Vaonolins t n ‘vasaiivs 'V'Q ‘лзаун. Ог ~S'N 0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va
|
| Avgustin Avreiiy hayoti:
Avgustin 354-yilda Shimoliy Afrikadagi Tagast shahrida tug4ildi. Uning onasi xristian, otasi esa majusiy edi. Avgustinning o4smirligi Karfagenda qayg4usiz o4tdi. Avgustin ulg4aygach, Karfagendagi notiqlik maktabida uch yil davomida tahsil oldi. Ana shu vaqt ichida u Sitseronning falsafiy qarashlarini katta qi- ziqish bilan o4rgandi. Avgustin 375-yildan boshlab 8-yil davomida notiqlik san’ati bo'yicha talabalarga saboq berdi. 384-yiIda u Italiyaga yo‘l oldi vii Milan shahridagi notiqlik maktabida muallimlik qildi. Bu yerda nusroniylik diniga kirib, uni chuqur o‘rganishga kirishdi. 388-yili Avgustin Afrikaga qaytib, oradan uch yil o‘tgach, o‘zini butkul diniy ilmlarni o‘rganishga bag‘ishladi va ko‘p vaqt o‘tmay (iippon shahrining Episkopi Valeriy homiyligi ostida ruhoniylikni qabul qildi. 395-yil Epsikop Valeriyning o‘limidan so‘ng, Avgustin Gippondagi episkoplik kafedrasiga yetakchilik qilib, 34-yil - umrining so‘nggi damlarigacha shu yerda ishladi. U tinmay mutolaa qilar va shunga yarasha o‘ta ma’rifatli, bilimdon edi. Avgustin o‘zidan juda boy ma’naviy meros qoldirdi. Faylasuf 75 yoshiga qadar umumiy hajmi 232 ta kitobga jo bo‘lgan 90 ta traktat yozib ulgurdi. Bulardan atigi o‘ntasigina bizga qadar yetib kelgan. Mashhur qomusiy olim Isidor Sevilskiy (570-638) Avgustin haqida shunday deb yozgan edi: «Avgustin tafakkuri va bilimi jihatidan hammadan ustundir». Chunki hatto kechasi-yu kunduzi harakat qilgan taqdirda ham hech kim u kabi ko‘p yoza olmaydi va o‘qiy olmaydi». Dastlab Avgustin o‘z davrining mashhur diniy oqimlaridan biri — Manixeylik bilan tanishdi. Manixeylik dunyoda ezgulik va yovuzlik dual i/mi haqida ta’lim beradi hamda inson ikki ruhga ega bo‘lib, ulardan biri ezgu va yorug‘, ikkinchisi esa yovuz va qora deya uqtiradi. Har bir insonning harakatlari mana shu ikki ruhning to‘qnashuvi natijasi bo4lib hisoblanadi. Avgustin bu ta’limotni qabul qildi — u bu dunyoda yo- vuzlikning mavjudligini tushuntirardi. Ammo bu ko'pga cho‘zilmadi, chunki manixeylik Avgustin intilgan ma’naviy hayot uchun kuch bermasdi. Avgustinning bu oqimga qiziqishi intellektual jihatdan ham yo'qoldi. Manixeylikdan qaytgach, u skeptitsizm tarafdorligi qatoriga qo'shildi. Ammo skeptitsizm ham Avgustinni qoniqtirmadi va u neop- latonizmga yuz burdi. Avgustin neoplatonizmda yovuzlik haqidagi savolga ma’qul javob topdi. M a’naviy hayotni neoplatoncha real tushunish ham Avgustinga ma’qul keldi. U Platon va Plotinni o‘rganishdan intellektual orom topdi. Ammo uning shaxsiy tajribasi «to‘g ‘ri tushunish to‘g ‘ri harakatlarga olib boradi», degan neoplatoncha tafakkurga ishonchiga zid kelib qoldi. Zotan, Avgustin o‘zi to ‘g ‘riligini biladigan hayotni boshdan kechirishga qodir emasligini anglardi. Shu bilan bir vaqtda, Avgustin xristianlar nazariy jihatdan undan zaif bo‘lishsa-da, m a’naviy jihatdan undan kuchli ekanliklarini ham tushunardi. Shuning uchun Avgustin xristianlar nazariy jihatdan