Vii. Uluslararasi

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ

369 

kadınlarımızın  duygu  ve  düşüncelerini  yansıtan  bir  özellik  taşımaktadır  (Akpınarlı 

ve Özkahveci, 2006: 126).   

Türk kültürünün en zengin kaynaklarından birini oluşturan el sanatları içinde 

teknik,  renk,  motif  ve  ürün  çeşitliliği  ile  en  zenginlerinden  biri  olduğu  için  el 

örücülüğü  ayrı  bir  öneme  sahiptir.  Bunlar  genellikle  kadınlar  tarafından  ve  evde 

yapılan,  öncelikle  de  ihtiyacı  karşılamaya  yönelik  ürünlerdir  (Ortaç,  2008:  347).  El 

örücülüğü  tekniklerinden  olan  şiş  örücülüğü  yün,  tiftik,  ipek,  pamuk  vb. 

materyallerle  meydana  gelen  ipliğin  şiş  aracı  ile  kendi  üzerine  bükülüp,  kıvrılarak 

meydana  getirdiği  ilmeklerle  tutturulması  tekniğidir.  Bu  teknikle  oluşturulan  ve 

örücülük sanatı içinde önemli bir yeri olan aynı zamanda geleneksel özellik taşıyan 

sanat  çorap  örücülüğüdür.  El  örgüsü  çoraplara  tarihsel  açıdan  bakıldığında,  çok 

eski  çağlara  uzanan  bir  tarihi  olduğu  ve  Türklere  ait  olan  ilk  tarihi  belgelerin  Orta 

Asya’da  yapılan  arkeolojik  kazılarda  bulunduğu  görülür.  M.Ö.  7  ve  8.  yüzyıllarda 

Orta  Asya’da  yaşayan  Hunlara  ait  Pazırık  2.  kurganındaki  bulgular  arasında  konç 

kısmı  koçboynuzu  motifleri  ile  süslü  çoraplar  bulunmuştur  (Diyarbekirli  1972;  akt. 

Akpınarlı,  1997:157).    Kaynaklarda  belirtildiği  gibi  ‘Bugün  Yale  Üniversitesinde 

bulunan en eski çorap örneği Dura Europosta Fırat Nehri kenarında bulunan M.S. 

526’ya  tarihlenen  üç  örgü  fragmanıdır.  Londra  Victoria  ve  Albert  müzesinde  düz 

pamuklulardan yapılmış Kopt mezarlarından çıkarılmış çorap çiftleri bulunmaktadır. 

Ayrıca  Anadolu’da  çorapların  keçe  çorap  ve  örme  çorap  olarak  yapıldığı,  çorabın 

ilk  örneklerinin  keçe  çorap  olduğu,  17.  yüzyıla  kadar  iki  türlü  çorabın  kullanıldığı 

tespit edilmiştir (Akpınarlı, 1997:157). 

Süsleyici desenlerde motif, temel öge olarak aynı zamanda  süslemenin de 

en  küçük  birimidir.  Tek  bir  motif  ile  süsleme  düzeni  oluşturulabildiği  gibi  birkaç 

motifin  bir  araya  getirilmesi  ile  ‘birleşik  kompozisyonlar’  da  oluşturulmuştur. 

Geleneksel  Türk  tekstil  sanatlarında  motiflerin  kompozisyonları,  geleneksel 

süslemenin  ikinci  özelliğini  oluşturmaktadır.  Bu  alanda  yüzeyde  kompozisyonlar, 

motiflerin üsluplaştırılması kadar önemli özellik taşımaktadırlar. Bu özellikleri de iki 

bölüm  içinde  değerlendirebilmek  mümkün  olacaktır  (Sürür,1985:  87).  Bunlardan 

birincisi  seçilen motiflerden  oluşturulan  desenin  yüzeyde  sonsuza  kadar  devamını 

sağlayan, 

bilinen 

yöntemlerden 

birinin 

-raportlu 

olarak-kullanılması 

ile 

gerçekleştirilebilir.  Bu  durumda motifin  geleneksel-ulusal  üslubu  belirgin  olarak  ön 

plandadır.  İkincisi  ise  desenlenen  yüzeylerin  bordürlerle  sınırlanarak,  bu  sınırlar 

içinde kalan bölümün ayrıca desenlendirilmesi ile yeni düzenlemeler ve süslemeler 

oluşturması  geleneğidir,  ki  bu  Türk  geleneksel  tekstil  süsleme  sanatlarında 

kompozisyon  özelliğini  ortaya  koyan  en  önemli  ulusal  çizgiyi  taşımaktadır  (Sürür, 

1985:87).  İkinci  yönteme  göre  kompozisyonlarla  desenlendirilmiş  tekstil  sanatları 

alanlarının en başında halı ve kilim sanatları gelmektedir (Sürür, 1985:88). 

Bu  araştırmanın  amacı  Kayseri  İli  merkez  ilçe  ve  köylerinde  bulunan 

geleneksel  el  örücülüğü  ürünlerinden  patik  örneklerinin  motif,  desen,  renk  ve 

kompozisyon  bilgilerini  incelemektir.  Araştırma  amacına  ulaşmak  için  Kayseri  İli 

merkezinde alan araştırması yürütülmüştür. 

