Вцгар ящмяд
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan əruzunda «Xəfif» bəhri
- Azərbaycan əruzunda «mütədarik» bəhri
97 «Müctəs» sözünün lüğəti mənası «kökündən qoparılmış» deməkdir. Bəzi mənbələrdə bu bəhr «xəfif» bəhrindən qoparıldığı üçün belə adlandırılmışdır. Terminoloji mənada isə «müctəs» əruz vəzninin bəhrlərindən birinin adıdır. Azərbaycan əruzunun bu bəhri yeddinci yerdə durur. Əruzun bu bəhri 4 növ, 14 variant olmaqla 18 qəlibdədir. I növ dördbölümlü «müctəs» bəhri məfAilün fəilAtün məfAilün fəilAtün Nə eşq olay Nə xalq oley dı nə aşiq dı nə xaliq nə nazlı dil nə kəşki həs bər olaydı rət olaydı Bu bəhrin salim forması isə belədir: müstəfilün FAilAtün müstəfilün FAilAtün. Salim formasının yalnız son bölümündə dəyişiklik aparmaqla yeni variantlar yaranır. Son bölüm Fəilün, fəilü, fəilAn, fəlün, fəlü, fəlAn şəkillərində işlənir. Ə.Vahid müctəs bəhrinin yuxarıda göstərdiyimiz birinci və dördüncü variantlarından çox istifadə edib. Lakin klassik şeirimizdə olduğu kimi, Vahid şeirində də ikinci variant üstünlük təşkil edir. İkinci varianta misal məfAilün fəilAtün məfAilün fəilü Yalnız dil Yenə qəmin bərilik e çəkərəm qəm tibarlı ol küsarlı ol masa da masa da Azərbaycan əruzunda «Xəfif» bəhri «Xəfif» sözünün lüğəti mənası yüngül, oynaq, sürətli hərəkət edən deməkdir. Terminoloji mənası isə əruz vəzninin bəhrlərindən 98 birinin adıdır. Bu bəhr əruz bəhrinin ən yüngülü olduğu üçün «xəfif» adlandırılmışdır. Azərbaycan əruzunda «xəfif» bəhrinin iki növü vardır. «Xəfif» bəhrinin birinci növü 8 variantdır. Birinci növ «xəfif» üçbölümlüdür. I növ üçbölümlü «xəfif» bəhri I variant FəilAtün məfAülin fəilin Səni kimdir Sənə mən a sevən bica şiqi sevda qərənfil qərənfil II növ – II variant «xəfif» FəilAtün məfAilün fəilün Əbədiyyət mənim məza rımdır I növ III variant «xəfif» FailAtün məfAilün fəilün Sabirim, yox ən böyük qəh sən ölmədin rəmanların dirisən birisən I növ IV variant «xəfif» FailAtün məfAilün fəlün Yüksələn məhv olar fəqət enməz I növ V variant «xəfif» FəilAtün məfAilün fəilAn Sübh salıb Çıx ki təma mahi-rühun maya çıxa dən kitab afitab 99 I növ VI variant «xəfif» FəilAtün məfAilün fəilan Ey oğul bil ki adəmi bikar I növ VII variant «xəfif» FailAtün məfAilün fəilAn Əsmə, dur, əs mə, ey nəsi mi bahar I növ VIII variant «xəfif» fAilAtün məfAilün fəlAn Bəzmi eşq iç rə süz mənə bir cam Azərbaycan əruzunda «xəfif» bəhrinin ikinci növünün iki variantı vardır: FəilAtün məfAilün fəilAtün FAilAtün məfAilün fəilAtün Azərbaycan əruzunda «mütədarik» bəhri «Mütədarik» sözünün lüğəti mənası təbarük edən, hazırlayan, yetişən, çatan deməkdir. Bu bəhri XIX əsrdə ərəb alimi Əbülhəsən Əxfəm tərtib edib. Xəlil ibn Əhmədin tərtib etdiyi 15 bəhrə əlavə etdiyi üçün buna mütədarik (sonradan gəlib yetişən) adlandırmışlar. Azərbaycan əruzunda bu bəhrin 9 növü göstərilmişdir. «Mütədarik» bəhrinin dörd bölümlü, ikibölümlü, altıbölümlü və səkkizbölümlü növləri vardır. I növ – dördbölümlü bütöv qısa «mütədarik» FAilün fəil FAilün fəil Hu nəva sının yaxşı sey rin et 100 Heydəki nəva həq nəva sıdır II növ dördbölümlü «mütədarik» FAilün FAiLün FAiLün fə Elm ilə əqli tək mil edək biz «Mütədarik» bəhrinin qalan növləri aşağıda göstərilən təfilələr əsasında qurulmuşdur: III növ FAilün FAiLün FAiLün fil IV növ FAilün fəil V növ FAiLün fəil VI növ FAiLün Fəil FAiLün fəil FAilün Fəil VII növ FAilün fəil FAiLün fəil FAilün fəil FAilün fəil VIII növ FəiLün FəiLün FəiLün fə IX növ Fəün Fəün fəün fəLün 101 Azərbaycan əruzunda «Mütəqarib» bəhri «Təqarüb» sözü ərəbcə yaxınlıq mənasını bildirir. Bu bəhrin 4 növü vardır. Hər növ də variantlardan ibarətdir. I növ «mütəqarib» FəUlün FəULün FəULün FəULün Cahan iç Ona sər rə hər fit vi qəddin nə kim ol dir əlbət sa hadis tə bais I növ açıqlı variantı FəUlün fəUlün fəUlün fəUlü II növ II variant FəUlün fəUlün fəUlün fəUlAn II növ FəUlün fəUlün fəUlün fəül Qəzəl bil dirir şa irin qüd rətin III növ dördbölümlü bütöv «mütəqarib» Fəlün fəULün fəLün fəULün Ahu Baxışlı bir naz lı dilbər IV növ ikibölümlü «mütəqarib» FəLün fəULün Hər şey sənindir Azərbaycan şeirində «mütəqarib» bəhrinin 4 növündən istifadə olunmuşdur. Nəsimi və Füzuli bu bəhrin yalnız iki növündən, Hüseyn 102 Cavid isə bir növündən istifadə etmişdir. Firdovsi özünün məşhur «Şahnamə» əsərini bu bəhrdə yazmışdır. Azərbaycan əruzunda «Kamil» bəhri «Kamil» sözünün bir neçə lüğəti mənası vardır: mükəmməl, nöqsansız, kamallı, təcrübəli və s. Bu bəhr Azərbaycan şeiriyyətində az işlənmişdir və cəmi üç təfilə üzərində qurulmuşdur. Bəhrin iki növü vardır. Bu növlər dördbölümlü və ikibölümlü qəliblər əsasında tərtib edilmişdir. I növ dördbölümlü «kamil» bəhri mütəfAilün mütəfAilün mütəfAilün mütəfAilün Yetər ey fələk Məhi-tələti bu cəfa yetir nə münəvvər et məni zarə sər güli dideyi vi rəvanımı nigaranımı Bu növün qalan variantları aşağıdakılardır: mütəfAilün mütəfAilün mütəfAilün mütəfAilü mütəfAilün mütəfAilün mütəfAilün mütəfAilAn I növ ikibölümlü «kamil» bəhri MütəfAilün mütəfAiLün Məni axırı bu qəm öldürür Qalan variantları belədir MütəfAilün mütəfAiLü MütəfAiLün mütəfAiLan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|