Avgustinni qoniqtirmasa-da, yuksak boholardi. Umrining ushbu bosqichida u ritorika muallimi sifatida Milanga sayohat qildi. Bu yerda Avgustin yepiskop Ambroziy (Amb rose, 339-397)ning va’zlari ta’sirida qariyib o ‘ttiz yoshida xristianlikni qabul qildi. Avgustin Shimoliy Afrikaga qaytib keldi va yepiskoplik qila boshladi. Butun qolgan umrini u cherkovga bag‘ishladi. Avgustin 430-yilda, y a’ni vandallar G‘arbiy Rim imperiyasiga bostirib kirgan davrda vafot etdi. Avgustin lotin tilida juda ko‘p kitoblar yaratdi. Shulardan faqat eng mashhur to ‘rttasini tilga olib o ‘tamiz. «Akademiklarga qarshi» asarida Avgustin skeptitsizmni rad etadi va o‘zining skeptitsizm bilan qiziqqan davrini tanqid qiladi. «Erkin iroda haqida» unda yovuzlik muammosi va iroda erkinligi muhokama qilinadi. «Va’z» asarida Avgustin unda o‘z hayotidagi murakkab ma’naviy kurashlami ochib beradi. Bu kitobda ilk grek antik davridan tugab borayotgan xristian antik davriga o‘tish ko‘rsatiladi. Avgustin unda ratsional grek fiiqarosi bo‘lib emas, balki alohida individ, xis- tuyg‘ular aqldan ustun keluvchi ruh va tananing ichki kurashiga berilgan shaxs sifatida namoyon bo‘ladi. «Xudo shahri haqida» asarida Avgustin tarix haqidagi o‘z tasawurini va ikki shahar: «Podsholik» — Zamin shahri va Xudo shahri haqidagi ta’limotni ishlab chiqadi. 0 ‘rta asr mutafakkirlari iroda masalasiga alohida e’tibor berdilar. Masalan, Avgustin Ipponskiy (353—430-y.) birinchi bo‘lib kishining boshqa ruhiy qobiliyatlari orasida irodaning muhim ahamiyatga ega ekanligi haqida fikr yuritgan. lrodaning ustunligi haqida, ayniqsa,, Duns Skott (1265—1308-y.) ning ta’limotida yaqqol ko‘rsatildi. Uning aytishicha, iroda aqldan ham yuqori turadi. Anzelm Kenterbenskiy (1033-1109-y.) va Shampolik Vilgelm (1121-1170 y.) lar realizmning eng ko‘zga ko‘ringan vakillari edi. ()‘rta asrlarda psixologiya filosofiyaning bir qismi edi. Filosofiyaning esa mustaqil ahamiyati yo‘q edi, u teologiyaning — dinning xizmat- kori deb hisoblanardi, psixologik ta’limotlar ham shulardan kelib chiqqan edi, chunki faqat mulohaza qilish yo‘li bilan dinning ba’zi qonun-qoidalarini — ruhning abadiyligi, odamning kelib chiqishi, na rigi dunyodagi hayot va hokazolarni asoslash mumkin edi. Binobarin, kapitalizmning taraqqiyoti va shu munosabat bilan ilmiy metodlaming kelib chiqishi va mukammallashuvi tufayli sxolastik filosofiya, uning bilan birga ratsionalistik psixologiya ham o‘z o‘mi va ahamiyatini yo‘qotgan. Asta-sekin ruh haqidagi tushuncha hayotning barcha ko‘ri- nishlariga emas, faqat hozir biz psixika deb atagan darajaga nisbatan qo‘liana boshlandi. Psixika kategoriyasining negizida idrok va tafak- kurdan tashqari ong tushunchasi yuzaga keldi, buning natijasida ixti- yoriy harakatlar va ularni nazorat qilish imkoniyati tug‘ildi. Masalan, Galen (II asr) fiziologiya va tibbiyot yutuqlarini umumlashtirib, psixi kaning fiziologik asoslari to‘g‘risidagi tasavvurlarini yanada boyitdi. Uning ilgari surgan g‘oyalari «ong» tushunchasi talqiniga muayyan darajada yaqinlashadi. Yüklə Dostları ilə paylaş:
|