Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

30-40 savollar

1.Kapsidlar.
Virus zarrachasi yoki virion nuklein kislota (RNK yoki DNK) dan iborat bolib, ustidan oqsil qobiq bilan oralgan. Qobiq kapsida deb ataladi (grekcha kapsa yashik demakdir).
Oqsilli kapsida monomerlardan iborat, ular kapsomerlar deb ataladi. Har bir virusdagi kapsomerlar soni doim bir xil boladi (masalan, poliomielit virusida 32 ta, tamaki virusida 2130 ta subbirlik mavjud). Kapsida bilan oralgan nuklein kislota nukleokapsida deb ataladi. Bazi kapsidalar ustidan qobiq bilan oraladi, bu qobiq peplos deb atalib, peplomerlardan iborat.
2.Virion membranasining shakllanishi.
Murakkab viruslarning tuzilishi (Gripp virusining sxematik korinishi misolida). Virionning oqsil pardasi kopincha kapsid, ichidagi nuklein kislotasi bilan birga nukleokapsida, deb ataladi. Kapsidni tashqil qiluvchi elementlar kapsomer deyiladi. Kapsomerlar bir xil polipeptid zanjirchalaridan tuzilgan agregatlardir. Nuklekapsida simmetrik tuzilgan ichki nukleoproteid zanjiri bolib, u oz navbatida bir yoki bir necha oqsil parda bilan oralgan. Virion "peplos" deb ataluvchi qavat bilan birga еtilib, hujayra membranasidan o‘tish davrida o‘raladi. Chechak, uchuq va miksoviruslarda peplos qavati bor. Peploslarni tashkil etuvchi elementlar peplomerlar deb atalib, ular hujayraga xos oqsildan tuzilgan bo‘ladi.

3.Viruslarni kopaytirish va ajratish.
Virus tozalash metodlari hakida.Stir (Steere,1964) viruslar morfologiyasi, kimyoviy va fizik kimyoviy xususiyatlaridagi farklar asosida kuyidagi tozalash metodlarini taklif kiladi:.1.3aryadlarning olchamlariga asoslanib fraksiyalarga ajratish; 2.Zarralarni shakllariga qarab fraksiyalarga ajratish; 3.Kimyoviy tuzilishi va ichki strukturasining barqarorliklarining farqlanishiga asosan fraksiyalash; 4. Zarralarning sirtqi zaryadlariga asoslanib fraksiyalash. Ushbu usullarni xar xil kombinatsiyada ishlatib virus zarrasini faolligini saqlagan xolda tozalash mumkin.

4.Osimlik viruslarining morfologiyasi. simlik viruslarining tuzilishi va tarkibi. Viruslar sfera yoki tayoqcha shaklidagi oqsilli qobiq va uning ichida joylashgan nuklein kislotadan iborat boladi. Nuklein kislota miqdori 1545% atrofida, spiral simmetriyalilarda 5%, batsillalarga oxshashlarida 1% ga yaqin; bazi vakillarida 20% ga yaqin lipidlar ham uchraydi. Bulardan tashqari virus kristallarida 50% ga yaqin suv ham boladi.
1955 yilda X. Frenkel - Konrat va R. Uilyams tamaki mozaikasi virusini PHK sini ajratib oldilar va uni tamaki osimligiga yuqtirilganda virus PHK asi yuqtirilgan osimlikda mozaika alomatini kuzatdilar va unda yangi virus zarralari sintezlanganini isbotladilar. Tamaki osimligining virusi nukleoproteid bolib, uzunligi 300 nm va eni 18 nm ni tashkil qiladi uzunligi enidan 17 marta kattadir. Oqsilining molekulyar massasi 18000 D bolib, 158 ta aminokislota qoldigidan iborat boladi. Virusning oqsil qobigi bir xil shakldagi subbirliklardan tashkil topadi. Oqsil qobiq ichida esa 2.106 D molekulyar massaga teng PHK mavjuddir. Tamaki mozaikasi virusi oqsil va PHK dan iborat bolib uni molekulyar massasi 40x106 daltonga teng.