Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
70 etməsi ilə bağlı haqlı mövqeyini və dəyərli fikirlərini biz də dəstəkləyirik. Xalqımızın etnik təfəkküründə mühüm yer tutan, həqiqətən oyanış missiyasını yerinə yetirən, həmçinin milli varlığımızın, doğma dilimizin möhkəm dayaqlar üzərində yaşadılmasında əsas qaynaqlardan biri olan aşıq yaradıcılığının, bu zəngin mirasın əsasında yaradılan aşıq şeirinin, dastanların araşdırılması kimi vacib və müqəddəs bir vəzifəni fundamental əsərlərində layiqincə yerinə yetirən Həmid Araslının bu istiqamətdə gördüyü işlər hər cür təqdir və təşəkkürə layiqdir. 71 II FƏSİL YAZILI ƏDƏBİYYATLA ŞİFAHİ XALQ ƏDƏBİYYATININ ƏLAQƏ VƏ MÜNASİBƏTLƏRİ PROBLEMİ Elmi- nəzəri ədəbiyyatda problemin qoyuluşu və bununla əlaqədar alimin görüşləri. Həmid Araslının Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin araşdırılması istiqamətində qələmə aldığı möhtəşəm əsərlərdən biri də 1960- cı ildə nəşr etdirdiyi üç cildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kitabıdır. Bu tədqiqat əsəri bütün həyatını və yaradıcılıq qüvvəsini Azərbaycan klassik ədəbiyyatının tədqiqi və nəşrinə həsr edən alimin əlli ilə yaxın bir dövrdə yaranan çoxcəhətli, zəngin irsinin müəyyən bir hissəsini təşkil edir. Alimin bu irihəcmli tədqiqatına aşıq ədəbiyyatına aid nümunələr, “Kitabi-Dədə Qorqud” boylarından ayrı- ayrı parçalar, eləcə də böyük Azərbaycan şairləri Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Məhsəti, Xaqani, Nəsimi, Xətai, Saib, Qövsi, Vaqif və başqa qüdrətli söz ustalarının həyat və yaradıcılıqlarının ayrı-ayrı problemlərini incələyən çoxsaylı əsərlərindən nümunələr daxil edilmişdir. Tədqiqat həm də H.Araslının müxtəlif illərdə qələmə aldığı və bəhs edilən problemə dair yazıldığı dövr üçün əksəri ilk araşdırmalar olub, sistemli ədəbiyyat tariximizin yaranması və orta əsrlər ədəbi- mədəni əlaqələrimizin öyrənilməsində önəmli əhəmiyyət daşıyan araşdırmalarının müəyyən qismini əhatə edir. Burada Azərbaycan ədəbiyyatının 40-50-ci illərdə hələ aydınlaşdırılmamış bir çox səhifələrini işıqlandıran, tədqiqatın kənarda qalmış, yaxud az öyrənilən ədəbi simaların və qeyri-mətbu bədii abidələrin üzə çıxarılmasında mühüm yeri olan, eləcə də Azərbaycan ədəbi irsinin dünya miqyasında tədqiqi ilə bağlı 72 araşdırıcının şəxsi mülahizələrini bildirən məqalə, məktub və başqa yazılarından gətirilən seçmələrlə də tanış olmaq mümkündür. Tədqiqata daxil olan əsərlər mündəricə və mövzu baxımından təsnif edilərək müvafiq bölmələrə ayrılmışdır. H. Araslının bu tədqiqatında anadilli yazılı ədəbiyyatımızın ərsəyə gəlməsində önəmli xidmətləri olmuş Qazi Bürhanəddin, İmadəddin Nəsimi, Kişvəri, Şah İsmayıl Xətai, Məhəmməd Füzuli və başqaları kimi dahi söz sənətkarlarının da Azərbaycan ədəbiyyatındakı yeri və mövqeyi tam həllini tapmışdır. Bu kitab və daha öncə çapdan çıxmış iki cildlik “Müxtəsər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kitabı bir daha sübut edir ki, Azərbaycan