Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
67 Viranə Gəncənin yiyəsiyəm mən (8, 79). Bu misralardan aydındır ki, xalq Kərəmin anası Qəmər Banunun dili ilə də qəhrəmanını Gəncə ilə bağlayır. Eyni zamanda bu misralar Türkiyə və İran mühari bələri illərində, xüsusən Nadirin hakimiyyəti zamanı Gəncənin viranə qaldığını da göstərir (8, 80). Alim dastanı yaşadığı dövrün ənənəsinə uyğun olaraq təhlil süzgəcindən keçirir, oxucuya əsərin bəşəri hisslər aşıladığını bildirir. Dastanda Əsli və Kərəm dini ayrı-seçkiliyə əhəmiyyət verməyən mərd, mübariz, fədakar insanlar kimi tərənnüm olunur. Faciəli sonluqla bitən dastanın sonunda belə bir simvolik səhnə vardır: Əsli ilə Kərəmin qəbirləri baş- başa verib birləşəndə, bu iki qəbir arasında basdırılmış Qara Keşişin qəbrindən bir qara tikan qalxır və bu gülləri birləşməyə qoymur (8, 80-81). Bu dastan həmin dövrdə özünəməxsus havalar ilə “Kərəmi” adlanan (Yanıq Kərəmi, Sallama Kərəmi və s.) saz havası ilə icra edilərək əsrimizə qədər yaşamışdır. Bu hava zaman keçdikcə nə qədər dəyişdirilmiş olsa belə, bu gün də özünün qədim xüsusiyyətlərini saxlamaqdadır (8, 83). XIX əsrdə Azərbaycanda çar hökumətinin ağır siyasətinə baş qaldırıb etiraz edən, zülmə qarşı çıxan, yerli idarəçiləri öldürüb dağlara çəkilən, silahlı mübarizə aparan, qaçaq həyatı keçirən bir çox kəndlilər xalq tərəfindən hörmətlə yad edilərək adlarına dastanlar qoşulurdu. “Qaçaq Kərəm”, “Qaçaq Nəbi” belə dastanlar dandır. H.Araslı qeyd edir ki, kəndlilər içərisindən çıxıb onun mənafeyini müdafiə edən bu qəhrəmanların ayrı-ayrı vuruşları çar kazakları, pristav və yerli feodallarla toqquşmalarda göstərdikləri qəhrəmanlıqlar aşıqlar tərəfindən tərənnüm edilib onların adına qoşmalar yaradılırdı. Bu cür aşıq şeirinin 68 qəhrəmanı olan qaçaqlardan biri XIX əsrdə Qazax mahalında mübarizə aparmış Qaçaq Kərəmdir ki, onun qəhrəmanlıqları haqqında aşıqlar az şeir yaratmamışlar (8, 90). Aşıqların yaratdığı bu dastanda Kərəmin həyatı, qəhrəmanlığı, mərdliyi və onu tutmaq əzmində olan Zalı xanın ölümü və Kərəmin qalibiyyəti alqışlanır (8, 92). H. Araslı qaçaqlara həsr olunmuş qəhrəmanlıq qoşmaları içərisində ən çox Nəbinin mübarizəsinin alqışlandığını da qeyd etmişdir. Muzdur Nəbinin apardığı davamlı mübarizə, göstərdiyi qəhrəmanlıqlar, arvadı Həcərin igidlikləri heç vaxt aşıqların nəzərindən kənarda qalmamışdır. Muzdur Nəbini öz dəstəsi ilə birlikdə çar məmurları, yerli mülkədar, bəy və xanlarla apardığı mübarizə XIX əsrin sonunda Azərbaycanda yoxsul kəndlilərin azadlıq uğrunda apardığı mübarizənin parlaq bir timsalıdır. Alim yazır ki, təxminən 1870-ci ildən 1899-cu ilə kimi vuruşan bu xalq qəhrəmanı Azərbaycanın müxtəlif yerlərində qüvvə toplayıb düşmənin silahlı dəstələrinə qan ağlatmışdır (8, 93). (Bir çox mənbələrdə bu tarix 1896- cı il kimi göstərilir – V.S. (54, 210; 87, 169; 130, 192; 180, 38; 194, 30)). Nəbi geniş xalq kütlələrinə arxalandığından mülkədarlar, bəylər və çar kazakları, Cənubi Azərbaycana keçməyə məcbur olduqda isə İran xanla rı onu uzun müddət öldürə bilməmişlər: “O, çar hökumətini və onun yerli əlaltılarını vahiməyə salan bir qəhrəman olmuşdur. Lakin bütün kəndli üsyanları kimi, bu üsyan da fəhlə sinfi ilə əlaqədar olmadığı, ondan rəhbərlik almadığı üçün məğlub edilmişdi” (8, 93). (Bildiyimiz kimi, Qaçaq Nəbi əslində çar hökumətinə qarşı deyil, müstəmləkəçi Rusiyaya qarşı mübarizə aparırdı. Sadəcə, o dövrdə bunu demək mümkün deyildi. – V.S.). 69 Alim dastanı “Koroğlu” dastanının bəzi epizodları ilə müqayisə etmiş, lakin dastanın hələ əsl bitkin dastan halına düşmədiyini və bu qəhrəmanlıq səhnələrinin ayrı- ayrı xatirələr şəklində olsa belə, bir-biri ilə bağlı olduğunu qeyd etmişdir. Nəbi də Koroğlu kimi vuruşma zamanı öz yoldaşlarını coşğun bir dil ilə döyüşə çağırır: O qarlı dağları duman bürüdü, Düşmən tərəfinə qoşun yürüdü. İgidlərim, bu gün dava günüdü, Mərd olub nər kimi girək meydana! Gücümüzü göstərək bu gün divana! (8, 94). Dastandakı hadisələrdə Nəbinin qardaşı Mehdi və İsmayıl kimi qoçaq yoldaşları, Həcər kimi qəhrəman arvadı da iştirak edir. Həcərin Nəbi ilə birlikdə mübarizə aparması xüsusi bir səmimiyyətlə tərənnüm edilir. Həmid Araslının Azərbaycan folklorşünaslığının ayrılmaz hissəsi olan aşıq yaradıcılığının araşdırılması istiqamətindəki tədqiqatlarını yüksək qiymətləndirən, onun aşıqlıq sənəti ilə bağlı apardığı ciddi araşdırmalardan bəhs edən professor Nizami Cəfərov yazır: “H.Araslı sübut etdi ki, “Koroğlu” eposunun, onlarla mükəmməl xalq dastanlarının yarandığı (və yazıya köçürüldüyü), A.Tufarqanlının, Sarı Aşığın, Xəstə Qasımın...Əmaninin, Qövsinin, Saibin, nəhayət, yeni Azərbaycan ədəbiyyatının baniləri Vidadinin, Vaqifin yetişdiyi dövr “tənəzzül dövrü” ola bilməz. Xalqın ruhuna doğma olan, onun sosial-ideoloji, mənəvi-mədəni həyatını bütün genişliyi, səmimiliyi ilə əks etdirən, yad və ya yabançı ifadələrlə yadlaşdırılmış bir dildə deyil, bulaq suyu kimi saf ana dilində yaranan ədəbiyyat hər bir millətin mədəniyyət tarixində məhz tərəqqinin, yü ksəlişin, intibahın hadisəsidir” (66). Professorun görkəmli alimin aşıq ədəbiyyatı kimi zəngin bir yaradıcılığı bu qədər geniş şəkildə tədqiq Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|