Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
89 Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ana dilində yaranan fəlsəfi qəzəlin banisi olduğu məlum olur (11, 256-257). H. Araslı Nəsiminin məhəbbət mövzusu ilə yanaşı didaktiki- tərbiyəvi şeirlər də yazdığını göstərərək onun insanlarda gördüyü pislikləri tənqid etməyə, acgözlüyü, paxıllığı, xudpəsəndliyi insana yaraşmayan sifətlər kimi pisləməyə çalışdığını, sırf didaktik mövzuya həsr olunmuş şeirlərində şairin insanı yaxşı xasiyyətli, səxa- vətli, ədəbli və həyalı olmağa çağırdığını, insanı incidən, narahat edən xüsusiyyətləri də sayaraq oxucunu bunlardan uzaqlaşmağa səslədiyini qeyd edir: Dəxi üç nəsnə könlü qəmgin eylər, Qulaq dut kim edim sənə hekayət: Yaman qonşu, yaman yoldaşi-bədxu, Yaman övrət siyasətdir, siyasət (11, 257). Alim bu tədqiqatında Nəsiminin bəzi şeirlərinin bütünlükdə musiqidən bəhs etdiyini, klassik musiqimizin Üşşaq, Novruz, Rast, Hüseyni, Çahargah, Şahnaz, Segah, Hicaz, İsifahan, Əraq, Rəhab, Hasar, Mübərriqə, Müxalif, Şur kimi bütün muğam adlarından bir qəzəlinin daxilində onun ahənginə uyğun şəkildə istifadə etdiyini, şeirin sonunda eyni qafiyəli qəzəli olan Sədini xatırladığını göstərmişdir: Üşşaq meyindən qılalım işrəti-Novruz Ta rast gələ cəngi-Hüseynidə sərəfraz Bir Çahargahi lütf qıla hüsni-bozorgi, Küçik dəhanindən bizə, ey dilbəri-Şahnaz. Zəngülə sifət nalə qılam zari-Segahə Çün əzimi-Hicaz eyləyə məhbubi-xöşavaz (11, 273). Alim Nəsiminin seçilmiş əsərlərinin toplandığı iki cildlik nəşrə Teymur Kərimli ilə birlikdə yazdığı ön sözdə göstərir ki, Nəsiminin əsərləri Yaхın Şərqdə gеniş ya yılmasına baхmayaraq həmin dövrədək ölkəmizdə 90 bütövlükdə toplanıb mükəmməl şəkildə nəşr еdilməmişdir: “Doğrudur, onun əsərləri ilk dəfə 1844-cü ildə, sonra isə 1871 və 1880-ci illərdə İstanbulda çap еdilmişdir. Bu nəşrlərin əvvəlində şairin fars dilində şеir- lərindən də nümunələr vardır. Azərbaycanda isə görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mümtaz 1926-cı ildə Nəsimi divanını ərəb əlifbası ilə nəşr еtmişdir. Bu nəşrlər Nəsimi irsinin gеniş yayılmasında mühüm rol oynasa da, böyük sənətkarın əsərlərini tamamilə əhatə еtməmişlər. Şairin ana dilində divanının еlmi-tənqidi mətnini ilk dəfə Azərbaycan alimlərindən Cahangir Qəhrəmanov nəşrə ha zırlamışdır. O, Bakı, Lеninqrad və İrəvan əlyazmaları fondlarında saхlanılan bеş nüsхəni İstanbul və Bakı nəşrləri ilə tutuşduraraq şairin ana dilində əsərlərinin ilk еlmi-tənqidi mətnini ərəb əlifbası ilə nəşr еtdirmişdir” (40, 10-11). Yazılı ədəbiyyatla şifahi xalq ədəbiyyatının əlaqə və münasibətləri probleminə həmişə xüsusi diqqət ayıran Həmid Araslı Məhəmməd Füzulinin yaradıcılığına da tədqiqatlarında ayrıca yer vermişdir. Füzulinin də ardıcıl tədqiqatçısı və yorulmaq bilməyən naşiri kimi ölkəmizin sərhədlərindən çox-çox uzaqlarda şöhrət tapan Həmid Araslı şairin həyat və yaradıcılığının ayrı-ayrı məsələlərinə 20-dən artıq məqalə həsr etmiş, özünün çoxillik araşdırmalarının yekunu kimi rus və Azərbaycan dil lərində nəşr etdirdiyi “Böyük Azərbaycan şairi Füzuli” monoqrafiyasını ortaya qoymuşdur. Həqiqət budur ki, alim hələ 30-cu illərdən başlayaraq Məhəmməd Füzulinin ya radıcılığı ilə bağlı məqamlara təkcə ayrı-ayrı məqalələrində deyil, ədəbi-nəzəri oçerk və əsərlərə yazdığı müqəddimələrdə də daim eyni münasibəti göstərməkdə idi. Onun bu münasibəti Füzulinin vəfatının 400 illiyi münasibətilə 1958-ci ildə nəşr olunmuş sözügedən monoqrafiyasında ümumiləşdirilərək 91 sistemləşdirilmişdir. Həmid Araslının bilavasitə rəhbərliyi ilə nəşr edilən beş cildlik isə füzulişünaslığın inkişafında xüsusi bir mərhələ hesab edilir. Təsadüfi deyil ki, təkcə Azərbaycan alimləri deyil, dünya füzulişünasları da bu günə qədər həmin nəşrə ən mötəbər mənbə kimi yanaşır, ona müraciət və istinad etmədən söz deməyə cəsarət etmirlər. Füzulinin özünün qəlb aləmindən xəbər verən lirik şeirlərində, xüsusilə qəzəllərində saf, təmiz bir qəlbin incə, kövrək duyğularının, ülvi bir məhəbbətin həyəcanlarının ifadə olunduğunu, oxucusunu bədii sözün qüdrətilə sehirləyib düşünməyə, öz mənliyini, kainatı, həyat gözəlliklərini dərk etməyə çağırdığını, dostluğa, məhəbbətə səslədiyini vurğulayan alim sözügedən beş cildlik nəşrin “Füzuli “Divanı”nın əlyazmaları və nəşri haqqında” başlıqlı ön sözündə Füzulinin bütün dünyaya aşiq nəzəri ilə baxdığını, məhəbbəti kainatın yaranmasının əsası sandığını, səhərin açılmasında, günəşin doğmasında, baharın gəlişində, bülbülün naləsində bir məhəbbət duyduğunu, bütün bunları məhəbbət dili ilə izah etdiyini, Füzuli qəzəllərinin həm də fəlsəfi-irfani səciyyə daşıdığını yazır: “İlahi bir ənginlik duyulan bu qəzəllərdə əhli-həqqin Tanrıya məhəbbəti də zaman-zaman öz əksini tapır. Bütövlükdə isə ümumi ruhu ilə Füzuli şeirində məhəbbət insanları bir- birinə yaxınlaşdıran, dostluq, mehribanlıq, fədakarlıq, səmimiyyət yaradan müqəddəs bir qüvvədir. O, insana gözəlliyi duymaq, dərk etməyi öyrədir, daxilən təmizliyə, şəxsi varlığından belə keçməyə, qorxmazlığa sövq edir. Bu cəhət Füzuli qəzəllərində o qədər bədii, səmimi və aydın ifadə olunmuşdur ki, xalq hikməti və xalq zəkasının qüdrəti ilə aşılanmış bu könül nəğmələrini oxuyan və ya dinləyən hər kəs qəlbində bir saflıq, xeyirxahlıq, həyata məhəbbət, insana və onun maddi və Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|