Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
107 Məhbubi-müntəxəb, bir ali nəsib, Qəmzəsində qəzəb, sən saxla, yarəb! Güli- rux, qünçə-ləb, turunci ğəb-ğəb, Lisanında əcəb hekayəti var! (116, 15). Alim yazır ki, xalq ədəbiyyatının bu şəkli qədim şeirimizdən, qəzəldə daxili qafiyə yaratmaq xüsusiyyətindən istifadə edilərək yaranmışdırsa da, Vaqif bu xüsusiyyəti müxəmməslərə də tətbiq edir. Ancaq müxəmməsdə hər misranın içərisində həmqafiyə sözlər işlətməyə çalışmışdır: Gül nəfəs, bir xarü kəs, məhbubi növrəs, eyş baz, Xoş liqa, bürqə güşa, əbrünüma, xatirənəvaz, Aşinadil, dosta mail, nazi istiğnası az... (116, 15). Vaqif, bəzən, bütün bir şeiri bir cümlə kimi yaradır: “Əyibdir qəddimi, dəlib bağrımı” misrası ilə başlanan qoşmanı nəzərdən keçirsək belə çıxar: “Bir kirpiyi oxlu, q aşı kamanlı, gözləri can alan, cəmali-sərməst, baxışı hərami, qəmzəsi qanlı, nazik kəmallı, nazik işli, şirin kəlməli, şəkər gülüşlü, mərcan dodaqlı, dürdanə dişli, cavahir sözlü, sədəf dəhanlı, sərxoş gəzişli, gizli imali, Kəbə ziyarətli, qiblə nümali, mələk şəkilli, huri simalı, cənnət eşikli, əla məkanlı, durna avazlı, bülbül nəvali, İsa nəfsli, Loğman davalı, bənövşə iyli, ənbər havalı, təzə çəmənli, tər gülüstanlı qəddimi əyib, bağrımı dəlibdir” (116, 14-15). Vaqifin təcnislərinin aşıq şeirimizdə olan təcnislər qədər müvəffəqiyytətli olmadığını vurğulayan Həmid Araslı bunun əsl səbəbini şairin işlətdiyi cinasların, bəzən, səs tərkibini, ahəngini deyil, yazılışını əsas götürməsində görmüş və yazmışdır: “Aşıq təcnis yaradanda cinas kəlmələrin tələffüzünə fikir verir, qulaq qafiyələri yaradır, düzələn cinaslar qulağı oxşayır. Lakin Vaqif göz cinasları yaradır. Yazı şəkli oxşar kəlmələri 108 seçir, odur ki, onları bugünkü əlifbamıza keçirəndə çox zaman cinaslığını itirir. Məsələ: Qəmzən qılınc çəkib budar da məni, Başın üçün qoyma bu darda məni, Yetir mətləbimə bu dərdə məni (116, 15). H. Araslı xüsusilə vurğulayır ki, Vaqif qəzəl, xüsusən müxəmməs, qədim şeirin bütün şəkillərində əsərlər yaratmışdır. Əruz vəzninin tələbinə görə şairin dili qoşmalarından fərqlənir. O ərəb, fars tərkiblərini tez- tez işlətməyə məcbur olur. Bəzən də, “şeyxlər şəyyad abidlər əbusən qəmtərir,” - kimi misralar yaradır. Ancaq Vaqif şeiirdə aydınlığa artıq diqqət verdiyindən, əruz ilə yazdığı şeirlərin çoxu özündən əvvəl yazan şairlərdən daha tez anlaşılır. Belə əsərlərində şair təsvirdən daha çox mənaya diqqət verir. Məhəbbətin ümumi fəlsəfi mahiyyətindən bəhs edir, müəyyən hissləri ümumiləş- dirən beytlər yaradır: Dili roşən gərək nadan içində sərf edə ömrün, Çırağın səltənətgahı savadi-şami-eldadır (116, 17). Onun “Olmaya”, “İgidlərdə”, “Düşər”, “Düşmə” və “Bax” rədifli qəzəllərində bu xüsusiyyəti görə bilərik. Həmid Araslı bildirir ki, “Vaqifin şeirləri əsasında bir məhəbbət dastanı da yaranmışdır. “Vaqif nağılı” adlanan bu dastanda Vaqifin Qarabağa köçməsi, İbrahim xanın bacısı Sənəm xanımla müaşiqəsi və Gürcüstan hökmdarı Vali xanla görüşü təsvir edilir” (116, 17). Həmid Araslının Vidadi ilə bağlı fikirləri də çox maraqlıdır. Alim yazır ki, XVIII əsrdə ardı-arası kəsilmədən aparılan müharibələr insanlarda gələcəyə inam və arzu ümidlərin öldürür, xalqın çox az bir hissəsi bu vuruşmalarda iştirak edərək gələcək qalibiyyətə inanırdı: “Xalqın bu əhval-ruhiyyəsi, pessimizmi xalq ilə bağlı olan böyük sənətkar Vidadinin əsərlərində əks 109 olunmuşdur. Dövrün tarixi ümidsizliyi ilə əlaqədar olaraq şair: “Kimsəyə qılmaz vəfa bu dəhri-bipayana bax Olma məmurinə rəqib axırı viranə bax” demişdir (116, 17). Lakin bu dövrdə Vidadinin müasiri və vətəndaşı böyük sənətkar Vaqif bu pessimizmin tərsinə optimist bir əhvali-ruhiyyədə idi. O, xalq yaradıcılığına məxsus olan şən əhvali-ruhiyyəni öz yaradıcılığında əks etdirirdi. Vaqif aşıq poeziyasından, onun formasından istifadə edən şairlərin işini son yüksəkliyə qaldırıb müasirlərinə özündən sonra gələn sənətkarlara və aşıq poeziyasına böyük təsir etdi” (120, 6-7). Həmid Araslının fikrincə, Vidadinin istər klassik ədəbiyyatımızla bağlı olan qəzəl və müxəmməslərində, istərsə xalq yaradıcılığı üslubunda yazdığı qoşmalarda bu pes simizm, bu kədər və iztirab əks olunmuşdur: “Onun qəzəllərində böyük Fizulinin şikayətləri, kədərləri hiss olunur. Bu şeirlər içərisində onun məlum müsəddəsi bu ruhu daha aydın ifadə edir. Bu şeirdə hər şeyin müvəqqəti olduğunu söyləyən şair saqiyə müraciətən: “ Bir qam yetir, saqi, bu dövran belə qalmaz! Tən bir gün olur xakilə yeksan, belə qalmaz!” deyib dərdlərini ifadəyə çalışır” (120, 8). Həmid Araslı şairin şeirlərinin 1939-cu il nəşrinə yazdığı müqəddimədə Vidadinin xalq poeziyası təsiri ilə yazılmış qoşmalarında da eyni ruhun ifadə olunduğunu qeyd edir: Heç bilmədim dövran necə dolandı, Yandı cismim atəşlərə qalandı, Könül şəhri gündən günə talandı İndi oldu bir xaraba çöllər hey” (120, 9). Həmid Araslı daha sonra yazır ki, bu misralarda o şəxsi dərdlərini belə ifadə edərkən, könlünü feodal Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|