Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 Alimin fikrincə, dastanda irəli sürülən nəcib məhəbbət onun geniş xalq kütləsi içərisində daha çox yayılmasına səbəb olmuşdur. Məşhur Azərbaycan bəstəkarı Müslüm Maqomayevin həmin dastan əsasında yazdığı “Şah İsmayıl” operası Azərbaycan opera teatrında bu gün də müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmaqdadır. XVII əsrin sonlarına doğru Azərbaycanda məhəbbət dastanları daha çox yaranır və yaşayır (8, 66). Bu dövrdə, şifahi xalq ədəbiyyatının inkişaf etdiyi illərdə ustad aşıqlar eyni zamanda sələfləri olan aşıq-şairlərin əsərləri əsasında da yeni dastanlar yaradırdılar. Bu dastanlar çox zaman yeni yaradıcıların ruhuna uyğun olaraq məhəbbət aləmindən bəhs edir, tacir, sövdəgər mühitindən alınmış qəhrəmanların müaşiqəsi, feodal qızları ilə sevişməsi süjeti üzərində qurulurdu. Əsərləri belə dastan şəklinə keçmiş şair-aşıqlardan biri XVI əsrdə yaşamış Qərib təxəllüslü şair, ikincisi isə onun müasiri olan Qurbani təxəllüslü sənətkardır. Alim “Aşıq Qərib” dastanının təbrizli Qərib t əxəllüslü şairin (aşığın) qoşmaları əsasında qurulduğunu, bu şeirlərin ağızlarda dolaşdığından çox dəyişdirilib, dastanın ümumi ahənginə uyğun bir şəkil aldığını qeyd edir: “Burada Qəribdən çox başqa naməlum aşıqların əsərlərindən, qoşmalarından da istifadə edilmişdir” (8, 67). Həmin tarixi dövrü işıqlandıran alim yazır ki, o zaman şəhər həyatında baş verən hadisələrdən, İsfahan lotularının fırıldaqlarından bəhs edən giriş hissəsi bu dastanı yaradanların xalq nağıllarından çox istifadə etdiklərini aydınlaşdırır: “Burada təsvir olunan fırıldaqçıların İsfahan ətrafında toplanması o zaman yeni S əfəvi dövlətinin mərkəzi şəhəri olan İsfahanın böyüməsi ilə əlaqədardır. Məhz buna görə də ölkənin hər 62 tərəfinə yayılıb, müxtəlif yollarla xalqa kələklər gələn, xüsusən Azərbaycanın şəhər və kəndlərində bir çox fırıldaqlar işlədib, var-dövlət qazanan İsfahan lotuları haqqında o zaman bir çox rəvayətlər danışılırdı. Biz “Aşıq Qərib” dastanında da bu xüsusiyyəti görürük” (8, 67). Bu dastan məhəbbət mövzusu üzərində qurulmuşdur. Yoxsul aşıq ilə varlı qızı Şahsənəmin arasındakı məhəbbətə ictimai bərabərsizlik, yoxsulluq mane olur. Söz qüdrətinə, sənətkarlığa böyük qiymət verən xalq kütlələri yoxsul aşığı müdafiə edir, onun azad məhəbbətini yüksək qiymətləndirirlər. Aşığın sevgilisini əlindən almaq istəyən şahvələdlər ifşa edilir, aşıq xalqın köməyi ilə öz arzusuna çatır. “Beləliklə, biz bu dastanda qədim dastanlardan fərqli olaraq qol qüvvətinin söz qüdrəti, mənəvi qüvvə ilə əvəz olunduğunu görürük. Burada var-dövlət, pul ilə mə- nəvi qüdrət, şeir, sənət qarşı-qarşıya qoyulur, sənətin daha üstün olduğu göstərilir (8, 68). Sevgilisindən ayrı düşmüş aşığın iztirabları göstərilən qoşmalarla yanaşı ölkənin o zamankı vəziyyətini aydınlaşdıran şeirlər də vardır ki, bu da tarixi nöqteyi- nəzərdən çox qiymətlidir (8, 67-68). Cənubi Azərbaycanda şəhərlərin dağıldığını, viranəyə çevrildiyini göstərən ayrı-ayrı parçalarla bərabər, xalq sənətkarları Təbriz şəhərinin qüdrətli günlərini də xatırlayaraq, vaxtı ilə oranın böyük bir ticarət mərkəzi olduğunu iftixarla tərənnüm edirdilər. Dastanda Təbriz əhalisinin mərdliyini, bir çox ölkələrlə ticarət əlaqəsi saxladığını göstərən misralar xüsusilə mənalıdır: Pəhləvanlar kisvət geyir, yağlanır, Cümlə bəzirganlar burda əylənir. Üç yüz altmış yükü birdən bağlanır, Əldən-ələ gəzir malı Təbrizin (8, 68). 63 Öz doğulduğu şəhərdən, vətənindən uzaq düşməyə məcbur olub, Hələb şəhərində pul qazanmaq məcburiyyətində qalan Qərib vətənini bir an belə unutmur. Onun üçün vətən son dərəcə əziz və mehribandır. Ərzurum şəhərində söylədiyi bir qoşmada aşıq vətənə olan məhəbbətini belə ifadə edir: Sizin ellər, dağlar, daşlar virandır, Zalım fələk mərdə tələ qurandır. Bayırda qar, çovğun, dolu, borandır, Vətənimdən ayrı düşdüm, ağlaram (8, 68). Alim dastanda qalib gələn vətən məhəbbətinə diqqəti yönəldərək yazır ki, böyük bir məhəbbətin, vətən məhəbbətinin şəxsi məhəbbətlə birlikdə belə qabarıq şəkildə verilməsi, xüsusən burada yoxsul aşığın var- dövlət sahiblərinə qalib gəlməsinə, onun xalq kütlələri içərisində çox geniş yayılmasına və aşıqların bu dastanı danışıb oxumasına səbəb olmuşdur” (8, 68). “Aşıq Qərib” dastanı bu gün də xalq içərisində sevilə-sevilə oxunur. Bu dastan qonşu xalqlara, onların şifahi və yazılı ədəbiyyatına müəyyən təsir göstərmişdir. Qərib və Şahsənəm adları şifahi xalq ədəbiyyatında vəfalı aşiq simvolu kimi işlənir. Həmid Araslının “Koroğlu” barədə araşdırmaları da xüsusi maraq doğurmaqdadır. O, dastanla bağlı yazırdı ki, xalq qəhrəmanı, mərd və dönməz bir sərkərdə ki mi Koroğlu bədii obrazından yazılı ədəbiyyatımızda istifadə olunmuşdur (32). İstər Azərbaycan xalqının zəngin tarixində, istərsə də aşıq sənəti tarixində əhəmiyyətli yer tutan “Koroğlu” qəhrəmanlıq dastanı aşıqlar tərəfindən yaradılmışdır. Akademik H. Araslı həmçinin bu qəhrəmanlıq dastanı ilə bağlı qiymətli tədqiqatlar aparmış, maraqlı nəticələrə gəlmişdir: “Aşıq poeziyasının özünəməxsus olan bir sıra xüsusiyyətləri vardır ki, bunlar, ümumiyyətlə, bu sahəni Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|