Vii. Uluslararasi

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ

72

 

study  on  the  Educational  Value  of  Halil  İbrahim  Yurdseven's  Yurd  Bilgisi  Course 

Books Book, which attracted attention with different narration style among the Yurd 

Bilgisi  textbooks  written  for  the  5th  grade  students  in  the  Republican  period.  The 

textbook is written in poetry language for the students and the students. It consists 

of  138  pages.  In  the  book,  the  titles  such  as  Parliamentary  Counsel,  President, 

Prime  Minister,  Budget,  military  duty,  and  taxation  duty  are  handled  with  simple 

complexity,  concrete  abstract,  close  surroundings  and  poems  composed  of 

couplets  as  front  runners.  Being  written  by  the  people  of  high  rank  in  the  state 

administration, it is evaluated that the poetry language has an effect on the point of 

increasing the enthusiasm and excitement further. 

Key  words:  Yurt  Bilgisi,  Teacher,  Poetry,  Teaching,  Halil  İbrahim 

Yurdseven 

---

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ

73

 

TÜRK SİNEMASINDA KOMEDİ FİLMLERİ VE KAHRAMANLARININ 

DÖNÜŞÜMÜNDE TOPLUMSAL DEĞİŞİM ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 

(THE EVALUATION OF THE EFFECTS OF SOCIAL CHANGE IN 

TRANSFORMATION OF TURKISH COMEDY FILMS AND HEROES) 

Özcan DEMİR



 

ABSTRACT 

The  first  film  produced  by  a  Turkish  filmmaker  was  the  documentary 

named “The Fall of the Russian Monument in Aya Stefanos” which was shot on the 

14th  of  November  1914  by  Fuat  Uzkınay.  The  first  movie  outher  than  the 

documentary genre is “Himmet Ağa’nın İzdivacı” which was adapted from a Moliere 

play.  The  Turkish  cinema  went  on  its  development  with  the  leadership  of  theatre 

players till 1939 like the other examples in the history of cinema. 

Cinema started to take part with diversified range of productions in Turkish 

entertainment  culture  during  the  following  years.  Theatre  play  adaptations  and 

saloon  comedies  took  attention  of  viewers.  1960’s  is  the  era  which  the  Turkish 

comedy cinema and comedy film players’ fame was consolidated and the interest 

of  viewers  to  the  productions  was  increased.  The  character  based  movies  were 

started to be produced. The production of character dependant movies which slang 

language was used went on during 1970’s. 

The  transformation  of  Turkish  cinema  because  of  socio-cultural  and 

economic reasons went on from 1970’s to present day. Young generation viewers 

met the popular films and heroes of comedy genre in 1990’s with the establishment 

of  private  enterprise  television  stations.  Following  these  years,  social  criticism 

themed comedies were viewed again. The migration phenomenon, social injustice 

and economic problems were among the main themes of Turkish comedy. 

The transformation of the themes of Turkish comedy movies were effected 

from  the  process  of  socio-cultural  and  socio-economic  change  of  the  society.  In 

this  paper,  the  historical  development  of  Turkish  comedy  is  evaluated  from  the 

perspective of the transformation of comedy film heroes. 

Key words: Turkish cinema, comedy film, hero, sociological transformation. 

GİRİŞ 

Sinema filmlerinin,  konu,  karakterler,  kostüm,  çekim için  seçilen mekânlar 

gibi  ortak  özellikleri  gözetilerek  gruplanması  film  çalışmalarının  en  temel 

kabullerindendir.  Tür  olarak  kabul  edilen  bu  gruplama  sistemi  film  incelemeleri 

yapılmasını kolaylaştırmıştır. Böylece filmler aynı tür altında olsa da benzerliklerinin 

ve farklılıklarının daha net biçimde analiz edilebilmesinin önü açılmıştır.  

Güldürü  filmleri  tür  sınıflamasının  en  çok  beğenilen  ve  sinema  sektörü 

tarafından  üretilen  ürünlerindendir.  Bu  türe  konu  olan  “gülünçlük,  çoğunlukla, 

olması  gerekenin  beklenmedik,  şaşırtıcı  bir  biçimde  tersyüz  olmasından  doğar” 

(Özön, 2008:226).  



  Öğr.  Gör.  Dr.,  Gazi  Üniversitesi  Güzel  Sanatlar  Fakültesi  Fotoğraf  ve  Video  Bölümü, 

Ankara. 

---

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ

74

 

Zaman  zaman  kişilerden,  zaman  zaman  belirli  bir  toplumsal  olgunun 

etkisinden  doğan  ya  da  o  etkiye  dikkat  çekilmesi  için  başvurulan  güldürü  tekniği, 

bireylerin  tepkilerini  diler  getirmesi  ya  da  onları  gündelik  hayatın  getirdiği 

baskılardan  bir  süreliğine  uzaklaştırması  ile  izleyici  tarafından  benimsenmiştir. 