şairlərindən İzzəddin Həsənoğlu, Qazi Bürhanəddin, İmadəddin Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai, Kişvəri, Arif Həbibi, Məhəmməd Füzuli, Qövsi Təbrizi, Saib Təbrizi, Məsihi, Fədai, Molla Vəli Vidadi, Molla Pənah Vaqif və digərləri barədə ən ilk, ilk olduğu qədər də mötəbər tədqiqat işi, elmi-nəzəri ümumiləşdirmə məhz Həmid Araslı yaradıcılığına məxsusdur. Həmid Araslı dahi şairimiz Nizami Gəncəvinin yaradıcılığından çox geniş şəkildə bəhs edən dəyərli tədqiqatları ilə Azərbaycan nizamişünaslığı qarşısında misilsiz xidmətlər göstərmişdir. Alimin hələ keçən əsrin 40- cı illərindən Nizami Gəncəvinin zəngin yaradıcılığına böyük tö hfə verən “Nizami Gəncəvi” (Bakı, 1947), “Azərbaycan ədəbiyyatı: tarixi və problemləri” (Bakı, 1968), “Şərqdə Leyli və Məcnun əsərləri və Nizami” (Bakı, 1940), “Nizami əsərlərinin el variantları” (Bakı, 1940), “Nizami və Azərbaycan xalq ədəbiyyatı” (Bakı, 1947), “Nizami və Vətən” (Bakı, 1948), “Şairin həyatı” (Bakı, 1967), “Nizami Gəncəvi və Sirlər xəzinəsi” (Bakı, 1981), “Nizami Gəncəvi və qadın obrazları” (Bakı, 1939), “Nizamidə xalq sözləri və xalq ifadələri” kimi 73 elmi tədqiqatları Nizami və türklük məsələlərinə xüsusi elmi şərhləri ilə seçilmiş, bu sahədə aparılan digər tədqiqatlar üçün əsas qaynaq olmuşdur. Alimin klassik ədəbiyyatımızın öyrənilməsi istiqamətində tədqiqatla- rının önəmli bir hissəsinin Nizami Gəncəvi yaradıcılığının araşdırılmasına həsr edilməsi heç də təsadüfi deyildir. Sovet və dünya ədəbiyyatşünaslığında fərqli, çox zaman yanlış və qərəzli baxışların üstünlük təşkil etdiyi dövrlərdə Nizaminin əsərlərinin ruhuna xas milli çalarları qabartmağa çalışan alim adıçəkilən əsərlərdə onun sırf öz sözlərinə, ifadə tərzinə söykənərək şairin farsca yazsa da, türkcə düşündüyünü dərin məntiqli dəlillər və faktlar əsasında ortaya qoymağı bacarmışdır. O, Nizaminin Qumdan olması barədə irəli sürülən bütün iddia və mülahizələri darmadağın edərək, Nizami fenomeninin Azərbaycan ədəbiyyatında göydəndüşmə, sıradan bir olay olmadığını, bu fenomenin şairin yaşadığı dövrün mədəni mühitindən qaynaqlandığını göstərmiş, şairin yaşadığı dövrü hərtə- rəfli təhlil süzgəcindən keçirmişdir. Tanınmış alim Azad Nəbiyev də özünün “Sirlər xəzinəsinin folklor mənbələrinə dair” məqaləsində Həmid Araslının “Nizami Gəncəvi” adlı məqalələr məcmuəsinə istinadən belə yazır: “Həmid Araslı tamamilə haqlı olaraq göstərir ki, “fars şərhçilərinə və Av ropa tədqiqatçılarına məchul qalan bu ifadələrin hamısına Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının qədim nümunələrində təsadüf olunur” (129, 27). Nizami Gəncəvi irsinin Azərbaycan xalq ədəbiyyatı ilə əlaqəsindən bəhs edən akademik Həmid Araslı yazır: “Nizami yara dıcılığının qüdrətini Azərbaycan mədəniy- yəti ilə izah edərkən, bu qüdrətin əsas təməlini təşkil edən zəngin və qüdrətli şifahi xalq yaradıcılığını xatırdan çıxarmaq olmaz. Çünkü bütün Şərq şairlərindən xalq Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|