Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 ümumilikdə mühitdə dolaşan, ziddiyyətlərlə müşahidə olu nan fikir ayrılıqları idi. H.Araslı Sarı Aşıqla bağlı mübahisələrdə bir məqama, orta məktəb dərsliklərində gedən fikirlərə də özünün münasibətini bildirir. Həmin dövrdə VIII sinif üçün dərc olunmuş “Ədəbiyyat müntəxəbatı”nda da Sarı Aşıqla bağlı məlumat vardır. Burada Sarı Aşığın bəylər tərəfindən böyük bir zülmə məruz qalması, sevgilisinin bir bəy tərəfindən əlindən alınması, söylədiyi bayatılarında da bu hadisələrin əks olunduğu, şikayət xarakterliliyi vurğulanır. Orada qeyd edilir ki, “Sarı Aşığın söylədiyi bayatılar ümumiyyətlə “aşığam”, “mən aşıq”, “aşıq” sözləri ilə başlanır”. H. Araslı müntəxəbatdan bu sitatı verərək yazır: “Belə bir yanlış məlumatdan sonra müəllif yazır ki, “əsl bayatıları bu şair yaratmışdır. Sonradan yaranan bayatılar isə ona nəzirədir” (14, 47). Mən F. Qasımzadə yoldaşın bu hök- mü nə heyrət edirəm. Belə bir qeyri-elmi hökmün dərs kitablarına gətirilməsinə təəssüf edirəm. Necə yəni əsl bayatıları bu şair yaratmışdır?”. Doğrudan da, burada H. Aras lının etirazları və mühitdə dolaşan fikirlərə fəal münasibət bildirməsi diqqəti cəlb edir. Bayatı xalqın zəngin abidələri irsinə daxildir. Onun Sarı Aşığa qədər ke çib gəldiyi uzun bir yol vardı. Sarı Aşıq da öz dövründə həmin zəngin xəzinədən bəhrələnmişdir. H. Araslının bu məsələdə etirazları doğrudur. H. Araslının B. Behcətin məqalələri ilə bağlı da konkret fikirləri var. O bu məsələdə də özünün obyektivliyini, faktlara elmi münasibətini bildirir: “Sarı Aşıq haqqında son zamanlar B. Behcətin 2 məqaləsi çıxmışdır. Bu məqalələrdə bir sıra yaxşı cəhətlər olduğu kimi, səhvlər də yox deyildir. O birinci məqaləsində vaxtilə ”Aşıq Abdulla” adı altında çap olunmuş bir kitabın yeni ad altında (“Sarı Aşıq” adı altında) təb 43 olunduğunu yazıb. Aşıq yaradıcılığı və kitabın 2-ci dəfə çap olunması haqqında heç bir məlumat verilmədiyini çox haqlı tənqid edir”. Folklorşünas Q. Umudov da öz araşdırmalarında bu məsələlərə diqqət yetirmiş və həmin mübahi sələri təfərrüatı ilə obyektivcəsinə şərh etməyə çalışmışdır. O yazır: “H. Araslı Aşığın şəxsiyyəti haqqında gətirdiyi tutarlı dəlillərlə S. Mümtazın mülahizələrini təsdiq etmişdir. Bunula belə o, kitaba daxil edilmiş 500-ə qədər bayatının hamısının Sarı Aşığa aid olmadığı faktı ilə razılaşırdı. H. Araslı Aşıq haqqında mübahisələri qaldıran B. Behcətin məqalələrində müsbət cəhətlərin olduğunu etiraf etməklə yanaşı, bəzi fikirlərlə razılaşmır, onunla ciddi polemikaya girir. Məsələn o, “Aşıq Abdulla” adı ilə çap olunmuş bir kitabın ikinci dəfə yeni bir adla çap olunduğunu, lakin bunun nə məqsədlə edilməsi və Aşığın şəxsiyyəti haqqında əlavə məlumat verilmədiyinin haqlı