Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
74 həyatına və xalq məişətinə yaxınlığı və bağlılığı ilə fərqlənib, Azərbaycan xalqının milli xüsusiyyətləri ilə ayrılmaz dərəcədə əlaqədar olan Nizami, zəngin şifahi xalq ədəbiyyatı ilə tərbiyələnib, öz yaradıcılığında ondan bacarıqlı istifadə yolu ilə rövnəqləndirilmişdir” (127,70- 71). Tədqiqatçı Cahan Ağamirov Nizaminin farsca yazsa da, türkcə düşünməsi məsələsinə həsr etdiyi “Həmid Araslı yaradıcılığında Nizami Gəncəvi və türklük” adlı məqaləsində haqlı olaraq göstərir ki, “Azərbaycanda Nizami Gəncəvi haqqında ilk araşdırma apa ran, onu təbliğ edən, şairin türk olduğunu sübut edən alim akade mik Həmid Araslıdır: “Nizamidə xalq sözləri və xalq ifadələri” məqaləsində böyük alim “Xəmsə”də 100- ə qədər türk sözləri olduğunu və Azərbaycan atalar sözlərindən istifadə olunduğunu arayıb tapmışdır. Bu- nunla da Nizaminin türk olduğuna heç bir şübhə yeri qoymamışdır. Onun yaylaq, qışlaq, köç, alaçıq, dağ, çirkin, sancaq, qırmızı, dolma, ələk, çadır, kömək və s. söz ləri onu göstərir ki, Nizami bu sözlərdən ustalıqla istifadə etmişdir” (209). Həmid Araslının folklorşünaslıq sahəsindəki çalışmalarının özünəməxsusluğu yazılı ədəbiyyatla şifahi xalq ədəbiyyatının əlaqə və münasibətlərinə həsr olunmuş tədqiqatlarında daha qabarıq şəkildə nəzərə çarpır. Həmid Araslının müraciət etdiyi, demək olar ki, bütün kla ssik sənətkarların yaradıcılığının araşdırılmasında bu problem ayrıca tədqiq olunur və bununla da ədəbiyyatşünaslıq elmi yeni tədqiqat ideyaları və faktları ilə zənginləşir. Alim yazır ki, “VII- XII əsrlərdə saraylar və məscidlər ətrafında, böyük ticarət şəhərlərindəki təkyələrdə yaranan yazılı ədə- biyyatdan tam mənasilə fərqli olan şifahi ədəbiyyat, 75 köçəri oymaqlar arasında yaranan xalq ədəbiyyatı da xüsusi əhəmiyyətə malikdir” (23). V. P. Anikin qeyd edir ki, “folklor Şərq müdriklərinə öz sərrastlığı və dəqiqliyi ilə seçilən elə bir hikmət bəxş etmişdir ki, eşidənlər bir yandan mat qalır, digər tərəfdən də onlara pərəstiş edirlər” (176, 18). Bu baxımdan Azərbaycanın Nizami Gəncəvi kimi nəhəng mütəfəkkiri də istisna deyil. Bu baxımdan onun Nizami yaradıcılığında folklordan istifadə ilə əlaqədar tədqiqatları xüsusi maraq doğurur. Bu da onunla bağlıdır ki, dahi şairin əsərləri yazılı ədəbiyyatla şifahi xalq ədəbiyyatının əlaqə və münasibətləri probleminin daha ətraflı və dərindən araşdırılmasına imkan verir. Buna görədir ki, Nizami və folklor probleminin görkəmli tədqiqatçılarından olan ədəbiyyatşünas-alim Tağı Xalisbəyli bu məsələyə diqqəti cəlb edərək yazırdı: “Xalqın rəvayət, əfsanə, nağıl və dastanları, qədim mifoloji görüşləri Nizami Gəncəvinin istər tərbiyəvi, istər fəlsəfi və ictimai-siyasi, istərsə də elmi mülahizələri üçün əsas dayaqlardan olmuşdur. Folklorun Nizami Gən- cəvi sənətinə təsiri məsələlərinin tədqiqi şairin yaradıcılığının ideya və sənətkarlıq xüsusiyyətlərini araşdırmaq işinə ciddi yardım etdiyi kimi, şifahi və yazılı ədəbiyyat arasındakı əlaqə və münasibətlərin xarakterini açmaq üçün də əhəmiyyətlidir” (96, 5). Ümumiyyətlə, Nizami və folklor problemi nizamişünaslığın çox mühüm sahələrindəndir. Buna görədir ki, Nizami yaradıcılığının, demək olar ki, bütün tədqiqatçıları – Y. E. Bertels, M. Ələkbərli, M. Rəfili, M. Ə. Rəsulzadə, Ə. Axundov, M. Əlizadə, A. Rüstəmova, S. Paşayev və başqaları şairin folklor qaynaqlarından is- tifadə etməsindən bu və ya digər şəkildə bəhs etmişlər. Adını yuxarıda çəkdiyimiz Tağı Xalisbəyli isə bu haqda xüsusi tədqiqat işi yazmış və bir neçə kitab nəşr 76 etdirmişdir. Akademik Həmid Araslının bu sahədəki tədqiqatları isə xüsusilə seçilir. Alimin Nizami və folklor mövzusunun araşdırılması sahəsindəki ən mühüm cəhət bundan ibarətdir ki, o, bu problemin öyrənilməsinin əsasını qoyanlardan biri olmuşdur. Hələ keçən əsrin 30-40-cı illərində Nizaminin bir şair kimi milli mənsubiyyəti mübahisə predmeti olanda Həmid Araslı Azərbaycan xalqının milli təfəkkürünün məhsulu və ifadəsi olan folklor mövzu və motivlərini, janr və ifadə vasitələrini elmi əsərlərində araşdırıb üzə çıxaranda böyük vətəndaşlıq vəzifəsini yerinə yetirməklə yanaşı, yazılı və şifahi ədəbiyyat arasındakı əlaqə və münasibətlərin öyrənilməsi kimi yeni bir elmi tədqiqat istiqamətinin əsasını qoymuş olurdu. O, 1941-ci ildə Nizami Gəncəvinin folklor əlaqələrinin öyrənilməsinin elmi əhəmiyyətini izah edərək yazırdı: “Xalq ədəbiyyatı xəzinəsində Nizaminin şəxsiyyəti və onun qəhrəmanları, əsərlərinin süjetləri ilə əlaqədar çox materiallar vardır ki, bunların elmi surətdə toplanması nizamişünaslıq işinin qarşısında duran mühüm vəzifədir. Bu müxtəlif variantların müqayisə və təhlili istər şairin şəxsiyyətini, istərsə də onun doğma xalqı ilə münasibətlərini tədqiq etmək üçün ən mühüm tədqiqat obyektidir” (25, 4). Nizami əsərlərinin el variantları ilə əlaqədar deyilmiş bu fikir eyni dərəcədə, bəlkə bir az da artıq şairin əsərlərində istifadə olunan folklor mövzularının, janr və ifadə vasitələrinin araşdırılması məsələsinə də aiddir. H. Araslı Nizami Gəncəvi haqqındakı, demək olar ki, bütün əsərlərində şairin xalq ədəbiyyatından bəhrələnməsi məsələsinə toxunmuşdur. Görkəmli alim Nizami Cəfərov H. Araslının dünya nizamişünaslıq elmində tutduğu əhəmiyyətli mövqeyinə işarə edərək yazır: “Nizami yaradıcılığını uzun illər boyu dərindən Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|