“Film  yapımcıları  daha  ilk  yıllardan  başlayarak  melodramın  yanı  başında  güldürü 

filmlerinin  halkın  en  çok  aradığı  tür  olduğunu  anlamışlar;  buna  göre  sinema  filmi 

üreten çeşitli ülkelerde bu türe özel önem vermiştir” (Onaran, 2012:97).  

Bireylerin  tüm medya  içeriklerinde  olduğu  gibi  güldürüyü  nasıl  tükettiği  de 

önemli bir çalışma konusudur. Gülünen içerik ve tiplerin değişimi toplumsa değişim 

açısından  da  ipucu  verebilmektedir.  Bu  anlamda,  film  türlerinin  incelenmesi 

yalnızca sinema sanatı açısından değil sosyolojik analizler yapılabilmesi açısından 

da  önemlidir.  “Türler,  içinde  oluştukları  ilişkiler  ağının  ötesindeki  ekonomik  ve 

kültürel yapılanmalarla, öteki temsiliyet sistemleriyle de etkileşim içindedir” (Abisel, 

1995:29).  Güldürü  filmlerinin  ve  kahramanlarının  tarihsel  süreç  içerisindeki 

değişimlerinin  incelenmesi  toplumsal  yapının  belirli  bir  dönem  için  kesitinin 

alınmasında faydalı olabilmektedir. 

Türk  toplumu,  bu  çalışmanın  konu  aldığı  1960’lı  yılların  sonundan 

günümüze değin siyasal ve ekonomik alanda pek çok değişim yaşamıştır. Yaşanan 

değişim toplumsal yapıyı ve bireylerin olayları değerlendiriş biçimini de etkilemiştir. 

Bu  çalışmada,  söz  konusu  durumun  betimlenmesi  açısından  Türk  Halkının, Turist 

Ömer  (Sadri  Alışık),  Şaban  (Kemal  Sunal)  ve  Recep  İvedik  (Şahan  Gökbakar) 

tiplemelerine gülmesinin sosyolojik temelleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır.  

Bildiriye  konu  olan  komedi  filmi  tiplerinin  değişiminin  ortaya  konulabilmesi 

açısından karakter analizi yapılmıştır. Bu kapsamda, tiplere ilişkin göstergebilimsel 

kodların  çözümlenmesine  çalışılmıştır.  Çalışmaya  konu  olan  kahramanlarının  tüm 

filmlerinin  analiz  edilmesi  yerine  tiplemelerin  değerlendirilmesi  yoluna  gidilmiştir. 

Ulaşılan sonuçlarla, Türk toplumunun güldüğü tiplerin değişinimin kendi değişimiyle 

ortak noktaları olup olmadığı değerlendirilmeye çalışılmıştır.  

1-  Türk Komedisinin Değişiminde Sosyolojik Etkiler 

Tiyatro etkisinde gelişen Türk komedi sinemasının başlangıcını Moliere’den 

uyarlanan  ve  Fuat  Uzkınay  tarafından  bitirilen  “Himmet  Ağa’nın  İzdivacı”    (1918) 

isimli filmle tarihlendirmek mümkündür. Sinema tarihindeki diğer örneklerde olduğu 

gibi Türk komedisi de 1940’lı yıllara kadar tiyatro oyuncularının önderliğinde devam 

etmiştir.  Bu  filmlerin  genelinde  “senaryosuz  kaba  güldürüye  dayalı  doğaçlama 

tekniği” (Şahinalp, 2010:79) hakimdir. 

Bu  yılların  ardından,  İsmail  Dümbüllü’nün  yıldızlaştığı  gözlemlenmiştir. 

Dümbüllü geleneğine bağlı ve bu gelenekle içi içe geçmiş Türk komedisi, mütevazı 

yapımlarla,  komik  mimik  ve  jestlere  dayalı  filmlerle  1960’lı  yıllara  kadar  varlığını 

sürdürmüştür. 

Türkiye’nin  kalkınma  çabalarını  takip  eden  60’lar  ve  sonrasında  toplumda 

sosyolojik  anlamda  pek  çok  değişimi  tetikleyecek  olan  köyden  kente  göçler 

başlamıştır.  Yeni  bir  toplumsallaşma  eşiğine  geçilen  bu  süreçte;  şehre  göçmüş 

çoğunlukla karın tokluğuna çalışan, yaşam şartları zor, eğitimsiz, tam olarak kentli 

ya  da  köylü  olamayan  bir  toplumsal  kesim  ortaya  çıkmıştır.  Turist  Ömer  bu 

dönemin önemli tiplemelerindendir. 

1970’li  yıllar,  köyden  kente  göçün  tüm  hızıyla  sürdüğü  bir  dönemdir.  Göç 

sonrasında  şehirlerde  oluşmaya  başlayan  yeni  sınıflar  arası  çatışmaların  konu 

---