Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

111.Viruslar evolyusiyasi.
Viruslar ham xuddi hayotning hujayraviy shakllari singari evolyutsiya va tabiiy tanlanishga uchraydilar va ularning aksariyat qismida bu jarayon juda tez kechadi.
Hujayrani bir vaqtning oʻzida ikkita virus zararlasa, ular yangi, “aralash” va oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan viruslarga aylanishi uchun genetik materiallarini almashtirishlari mumkin. Misol uchun, gripp shtammlari shu yoʻl bilan paydo boʻladi.
RNK saqlovchi viruslar, ayniqsa, yuqori tezlikdagi evolyutsiyani taʼminlovchi yuqori mutatsion koʻrsatkichlarga ega. Bunga misol qilib OIVning dorilarga chidamlilik evolyutsiyasini keltirish mumkin.Viruslar nafaqat rivojlanadi, balki ular oʻz xoʻjayinlari, jumladan, odamlarga qaraganda tezroq rivojlanishga ham moyil. Bu virus evolyutsiyasini nafaqat ularni tadqiq etayotgan biologlar uchun, balki shifokorlar, hamshiralar va sogʻliqni saqlash xodimlari, shuningdek, virusga duchor boʻlgan har bir inson (yaʼni yer yuzidagi barcha insonlar) uchun ham muhim mavzuga aylantiradi.
Viruslarda oʻzgaruvchanlik
Tabiiy tanlanish faqatgina kerakli boshlangʻich material – irsiy oʻzgaruvchanlik boʻlgandagina sodir boʻladi. Irsiy oʻzgaruvchanlik populyatsiyadagi bir qancha irsiy
Rekombinatsiya: viruslar genetik materiallari (DNK yoki RNK)ni almashtiradi.
DNK va RNK oʻzi nima?
Tasodifiy mutatsiya: virusning DNK yoki RNK ketma-ketligida sodir boʻluvchi oʻzgarish.
Eʼtibor bilan kuzatsak, atrofimizda viruslarning oʻzgarishi va evolyutsiyasini koʻrishimiz mumkin, masalan, har yili paydo boʻladigan yangi gripp shtammlari bunga misol boʻla oladi.


112.Virion membranasi hamda virionning boshqa komponentlari.
Viruslarning 2 xil ko‘rinishi farqlanadi - hujayradan tashqaridag
va hujayra ichi virusi.
Hujayradan tashqaridagi virus fanda virion deb nomlanadi (esk
adabiyotlarda nomlanishi - virusli boMakcha). Bu hayot faoliyatir
namoyon etmaydigan yetilgan virus ko‘rinishidir. Virion virusni tashc
muhitda saqlash va uni bir organizmdan boshqa bir organizmga hamd„
bir hujayradan boshqa bir hujayraga o‘tkazish vazifasini bajaradi.Membrananing ikki lipidli qavatida virusga xos boMgan oqsil —
glikoproteinlar joylashgan boMib, o‘simtalar ko‘rinishda tashqariga
chiqib turadi. Bu glikoproteinlar - gemagglyutininlar, neyraminidaza,
qo‘shiluvchi oqsil va boshqalardan iborat boMib, virionning hujayra
reseptorlariga birikishiga va hujayraga kirishiga javobgar hisoblanadi.
Ular antigenlik xususiyatiga ega (protektiv antigenlar). Ko‘plab
murakkab viruslar superkapsidiga ichkaridan matriks oqsil qavati
birikadi (M-qavat), ayrim viruslar boshqa qo‘shimcha tuzilmalarga ham
ega (1-rasm).Himoya oqsil qobig‘i — kapsid bir xildagi oqsil subbirliklaridan
tuzilgan. Kapsidning bunday tuzilishi kichik genomga ega viruslar
uchun katta biologik ahamiyatga ega, chunki bunda genetik axborot kam
sarfLanadi. Viruslar kapsidi oqsil subbirliklarining joylashishiga bog‘liq
holda spiralsimon yoki kubsimon simmetriya tipida tuzilgan.