1872 yilda CH. Darvin «Inson va hayvonlarda hissiyotlarning ifodalanishi»
asarini chop etdi. Uning fikriga ko‘ra, hayvon va odam hulq-atvori o‘rtasida
umumiyliklar mavjud. O‘z fikrini u hayvonlar
va odamlar turli emotsional
holatlarining tashqi ifodalanishini kuzatishdan kelib chiqqan holda, asoslab berdi.
Ushbu kuzatishlardan olingan ma’lumotlar
evolyusion ta’limot
nomini
olgan
hissiyotlar nazariyasi asosiga qo‘yildi, bu ta’limotga asosan, hissiyotlar tirik
mavjudotlar evolyusiyasi jarayonida hayotiy muhim bo‘lgan organizmning yashash
sharoitlari va vaziyatlariga moslashishni ta’minlovchi
moslashish mexanizmlari
sifatida yuzaga keldi.
Hissiyotlarning hozirgi zamon tarixi 1884 yilda U. Djemsning «Hissiyot
nima?» maqolasining chop etilishidan boshlanadi.
U. Djems
va undan mustaqil
ravishda G. Lange hissiyotlar
nazariyasini ishlab chiqdilar, unga asosan,
hissiyotlarning paydo bo‘lishi hosil qilinadigan tashqi ta’sirlar, ixtiyoriy harakat va
tizimlar sohasidagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq. Bu o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lgan
hissiyotlar, emotsional kechinmalarning xuddi o‘zidir. Djems bo‘yicha,
«yig‘laganimiz sababli qayg‘ulimiz; qaltiraganimiz uchun qo‘rqamiz; kulganimiz
uchun xursand bo‘lamiz». Bu hissiy xabar miyaga ta’sir ko‘rsatib, ma’lum hulq-
atvorni o‘t oldiradi, teskari somatosensor va visserosensor
afferentatsiya esa
hissiyotni yuzaga keltirishini bildiradi.
Lekin Djems-Lange konsepsiyasi bir qator e’tirozlarga sabab bo‘ldi. Organik
va emotsional jarayonlarning nisbatiga U.Kennon qarama-qarshi fikr bildirdi. Uning
aniqlashiga ko‘ra, insonda sun’iy tarzda hosil qilinadigan organik o‘zgarishlar har
doim ham hissiyotli kechinmalar birgalikda kuzatilmaydi.
Keyinchalik, P.Bardning ko‘rsatishicha, haqiqatda, tana o‘zgarishlari va ular
bilan bog‘liq bo‘lgan hissiyotli kechinmalar deyarli bir vaqtda paydo bo‘ladi, bosh
miya tuzilishidagi barcha qismlardan esa hissiyotlar bilan talamusning o‘zi emas,
balki, gipotalamus va limbik tizimning markaziy qismlari bog‘lanadi. Lindsey-
Xebbning
Dostları ilə paylaş: