Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
101 incə xüsusiyyətlərini seçə bilməsini, bir rəssam kimi canlı şəkil yarada bilməsini, qoşmalarının əsl lirik şeir olduğu üçün əsrlərdən bəri xalq xanəndələri və aşıqlar tərəfindən nəğmə kimi oxunaraq əsrimizə qədər gəldiyini və bu gün də nəğmə kimi oxunduğunu diqqətə çatdırmışdır. Vaqif realist bir sənətkardır. Vaqif realizminin əsas xüsusiyyətlərindən biri, onu öz müasirlərinin çoxundan fərqləndirən nikbinlikdir: “Vaqif nikbinliyi iki mənbədən nəşət edir. Bu mənbələrdən ən mühümü şifahi xalq yaradıcılığıdır. İkincisi, şairin o zamankı mübarizədə tutduğu mövqe, həyata, mübarizəyə münasibətidir” (50, 564). Həmid Araslının sözlərinə görə, Vaqifin, demək olar ki, bütün qoşmalarında, qəzəl, yaxud müxəmməslərində bu cəhət, yəni şad bir əhval- ruhiyyənin ifadəsi nəzəri cəlb edir: “Vaqif yaradıcılığı öz şəkli xüsusiyyətləri etibarilə də yeni və zəngindir. O, istər aşıq şeiri şəklində yazdığı qoşmalarda, istərsə də klassik şeirin təsirində yaratdığı qəzəl və müxəmməs- lərdə xalq şeirinin ruhunu qədim ədəbi irsin mütərəqqi cəhətləri ilə uyğunlaşdıraraq yeni və orijinal bir tərzdə canlandırır. Vaqif əsərlərində, xüsusən qoşmalarda onun dili son dərəcə canlı, sadə və aydındır. Şairin bədii ifadə vasitələri canlı xalq dilindən gələn təbii və səmimi ifadələrdir” (50, 567). Həmid Araslı haqlı olaraq yazır ki, ümumiyyətlə aşıq qoşması saz havalarına uyğun yaradıldığından aşıqlar təqtilərə xüsusi diqqət verirlər. Aşıq qoşmasındakı təqti müxtəlifliyi də buradan irəli gəlir: “Xalq sənətkarı saz havasının tələbindən doğan müəyyən təqtini qoşmanın sonuna qədər saxlayır. Lakin Vaqif qoşmaları bu cəhətdən aşıq şeiri qədər müvəffəqiyyətli deyil. O, bəzən qoşmanın birinci bəndini bir, ikinci 102 bəndini isə başqa təqti ilə yazır. Yaxud müəyyən bəndin özündə misranın biri altı-beş, ikincisi dörd-dörd, üç olaraq verilir. Əlbəttə bu, şeirin ahənginə təsir edir. Ümumiyyətlə, vəznin on birlik olmasına baxmayaraq təqti müxtəlifliyi nəzərə çarpır. Məsələn: Ala gözlü, sərv boylu dilbərim, Həsrətin çəkdiyim canan, bəri bax! (50, 567). Vaqifin əsərlərində qoşma şəklindən fərqli olaraq altı misrada verilmiş şeirlərə də təsadüf edilir. Aşağıdakı şeirdə olduğu kimi, adi qoşmadan fərqli olaraq hər bəndə əlavə olunan iki misra öz-özlüyündə həmqafiyə olur: Nə bəyaz gərdəndi, nə sayə sinə, Tər saxla, dəyməsin nəs ayə sinə, Sığındım qüdrətin nə sayəsinə - Kərəm eylə, gəl, canımdan budaq al. Şahım, qibləğahım, pənahım mənim, Bəsdir mənə munca bidadın sənin” (50, 568). Alimin fikrincə, “şairin gözəllik meyarı kənd təbiətidir. Odur ki, onun “ixtilatı şirin, sözü məzəli”, “Ellər yaraşığı, ölkə gözəli” adlandırdığı gözəllər yaşılbaş sonaya, sərxoş ceyrana bənzədilən gül bədən, qönçə ağız, kəklik yerişli, maral baxışlı, sona sığallı, şahmar saçlı qızlardır ki, bu ifadələrin hamısı kənddən, xalq ədəbiyyatından gəlir. Lakin Vaqif eyni zamanda XVIII əsr şəhər mühitində gördüyü və klassik ədəbiyyatdan öyrənmiş olduğu canlı ifadələrlə də şeiri zənginləşdirir, bədii dilin inkişafına, vüsətlənməsinə kömək edir. Onun klassik şairlərin işlətdiyi ifadələri yeni və orijinal mənada işlətməsi şeirin bədii qüvvətini artırdığı kimi, ədəbi dildə işlənən ifadə normalarını da zənginləşdirmiş olur. Vaqifin təsvir vasitələrində zəngin təbiət ifadələri nə qədər çoxdursa da, onun təbiətin təsvirinə həsr olunmuş ayrıca heç bir əsəri yoxdur. Halbuki şairin 103 istifadə etdiyi şifahi xalq şeirində zəngin təbiət təsvirləri olduğu kimi, klassik ədəbiyyatımızda da təbiət təsviri müəyyən yer tutur (50, 569). Həmid Araslı Molla Pənah Vaqifin ayrı-ayrı illərdə işıq üzü görən əsərlərinə yazdığı müqəddimələrdə haqlı olaraq qeyd edir ki, Vaqifin əsərləri, eyni zamanda şifahi xalq ədəbiyyatına qüvvətli təsir göstərmiş, əsərləri hələ XVIII əsrdən başlayaraq, aşıqlar və xanəndələr tərəfindən məclislərdə, yığıncaqlarda oxunmuş, peşəkar aşıqlar tərəfindən oxuna-oxuna yayılmışdır (116, 4; 117, 2). Aşıqlar, xalq şairləri məhəbbətlə sevib onun yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmişlər. Hələ şairin müasirləri olan Aşıq Əli ona xitabən yazdığı şeirdə Vaqif yaradıcılığını belə qiymətləndirirdi: Bu əsrdə şairlərin xanısan, Müdərrisə bərabərsən yəni sən, Lütfün mədənisən, fəzlin kanisən, - Eşidənlər sözün səminə gəlmiş” (50, 570). Vaqifin şeirlərinin xalq içərisində dastanlaşdığını bildirən Həmid Araslı yazır ki, Vaqif yaradıcılığı aşıq şeirinə qüvvətli təsir göstərmiş, XIX və XX əsr aşıqlarının çoxusu Vaqifin mövzularını təkrar etmiş, onun kimi qoşmalar yaratmağa çalışmış, onun qafiyələrini, rədiflərini və bədii ifadələrini dönə-dönə işlətmişlər: “Xüsusən, Aşıq Ələsgərdən sonra məşhur ustad aşıq kimi tanınan Bozalqanlı Aşıq Hüseynin yaradıcılığına Vaqifin qüvvətli təsiri olmuşdur. Onun qoşmaları içərisində Vaqifin misralarına çox təsadüf edilir. O, hətta şairin “Yoxdur” rədifli şeirinə də aşağıdakı nəzirəni söyləmişdir: Bayram gəlib, hamı geyib zər, ziba, Bizdə nə bez, qədək, nə şal da yoxdur. Qocaların şövqi olmaz söhbətə, Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|