmasının zəruriliyinin xeyrinə dəlillər gətirilmişdir.  
(b) Delfinl
ərin  qrup  halında  fəallığının  tədqiqi prosesində  yamsılama  qabiliyyətinin öyrənilməsinin 
əhəmiyyəti göstərilmişdir. 
(c) G
ələcək eksperimentlərin delfinlərin nadir qabiliyyətini və imkanlarını qəti surətdə təsdiq edəcəyinə 
ümid edilmişdir.  
(ç) Delfinl
ərin  qrup  halında  fəallığında  yamsılamanın  rolunun  yenə  də  tədqiq  olunmasının  zəruriliyi 
göst
ərilmişdir. 
 
 
40.
  
Aşağıda delfinlər haqqında bir neçə məlumat verilmişdir: onlardan hansı mətnlə az əlaqədardır?  
 
(a) Delfinin asanlıqla təkrar etməsi üçün oyunu ona 2-3 dəfə göstərmək kifayətdir. Bununla delfinlər 
yaradıcılıq qabiliyyəti də göstərirlər. Məsələn, onlar məşqçinin tapşırığına əməl edərkən, onu başqa 
oyunlarla da z
ənginləşdirirlər.  
(b) Delfinarid
ə  olarkən  delfin  başqa  sakinlərin nömrələrini təkrar etməyə  başladı,  ancaq  bunu  ona 
xüsusi olaraq öyr
ətmirdilər; o öz təbii mühitinə qayıdanda, bu nömrələri öz qrupunun üzvlərinə də 
öyr
ətdi.  
(c) Bir hovuzda olan müxt
əlif növlü delfinlər bir-birinin davranışını yamsılayırdılar. Məsələn, afalinlər 
onlarla bir hovuzda yaşayan çevrilən delfinin sıçrayışlarını təkrar edirdilər. 
(ç) Eksperimentl
ərdən birində yeni, qeyri-adi hərəkətləri icra etdiklərinə görə delfinlərə mükafat olaraq 
balıq verirdilər. Məsələnin “məğzini anladıqda”, delfinlər onların növləri üçün qeyri-adi hərəkətlər 
uydurmağa başladılar.  
87

---

Riyazi hissə  
         2014 
Testin riyazi hissəsi üzərində işləyərkən aşağıdakıları  nəzərə alın: 
 Bəzi tapşırıqlara əlavə olunan çertyojlar tapşırığın şərtində göstərilən ölçülərə düzgün əməl etməklə
yerinə yetirilməmişdir. Buna görə də parçaların uzunluğu yaxud digər böyüklükləri haqqında nəticə
çıxararkən çertyojun ölçülərinə əsaslanmayın. Tapşırığın şərtinə diqqət yetirin;
 Məsələnin şərtində verilən düz xətt haqqında heç nə deyilməmiş olduqda, bu düz xətti ox yaxud onun
bir hissəsi saymaq olar;
 Testdə rəqəmlərin yazılışının ancaq onluq mövqe sistemindən istifadə olunmuşdur.
Riyazi qeydlər və formullar:
1.
Sıfır nə müsbət, nə də mənfi rəqəmdir
1 sadə rəqəm deyildir. 
2.
Faiz : a rəqəmindən k%
-dır
3.
Dərəcə: an = a · a · a · ...· a  (n l'a')
 
a
n
 · a
m
 = a
n + m
 
 
a
n
 : a
m
 = a
n –  m
 
(
a
n
)
m
 = a
n · m
4.
Proporsiya:
 
olduqca, ad = bc-dir.
5.
Sürət:  
sürət  =
6.
Orta riyazı:
orta göstəricilər = 
7.
Ehtimal: hadisənin ehtimalı bu sahəyə
imkan yaradan sadə sahələrin miqdarının 
bərabər surətdə gözlənilən sadə sahələrin 
ümumi miqdarının nisbətinə bərabərdir. 
Məsələnin şərtində bunun əksinə heç nə 
deyilmədikdə, həmişə nəzərdə tutulur ki, hər 
bir elementar hadisə eyniylə gözləniləndir.
  
8.
Qısaldılmış vurma düsturları:
(a+b)
2
 = a
2
 + 2ab + b
2
;       
(a – b)
2
 = a
2
 – 2ab + b
2
; 
(a + b)(a – b)  =   a
2
 – b
2
 . 
9.
Çertyojda bucaq, onun tərəfləri
arasındakı qövslə, düz bucaq isə 
kvadratla göstərilə bilər. 
Qeyd:  A  A bucağının dərəcəsini 
göstərir.
10.
Paralel xətlər:
 İki paralel düz xətt üçüncü düz
xətlə kəsişdikdə,daxili  xaçvari bucaqlar 
bərabərdir : α = β.
11.
Üçbucaq:
 Üçbucağın bucaqlarının kəmiyyətinin cəmi 180°-yə
bərabərdir. 
 Pifaqor teoremi: düzbucaqlı
üçbucağın hipotenuzunun kvadratı onun 
katetlərinin kvadratları cəminə 
bərabərdir: 
AB
2
 
= AC
2
 
+ BC
2
 Üçbucağın sahəsi onun tərəfinin uzunluğu ilə bu
tərəfin müvafiq hündürlüyünün hasilinin yarısına bərabərdir: 
. 
12.
Dördbucaqlı:

Dördbucaqlının bucaqlarının cəmi 360º-yə
bərabərdir;

Dördbucaqlının sahəsi onun uzunluğunun və eninin
hasilinə bərabərdir: S = ab.
 Paraleloqramın sahəsi onun tərəfinin uzunluğunun və
eninin hasilinə bərabərdir: S = ah.
13.
Dairə, çevrə:

Çevrənin L uzunluğu L = 2
r formulu
ilə hesablanır, burada r radiusun uzunluğudur, 
 
rəqəmi isə yüzdə bir dəqiqliyi ilə 3,14-ə 
bərabərdir;
 

r radiuslu çevrənin sahəsi S = 
r
2
 formulu ilə
hesablanır.
 
14.
Düzbucaqlı paralelepiped:

Düzbucaqlı paralelepipedin həcmi onun
uzunluğunun, eninin və hündürlüyünün hasilinə
bərabərdir: V = abc;

Kubda isə: a = b = c -dir.
məsafə 
  vaxt 
göstəricilərin cəmi  
göstəricilərin sayı 
88

---