tənqid olunduğunu göstərir” (156, 94-95). H. Araslı Aşığın Əzizi və Mədədi kimi şairlərlə “müşairəsi” olması tezisini qəbul etməyən, başqa bayatı deyənlərin olmadığını söyləyən, nəticədə Aşığı idealizə edən B. Behcətlə razılaşmır. O hətta əlavə edir ki, “Həsrəti, Qurban, Vəcihi, Mədədi, Hüseyni, Məmi, Əzizi, Müştaqi, Eyvaz və Məhəmməd bəy Aşiq kimi bayatı ustaları ilə yanaşı, Əmani, Baba, Məzlum, Gülgəz, Saleh, Rəfiqi, Bikəs, Məsum və başqaları bayatı söyləmişlər” (32). H. Araslı öz məqaləsində Sarı Aşığı B. Behcətin idealizə etməsi, ondan başqa qeyrilərin bayatı yazmadığı fikrinə etiraz edir. Eyni zamanda xüsusi olaraq vurğulayır ki, “Sarı Aşıq” kitabının ən böyük nöqsanı müqəddimədə bayatı, aşıq yaradıcılığı və bununla əlaqədar bayatı yazan digər aşıq və şairlər haqqında məlumat verilməməsidir”. B. Behcətin məqaləsindəki mübahisə doğuran mühüm məqamlardan biri heç nəyə, tarixi sənədlərə istinad etmədən aşığı 44 qaramanlılarla bağlamasıdır. H. Araslı da bu faktı vurğulayır və onun “aşıq qaramanlıdır” deyimindən çıxış etməklə belə bir qənaəti irəli sürməsi əsassızdır” deyir. Bu yazışmalarda problem doğuran məsələlərdən biri bayatı adı ilə bağlı fikirlərdir. B. Behcət ikinci məqaləsində xüsusi olaraq vurğulayır: “Bəzi adamlar xəyal edirlər ki, guya bayatı “Boyat” adlı bir taifəyə mənsub olan qoşmadır. Bu tamamilə yanlış və uydurma fikirdir” (121). O zaman mübahisələrdə fəal iştirak etmiş, mövqe etibarilə, əsasən S. Mümtazın mülahizələrini müdafiə edən Ə. Dəmirçizadə “Bayatı haqqında” məqaləsində (71) Behcətin yuxarıdakı sözlərini təkzib etmişdir. S.Mümtazın fikrincə, “bayatı” sözü iki hissədən ibarət olub, “bay” bəy, varlı, nüfuzlu şəxs, at isə ad, isim mənalarını ifadə edir. Oğuz xanın nəvəsi olan Bayat xa- na da bu ad “bay” sözündə ifadə olunan keyfiyyətlərin onda olduğuna görə verilmişdir. Bayat qəbiləsi onun törəmələrindən ibarət olmuşdur. Onların qoşduqları poetik nümunələr isə “bayatı” adlanmışdır (9, 8). Tarixi inkişaf prosesində qəbilə, tayfa birləşmələri xalq bütövlüyünə çevrildikdə bayatılar daha geniş əraziyə yayılmış, adını isə qoruyub saxlamışdır. Ə. Dəmirçizadə M. Kaşğarinin, Lazar Budaqovun, akademiklərdən N. Y. Marr və V. V. Radlovun və başqalarının dediklərini ümumiləşdirməklə bu nəticəyə gəlir. H. Araslı aşıq yaradıcılığının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Sarı Aşıqla bağlı bir məsələdə həm S. Mümtaza, həm də B. Behcətə özünün etirazını bildirir və onların dedikləri ilə razılaşmır. Bu iradı digər tədqiqatçılara da aid edir. Belə ki, hər hansı bir sənətkar haqqında yazılarda onun həddindən artıq yüksəldilməsi, ifrata varılması məsələsi var. Ədəbiyyatşünas alim xüsusi olaraq vurğulayır ki, bu Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|