2. MATERYAL VE METOT

Bu  araştırma  etnografik  desende  nitel  bir  araştırmadır.  Araştırmanın 

evrenini  Kayseri  ili  merkez  ilçelerinde  sürdürülen  geleneksel  tekstil  örücülüğü, 

ürünleri  ve  bunlarla  ilgili  yazılı  ve  sözel  kaynaklar  oluşturmaktadır.  Araştırma 

örneklemini ise Kayseri İli merkez ilçelerinde erişilen toplamda 56 adet patik örneği 

---

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

370 

 

oluşturmaktadır. Bu bildiride araştırma bulgularına örnek olacak şekilde 12 patik ile 

ilgili gözlem ve bilgi formları düzenlenerek sunulmaktadır.  Araştırma verisi literatür 

taraması, görsel analiz, mekanik gözlem ve yarı yapılandırılmış görüşme teknikleri 

yoluyla toplanmıştır. Araştırma bulguları, incelenen çorap özellikleri, motif detayları 

ve motif çizimleri ile nicel veriler ve patik çizimleri sunulmuştur. 

 

3.  BULGULAR 

Anadolu’nun  süsle  ilgili  sanatlarında  motif  türlü  bakımdan  incelenmesi 

gereken  geniş  bir  konudur.  Bunlardan  birçoğu  Türkleri  çok  eski  zamanlara  kadar 

götürür.  Diğer  bir  kısmına  doğunun  bütün  halı  ve  bazı  dokumalarında  rastlanır. 

Bugüne  kadar  yapılmış  araştırmalar,  derlemeler  bu  muammalı  ve  sihirli  âlemin 

yayılma derecesini henüz çözememiştir denebilir.  Çoraplarda rastlanan motiflerde, 

bu âlemin bir kısmını görmekteyiz. Çoğuna başka  süs sanatlarımızda rastlanmaz. 

İnsanlar  bunlar  karşısında  yepyeni  bir  sanat  güzelliği  ile  karşılaşır  ve  büyük  bir 

zevk  duyar.  Bu  zevk,  Türk  kadınının  el  sanatlarında  gösterdiği  sanat  kabiliyetinin 

değerli  buluşlarıdır  (Özbel,  1980:7).  Çoraplarda  kullanılan motifler  esin  kaynağına 

göre  bitkisel,  figürlü,  nesneli,  geometrik  ve  sembolik  anlam  yüklü  olarak 

gruplandırılır.  Bitkisel  motifler;  doğada  var  olan  çiçek,  yaprak,  ağaç,  meyve  gibi 

bitkilerden  meydana  gelir.  Figürlü  motifler;  insan,  hayvan  gibi  canlı  varlıkların 

bütününü  veya  el,  ayak,  göz  gibi  bir  kısmını  ifade  eder.  Nesneli  motifler;  muska, 

kandil, küpe, bıçkı, ayna gibi bir eşyanın tamamının veya bir kısmının ele alındığı 

motiflerdir. Geometrik motifler; enine ve boyuna düz, çapraz, verev, zikzak çizgiler, 

üçgen, kare, altıgen vb. formların yüzeyi bazen tamamen kaplamasıyla, bazen de 

motifler  oluşturmasıyla  yapılan  desenlerdir.  Örgüde  kavisler  tekniğine  uygun 

olmadığı için bitkisel, figürlü, nesneli ve sembolik motiflerde geometrik düzen içinde 

ele  alınmıştır.  Sembolik  anlam  yüklü  motifler;  bitkisel  ve  geometrik  motiflerden 

oluşan,  ören  kişinin  iç  dünyasını  yani  sevgi,  hasret,  üzüntü,  sitem,  mutluluk  gibi 

duyguları  ve  toplumsal  olayları  ifade  etmektedir.  Bazı  motifler  isimlerini  yaşanan 

olaylardan esinlenerek almıştır. Gelin yanağı, sevdim alamadım, gelin öldüren gibi 

(Akpınarlı ve Ortaç, 2008: 644). Yapılan araştırmada patik örneklerinin; 3 tanesinin 

geometrik  bezeme  türü  ile  bezenmiş  olduğu,  2  tanesinin  nesneli  bezeme  türü  ile 

bezenmiş olduğu, 1 tanesinin figürlü bezeme türü ile bezenmiş olduğu, 1 tanesinin 

sembolik bezeme türü ile bezenmiş olduğu ve 6 tanesinin de bitkisel bezeme türü 

ile bezenmiş olduğu görülmektedir (Tablo1).  

Çoraplarda  kullanılan  kompozisyonlar  yörelere  ve  motif  özelliğine  göre 

değişiklik  göstermektedir.  Kompozisyon  bir  ve  ya  birkaç  türlü  motifin  bir  araya 

getirilmesiyle  meydana  gelir.  Renkli  ve  desenli  çoraplarda  kenar,  orta  serpme  ve 

köşe  olarak  dört  türlüdür  (Özbel,1945:  8).  Desen  ve  motiflerin  küçük  olanları 

çorabın bütün yüzeyinde belirli aralıklarla yerleştirilir. Bunlara benekli kompozisyon 

denilmektedir.  Çorabın  tüm  yüzeyini  kaplayan  desenlere  de  rastlanmaktadır 

(Yazar,  2011:34).  Yapılan  araştırmada  patik  örneklerinin  zemininde;  7  tanesinde 

siyah rengin, 1 tanesinde krem rengin, 1 tanesinde pembe rengin, 1 tanesinde mor 

rengin ve 2 tanesinde yeşil rengin kullanıldığı, motifte ise; 2 tanesinde krem rengin, 

1  tanesinde  sarı  rengin,  1  tanesinde  mavi  rengin,  4  tanesinde  beyaz  rengin,  1 

tanesinde  bordo  rengin,  6  tanesinde  yeşil  rengin,  1  tanesinde  siyah  rengin,  2 

tanesinde  kırmızı  rengin  ve  1  tanesinde  de  mor  rengin  kullanıldığı  görülmektedir 

(Tablo1). 

---