Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
117 Füzuli kimi görkəmli nümayəndələrinin həyat və yara- dıcılığını dərindən təhlil edən, bu böyük ədiblərin əsərlərinin tarixi-mədəni dəyəri, ideya-məzmun məziyyətlərinə işıq salan tədqiqatçının “XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” monoqrafiyası da ən önəmli əsərlərindəndir. Söz sənəti tariximizin bu dövrü az öyrənilmiş, lakin bu mərhələ ilə bağlı mənbələr az olmamışdı. Yüksək vətəndaşlıq və vətənpərvərlik hisslərinə malik olan H. Araslı çoxlu sayda ədəbi əsərləri diqqət və obyektivliklə təhlil etmiş, Saib Təbrizi, Tərzi Əfşar kimi farsdilli şairlərimiz ədəbiyyat tariximizdə öz yerlərini almış, Qövsi Təbrizi, Fədai, Əmani, Arif Təbrizi kimi şairlərin irsini təhlil edən dəyərli oçerklər yaradılmışdır: “Bu monoqrafiyada Vidadi, Şəkili Nəbi, Şakir Şirvani, Məhcur Şirvani, Baba Şirvani kimi müxtəlif səviyyəli söz sənətkarlarının klassik şeir janrlarında yaratdıqları əsərlər, o cümlədən “Şəhriyar dastanı” kimi nəsr abidəsi araşdırılmışdır” (114). Görkəmli alim Məmməd Arif Dadaşzadə alimin mətnşünaslıq sahəsindəki məhsuldar fəaliyyətini yüksək qiymətləndirərək yazmışdır: “Bir mətnşünas sifətilə də H. Araslı xeyli fəal olmuşdur. Müxtəlif illərdə o, Vaqifin, Vidadinin, Xətainin, Qövsinin və başqalarının irsini oxuculara çatdırmışdır. Ümumiyyətlə, qədim mətnlərin toplanması, müəyyən bir sistemə salınması və nəşri məsələsi H. Araslını daim düşündürürdü. O, yaxşı anlayırdı ki, xalqın yüz illər ərzində yaratdığı, onun ədəbi, bədii, elmi fikrinin məhsulu olan nadir əsərlər xüsusi bir qayğıya möhtacdır. H. Araslı bu işlə hələ 30- cu illərdən məşğul olmuş, sonralar Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunda mətnşünaslıq şöbəsi təşkil etmişdi” (69). Azərbaycanda “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının tədqiqi və nəşri sahəsində mətnşünaslığın müəyyən 118 uğurlar qazandığını diqqətə çatdıran və bu sahədə ilk təşəbbüsün H. Araslıya məxsus olduğunu vurğulayan Nazif Ələkbərli alimin “Kitab”ın ilk nəşrini Orxan Şaiq Gökyay ilə, demək olar ki, eyni vaxtda (1938) hazırladığına və Bakıda nəşr etdirdiyinə diqqət çəkərək yazır ki, bu nəşrin təkmilləşdirilmiş çapları 1962 və 1978- ci illərdə işıq üzü görmüşdür: “H. Araslı qeyd edir ki, bu vaxta qədər (yəni 1978-ci ilədək) çap olunanlar içərisində ən qiymətli elmi əhəmiyyətə malik nəşr Türkiyədə Dil Qurumunun nəşridir (1958). O, əlyazma- la rının fotosurətlərinin verilməsini və hər iki nüsxə əsasında tənqidi mətnin hazırlanmasını bu nəşrin əsas məziyyəti kimi qiymətləndirir. Məlumdur ki, KDQ mətni üzərində H. Araslı ilə O. Şaiq və M. Ergin arasında qiyabi mübahisələr getmişdir. Məsələn, H. Araslı onların KDQ mətnini bəzi məqamlarda düzgün oxumadıqlarını iddia edir. Digər tərəfdən, mətnlərin tədqiq obyekti kimi seçilməsində də anlaşılmazlıqlar mövcud olmuşdur” (212). Azərbaycan qorqudşünaslıq elmində danılmaz xidmətləri olan H. Araslının “Kitabi-Dədə-Qorqud”un 1978- ci il nəşrinə yazdığı “ön söz”də M. Erginin Vatikan nüsxəsinin Drezden nüsxəsindən köçürülmüş olduğunu düşündüyü üçün alimin hazırladığı tənqidi mətnə əhəmiyyət vermədiyi öz əksini tapmışdır. Öz növbəsində, H. Araslı hər iki nüsxənin üçüncü bir nüsxədən köçürüldüyünü yəqin etdiyi üçün onların ikisinin də tənqidi mətndə bərabər hüquqa malik olduğunu qeyd etmişdir: “Azərbaycan türkünün qədim tarixi, məişəti, adət- ənənəsi, etik-estetik görüşləri, mifik baxışları, bir sözlə, ma ddi və mənəvi dünyasını bütöv şəkildə əhatə və əks etdirən “Dədə Qorqud” dastanının, bildiyimiz kimi, “2 orijinal nüsxəsi məlumdur. Bunlardan birini 1815-ci ildə 119 alman şərqşünası H. F. Dits Drezden kitabxanasında, digərini isə 1952-ci ildə italyan alimi Ettore Rossi Vatikan kitabxanasında ortaya çıxarmışdır. Berlində hər səhifəsində 34 sətir olan 37 səhifəlik başqa bir əlyazma da tapılmışdır. Berlin nüsxəsi kimi tanınan bu abidə əslində Drezden nüsxəsindən köçürülmədir” (172, 6-8; 153, 12). M. Ergin “Kitabi- Dədə Qorqud”un Türkiyə nəşrindən danışarkən bildirir ki, dastanın bu ölkədə 1916- cı ildə Kilisli Rüfət, 1938-ci ildə isə Orxan Şaiq Gökyay “tərəfindən edilən nəşrləri dastanın əsl nüsxələri deyil” (200, 14). F. Zeynalov və S. Əlizadə isə, öz növbəsində qeyd edirlər ki, Kilisli Rüfətin ərəb əlifbası ilə çap etdirdiyi kitab Berlin nüsxəsi əsasında hazırlanıb (172, 6-8). Türkiyədə “Kitabi-Dədə Qorqud”un ən kamil nəşri M. Ergin tərəfindən həyata keçirilmişdir (200). “Kitabi- Dədə Qorqud”un Bakı nəşrlərindən bəhs edən Ə. Tanrıverdi qeyd edir ki, “Bakıda isə “Kitabi-Dədə Qorqud” ilk dəfə 1938-ci ildə Həmid Araslı tərəfindən nəşr edilib: “Dədə Qorqud” dastanı Bakıda 4 dəfə 1938, 1962, 1978 və 1988-ci illərdə nəşr edilmişdir”. (Amma hörmətli alimimiz Əzizxan Tanrıverdi “Kitabi-Dədə Qorqud”un söz dünyası” adlı tədqiqat əsərində bizə naməlum səbəblərdən dastanın Bakıda ilk dəfə 1938-ci ildə (səh. 12, 13) nəşr olunduğunu qeyd edir. Bizə məlum olduğu kimi, KDQ Bakıda ilk dəfə 1939-cu ildə çap edilmişdir. 1938-ci ildə isə H. Araslının eyni adlı məqaləsi yayınlanmışdır – V. S.). Dastanın nəşrlərindən ilk üçünün (1939, 1962, 1978 - V.S.) müəllifinin Həmid Araslı olduğunu xatırladan alim daha sonra yazır ki, “müəllifin 1938-ci ildə çap olunan “Kitabi-Dədə Qorqud” məqaləsində dastanın elm aləminə məlum olan nüsxələri barədə Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|