Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
110 müharibələrindən çöl kimi xarabalığa çevrilən, talan olunan, odlanan ölkəsinə oxşadır. Onun bu qoşmasında qəriblikdən danışılır, ölkəyə, aşna-dosta həsrəti ifadə edilir: “Könül həsrət, can intizar, göz yolda” misrası ilə başlanan qoşmanı o Tbilisidə dustaq olduğu zaman yazdığını söyləyirlər. Vidadi bu qoşmada da qəriblikdən danışır. Doğruların əməyi itməz deyir. Feodal patriarxal həyatda aldığı təcrübələri bədii surətdə ifadə edir. Mərdlər ilə gəz ki vəfadar olur, Nakəslərə yoldaş olan xar olur, Namərd odur yaxşı gündə yar olur. Yaman gündə baxmaz ötər yan ilə (120, 9). Bu bənddə aşıq poeziyasının ən xarakter nümunələrindən sayıla biləcək dərəcədə folklor ilə bağlı xalq ruhu, xalq mənəviyyatı öz əksini tapır. Vidadinin xalq yaradıcılığı ilə bağlı olan qoşmaları Vaqif hələ “yenicə əlinə qələm aldığı” zamanlar yazılmışdır. Bu qoşmaların Vaqif yaradıcılığında və Vaqifin yaratdığı yeni şeir cərəyanının inkişafında mühüm rolu olmuşdur” (120, 10). Vidadini aşıq poeziyasının bədii vasitələrindən bacarıqla istifadə edən və bu poeziyanın özünə belə təsir edən sənətkarlardan adlandıran alimin yazdığına görə, “lirik poeziyamızın ən görkəmli və bacarıqlı ustadlarından olan Vidadinin qoşmalarının mühüm h issəsi və bayatıları hələ tapılmamışdır” (120, 11). Həmid Araslı şairin əsərlərinin 1957-ci il nəşrinə yazdığı müqəddimədə isə bildirmişdir ki, Vidadi qədim Azərbaycan şeirinin bütün xüsusiyyətlərini yaxşı bildiyi klassik irsə, xüsusən Füzuli əsərlərinə dərindən bələd olduğu kimi, aşıq şeirinə, şifahi xalq şeiri təsirində yazan sənətkarların ədəbi irsinə də yaxından bağlı bir şair olmuşdur. Odur ki, onun əsərlərində qəzəl, müxəmməs, 111 müsəddəslərlə bir sırada heca vəznində yazılmış qoşma və gəraylılar da mühüm yer tutur” (120, 6). Alimin sözlərinə görə, “istər xanlıqlar şəraitində gördüyü hərc-mərclik, feodal vuruşmaları və haqsızlıqları, istərsə şəxsi həyatındakı acılar Vidadinin onsuz da çox aydın olmayan dünyagörüşündə cəmiyyətə, həyata qarşı bir küskünlük yaratmışdır. Bu dərin iztirablar şairin “Belə qalmaz” rədifli müsəddəsində yekunlaşdırılmışdır: “Burada biz bir tərəfdən Vidadinin küsgün əhvali-ruhiyyəsini, ikinci tərəfdən isə həmin qəmlər içərisində ictimai quruluşa qarşı etiraz və istehzasını açıq-aydın görürük. Bu əsər Vidadi yaradıcılığına bir yekundur. Müsəddəsin ilk bəndində ömrün, gözəlliyin, ümumiyyətlə, hər şeyin keçici olduğunu söyləyən şair ikinci bənddə həyatın, dövlət və şövkətin faniliyindən danışır” (120, 8). Alim daha sonra yazır: “Vidadinin yaradıcılığı ilk gündən belə kədərli olmamışdır. O, şifahi xalq şeirilə bağlı bir sənətkar olduğundan ilk əsərlərində nikbinlik, təbiətə məhəbbət, real sevgi və həyat eşqi çox qüvvətlidir. Bu dövrdə şair dönə-dönə məhəbbət və gözəllikdən bəhs edir. Belə əsərlərində real məhəbbətin həyəcanları, dərin bir məhəbbətlə sevən aşiqin ürək çırpıntıları və arzuları tərənnüm edilir: Seyri- gülşən etsən ey gülüzarım, Bülbül oxur bağlar sədayə düşər. Xəttinə baş əgər sünbül, bənəfşə, Gül xaki- payinə fədayə düşər (120, 9). Bu bənd ilə başlayan qoşma şairin ilk yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Şairin belə qoşmalarında həyata bağlılıq, ruh yüksəkliyi, nikbinlik mühüm yer tutur” (120, 9). Vidadinin şeirlərinin müəyyən hissəsinin Vaqiflə əlaqədar yazıldığını xatırladan Həmid Araslı bunların 112 bəzisinin Vaqifə məktub, bəzilərinin isə deyişmə olduğunu yazır və bildirir ki, “məktub xarakterli şeirlərdə iki dostun ailə, məhəbbət, görüşmək haqqındakı arzuları ifadə edilirsə, deyişmələrdə Vaqiflə Vidadi arasındakı fikir yaradıcılığı, onların dünyagörüşündəki uyğun gəlməyən məsələlər haqqındakı mülahizələr öz əksini tapa bilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Vaqif nə qədər yaşca kiçik olsa da, Vidadi ilə yaxın dost olduğundan onların deyişmələri bəzən münaqişə şəkli alır. Bu deyişmələrdə hər iki sənətkarın dünyaya, sənətə baxışı daha aydın nəzərə çarpır. Vaqif öz şeirlərində Vidadini də özü kimi nikbin görmək istəyir. O, Vidadi yaradıcılığındakı kədəri tənqid edir, dünyagörmüş təcrü- bəli şairi dünyanın bütün çətinliklərinə dözməyə çağırdığı kimi, ümumi dərd çəkmədən uzaqlaşmağa da dəvət edir. Vidadi də Vaqif əsərlərindəki mövzu məhdudluğunu, onun məhəbbət mövzusundan kənara çıxa bilmədiyini haqlı olaraq göstərirdi. Vaqif öz dostuna “Keçmişlərin dərdini çəkmə, həyatı, yaşayışı qənimət bil, ağlın olsun, keçən keçdi, geri gəlməz, həyatı kədərlə keçirmə, bu dünyanın əzab-əziyyəti də xoşdur, onu mərdliklə qarşılamaq lazımdır” dediyi zaman Vidadi də ona: “Hələ cavansan, həyatı yenicə başa düşürsən, dövrün xanına, sultanına etibar etmə” deyə cavab verir, Vaqifin gələcəkdə cahil xanların əlində məhv olacağını söyləyirdi: Gəl, bulanma bu dünyanın qanına, Vəfa yoxdur sultanına, xanına (120, 11). Həmid Araslının aşağıdakı qeydi mövzumuz baxımından böyük maraq doğurmaqdadır: “Vaqif onun qocaldığı üçün kədərli şeir yazdığını göstərir: Müxəmməs deməyin seyrəklənibdir, Bayatıda zehnin zirəklənibdir. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|