Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
120 məlumat verildikdən sonra H. F. Dits tərəfindən alman dilinə tərcümə olunan “Təpəgöz” boyuna, V. V. Bartold tərəfindən rus dilinə tərcümə olunan boylara münasibət bildirilir, həmçinin ayrı-ayrı söz və ifadələrin oxunuşuna diqqət yetirilir. Məqalədə bəzi antroponimlərə də münasibət bildirilmişdir. Məsələn, H. Araslı göstərir ki, Beyrək boyunda Banıçiçəyin qardaşının adı Qorcar, Qarcar, Qracar şəklində yazılıb” (11, 21; 152, 11-13). Alim haqlı olaraq qeyd edir ki, “həmin adı M. Ergin Karçar, V. V. Bartold Karçar, F. Zeynalov və S. Əlizadə isə Qarçar şəklində oxumuşdur. Müəllif Dədə Qorqudu əsərin iştirakçılarından biri kimi təqdim etməklə bərabər, onun tarixi şəxsiyyət olmadığını da qeyd edir. Məqalədə “Buğac” adının buğa öldürmə ilə bağlılığı, Allah, Məhəmməd və başqa dini adların çox təkrar olunduğu əsaslandırılır. Beyrəyin Banıçiçəklə yarışı “Şah İsmayıl” dastanında qəhrəmanın Ərəbzəngi ilə vuruşmasına bənzədilir” (11, 22, 23; 152, 13). Ə. Tanrıverdinin fikrincə, “Kitab”ın Bakı nəşrlərindən “ən mükəmməli 1988-ci ildə F. Zeynalov və S. Əlizadə tərəfindən çap edilən “Kitabi-Dədə Qorqud”dur. Tədqiqatçı həmin nəşri ona görə kamil bir nəşr hesab edir ki, burada Drezden və Vatikan əlyazma nüsxələri M. Ergin və H. Araslının nəşrləri ilə tutuşdurulmuş, yeri gəldikcə Orxan Şaiq Gökyayın nəşrinə və V. V. Bartoldun rusca tərcüməsinə istinad edilmiş, qrafemlərin paleoqrafik və orfoqrafık xüsusiyyətlərinə diqqətlə yanaşılmışdır: “Qeyd etdiyimiz nəşrlər “Kitabi-Dədə Qorqud”un dilçilik, ədəbiyyat- şünaslıq, tarix, etnoqrafiya və digər elmlər baxımından tədqiqinə imkan yaratdı. “Dədə Qorqud” dastanı üzrə XIX əsrdən başlayan çoxşaxəli tədqiqlər bu gün də davam etməkdədir. Araşdırmalarda türkün mənəviyyatını 121 əks etdirən, onun ən dəyərli atributu olan antroponimlər də diqqət mərkəzində olmuşdur” (152, 12). Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, dastandakı antroponimləri ilk dəfə V. V. Bartold araşdırmışdır. O, 1930- cu ildə rus dilində çap etdirdiyi “Türk eposu və Qafqaz” (Турецкий эпос и Кавказ) adlı məqaləsində Dədə Qorqudu dastanın giriş ilə 12 boyunu, eləcə də ayrı-ayrı boyları bir-biri ilə əlaqələndirən yeganə vasitə kimi göstərmiş, hər bir boyun şərhini verərək, boylardakı Dərbənd, Bayburt, Əlincə, Bərdə, Gəncə kimi topon imləri etnotoponim kimi gözdən keçirmişdir. Dastandakı şəxs adlarının boylar üzrə qruplaşdırılması, bəzi antroponimlərin (Qazan, Uruz və s.) bir neçə boyda işlənməsinin dəqiqləşdirilməsi, qəhrəmanların bir-birinə qohum luq münasibətinin və titullarının boyların müqayisəsi əsasında müəyyənləşdirilməsi də ona məxsusdur (177, 109-120). Həmid Araslı özündən əvvəlki nəhəng tədqiqatçının fikirlərindən yararlanmaqla yanaşı, onu təkrarlamamış, yeri gəldikcə özü də problemə orijinal münasibətini bildirmişdir. O, 1962-ci ildə qələmə aldığı "“Kitabi- Dədə Qorqud” haqqında” məqaləsində əvvəlki fikirlərini daha da inkişaf etdirərək, Dədə Qorqud adının qazax, qırğız, başqırd, türkmən şifahi ədəbiyyatında da geniş yayıldığını vurğulamış və yazmışdır: “Hələ XV əsrdə Nizaminin “Leyli və Məcnun” əsərinin müəyyən fəsillərini sərbəst tərcümə edib, eyni zamanda həm də öz orijinal əlavələri ilə bu mövzunu yeniləşdirən Azərbaycan şairi Ətai həmin poemada Dədə Qorqud adını bir neçə dəfə təkrar edir. Aydın olur ki, müəllif “Dədə Qorqud” dastanını yaxşı bilirmiş” (22, 35). Alim eyni məqaləsində Adam Oleari və Övliya Çələbinin əsərlərində, həmçinin “Dərbəndnamə”lərdə Dədə Qorqudun tarixi şəxsiyyət kimi göstərildiyini, 122 “qəbri isə Dərbənddədir” fikrinin qeyd edildiyini bildirir (22, 33). Alimin bəzi tədqiqatçıların “Dədə Qorqud” dastanlarının türkmən xalqına məxsus olduğunu hesab etdiyini bildirərək, əsərin ərəb əlifbası ilə çox nöqsanlı bir şəkildə yazıldığına görə dastandakı sözlərin sistemli dillərin hamısında yazmağın mümkün olduğunu qeyd edir. Məsələn, “Gəlib kəlməsi gilib, gəlib, gülüb, gəlub, kilib, kilub oxunduğu kimi ərəbcə it mənasında olan kəlb də oxunar” (21, 60-69). Həmid Araslının mətnşünaslıq fəaliyyətindən danışarkən, onun görkəmli türk alimi Orxan Şaiq Gökyaya yazdığı açıq məktub da xüsusilə diqqəti cəlb edir. Bu məktubda alim Orxan Şaiq Gökyaya müraciət edərək, onun Azərbaycan xalqının ölməz ədəbi abidələrindən olan “Dədə Qorqud” dastanlarını yeni türk əlifbası ilə nəşr edib bu qədim xəzinənin türk oxucularına tanıdılmasında Kilisli müəllim Rifətdən sonra böyük xidmət göstərdiyini vurğulamışdır. Həmçinin alim “Dədə Qorqud”un bu nəşrindəki çox ciddi nöqsanlara baxmayaraq Orxan Şaiq Gökyayın zəhmətini xüsusi qeyd etmiş, kitabı elm aləmində “Kitabi Dədə Qorqud” abidəsinin öyrənilməsi sahəsində əsas müraciət ediləcək inandırıcı, mötəbər bir əsər kimi görmək istədiyini bildirmişdir. Lakin alim Orxan Şaiq Gökyayın abidənin özünü çox yerdə düzgün oxuya bilmədiyini, sözləri yanlış mənalandırdığını, başqa-başqa alimlərin tədqiqatlarından gətirdiyi misalları da təhrif etdiyini, bu sahədə çalışan alimlərin işinə yuxarıdan baxdığını, əsəri elmi şəkildə nəşrə hazırlamış tədqiqatçı- la rın zəhmətinə laqeydlik göstərdiyini, yersiz mübahisələrə girişdiyini, “Dədə Qorqud dastanları”nı bacardıqca Azərbaycan mühitindən, Azərbaycan zəminindən ayırmağa çalışdığını göstərmiş və bunu ayrı- Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|