Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
86 mübaliğələrdən xali deyildir. Şairənin əsl siması isə bu mübaliğələr içərisində itib getmişdir” (112, 5). Alimin sözlərinə görə, “Məhsətinin bədahətən söylədiyi rübailərin, müasirləri ilə müaşirəsinin və Əmir Əhmədlə olan müaşiqəsinin uzun müddət xalq içərisində ağızdan-ağıza söylənib, nəhayət, dastana çevrildiyini və bu dastanın sonralar Hani adlı bir yazıçı tərəfindən qələmə alındığını söyləyən alim daha sonra yazır: “Məhsətinin aşiqanə rübailəri ilə xalq bayatılarını müqayisə etdikdə, bunların arasında fikir ayrılığı olduğunu aydın görürük. Şairə könlünə müraciət edərək deyir ki: Ey ürək, ömrünü vermədən bada Gülüb yetməmisən kama, murada Kimsə yetişmədi dadıma, heyhat, Mən ürək əlindən gəldim fəryada! (112, 5) Məhsətinin bəzi rübailəri bizcə, sonrakı dastan qəhrəmanlarının şeirləri ilə uyğun gəlir. O, rübailərinin birisində yazır: Ürək xeyir görməz hicrində hərgiz, Qiyaməti görsün gözlərim. Sənə böhtan deyən mənim adımdan Görüm, bu dünyada qoymasın bir iz (112, 6). “Abbas və Gülgəz” dastanından gətirdiyimiz aşağıdakı qoşma eyni fikri ifadə edir: Səhər-səhər sərçeşmələr başında, Gün kimi aləmə yayılan pərim. Hər kim məndən sənə yaman qandırsa, Ya əqrəb dişləsin, ya ilan, pərim (112, 6). Alim gətirilən bu misalların Məhsəti rübailərinin şifahi xalq yaradıcılığı ilə nə qədər əlaqəli olduğunu aydınlaşdırdığı fikrini irəli sürür və şairənin xalqa aşiqanə şeirləri ilə, bayatılarla fikrən yaxınlığının onun 87 şəxsi kədər və iztirablarını deyil, qadınlığın bütün ürək sözlərini əks etdirməsi ilə bağlı olduğunu göstərir. Məhsəti yaradıcılığı şifahi xalq ədəbiyyatı ilə bu qədər yaxın səsləşsə də, onun yaradıcılığı, əsasən dövrün yazılı ədəbiyyatı ilə sıx surətdə bağlıdır. H. Araslı yazır ki, Məhsəti Gəncəvi öz rübailərində nücum, təbabət və s. elmlərdən gələn istilahları işlədir, XII əsr ədəbiyyatına xarakterik olan müqayisə və məcazlardan, təşbih və istia- rələrdən bacarıqla istifadə edir, bütün bunlar isə şairənin zəngin biliyə malik olduğunu aydın göstərir: “Lakin o, müasirlərindən fərqli olaraq, xalq ədəbiyyatına daha yaxından bağlı bir sənətkar olduğu üçün xatiratı da geniş xalq içərisində çox yayılmışdır” (112, 5). Həmid Araslı Xaqani Şirvanidən yazarkən qeyd edir ki, “Xaqaninin əsərləri bədii xüsusiyyətləri etibarilə son dərəcə zəngindir. Onun istər məhəbbət mövzusunda, istərsə də ictimai mövzularda yazılmış şeirlərində bir tərəfdən xalq ədəbiyyatına xas olan obrazlı ifadələr, digər tərəfdən kitabdan gələn elmi və fəlsəfi biliklərlə əlaqədar terminlər, eyni zamanda tarixdən və dini əfsanələrdən alınmış ifadələr çox işlədilir” (98, 11). Alim fikrini aşağıdakı misallarla əsaslandırır: “Səba ilə mənim ortamda bir qovğa qopar onda, Deyərlər bu küləklə çarpışan insan nə nadandır. (98, 325) Yox şikayət etməyə haqqı, çəkirsə kim qəmin, Çünki, hər bir dərdli qəlbə öz qəmindir qəmküsar (98, 339) Ətir saçır aləmə sübh yeli bir bahar, Hər daşa ziynət verir jalə ilə ruzigar. Qoydu oyunbaz bulut qarşıya yaz sahirin, Hər bir ağacda səhər seyr eləyir aşikar (98, 342). Həmid Araslı İmadəddin Nəsiminin də ilk tədqiqatçılarından hesab edilməkdədir. O, "Fədakar şair" 88 adlı oçerkin, bir çox elmi məqalənin, eləcə də Nəsimi əsərlərinin nəşrlərinə yazılmış əksər müqəddimələrin müəllifidir. Bu sırada Nəsiminin 600 illik yubileyi ərəfəsində nəşr edilən "İmadəddin Nəsimi" kitabçasını da xüsusi qeyd etmək lazımdır. Alim bu tədqiqat əsərində XIV əsrin ağır illərində Azərbaycan xalqının zəngin vətəninin hələ monqol istilaçılarının talanından yaxa qurtarmadığına işarə edərək həmin dövrdə yurdumuzun Orta Asiyadan hücum edən Teymur ordularının atlarının ayağı altında tapdandığını da ürək ağrısı ilə qeyd etmişdir. İmadəddin Nəsiminin yaşadığı tarixi dövrün işıqlandırılması fonunda bu əzmkar şairin həyatı, adı, dövrünün müdrik alimi təbrizli Fəzlullah Nəiminin başçılığı ilə yaradılmış “Hürufilik” təriqəti, Nəsiminin bu təriqətdə tutduğu mühüm mövqeyi, xalq şeiri ruhunda gözəl qəzəllər yaradan şairin yaradıcılığının üstün bədii keyfiyyətlərini dəyərləndirən alim Nəsiminin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində zəngin irs qoyub getdiyini vurğulamışdır: “Nəsimi Azərbaycan dilində şeirin ilk qəzəl nümunələrini yaradan, öz mütərəqqi fikirlərini yüksək bədii dildə ifadə etməyi bacaran qü drətli sənətkarlardan biri olmuşdur. Onun ana dilindən başqa ərəb və fars dillərində də yaratmış olduğu divanlar şairin adının öz vətənindən çox-çox uzaqlarda, bütün Yaxın Şərqdə şöhrətlənməsinə səbəb olmuşdur (15, 19). Həmin tədqiqatında H. Araslı qeyd edir ki, Nəsiminin ana dilində yazılmış və dünyanın müxtəlif kitabxanalarında əlyazma şəklində saxlanılan “Divan”larını qarşılaşdırdıqda son dərəcə mürəkkəb və ziddiyyətli bir yaradıcılıq yolu keçmiş, yaradıcılığa məhəbbət mövzusunda yazdığı şeirlərlə başlamış sənətkarın dövrün siyasi-ictimai, əxlaqi mövzularında gözəl əsərlər yaratdığı, öz dərin mənalı şeirlərində Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|