Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
129 tədqiqinə həsr etdiyi digər üç mоnоqrаfiyаsı еlmi kаmilliyinə, mövzu yеniliyinə, əhаtə gеnişliyinə, əsərə yаnаşmа və tədqiqаt üslubunun bənzərsizliyinə, prоblеmlərin qоyuluşu və həllindəki yеnilik ruhunа görə mütəхəssislərin və охuculаrın diqqətini cəlb еtmiş, qоrqudşünаslıqdа yеni söz, yеni аddım kimi öz lаyiqli qiymətini аlmışdır. Şübhəsiz ki, Həmid Araslının bu istiqamətdə gördüyü işlər, çəkdiyi zəhmətlər olmasaydı, adıçəkilən tədqiqatların yaranmasında da problemlər qarşıya çıxardı. Bütün bunlar Həmid Araslının qoyduğu məktəbin, onun ədəbiyyatşünaslıq və mətnşünaslıqdakı rolunun nə qədər əzəmətli olduğunu göstərir. Həmid Araslının “Kitabi-Dədə Qorqud” və “Koroğlu” eposlarını nəşrə hazırlaması, onlara yazdığı şərhlər haqqında. “Həmid Araslının ədəbiyyatımız qarşısında ən mühüm xidmətlərindən biri, heç şübhəsiz ki, “Kitabi- Dədə Qorqud” eposunu nəşr və tədqiq etməsidir. 1939-cu ildə o, həmin əsəri Azərbaycanda ilk dəfə nəşr etdirmişdi; bir neçə türkdilli xalqın müştərək məhsulu olan bu eposu alim məhz Azərbaycan ədəbi abidəsi kimi tədqiq etmiş, onun dilinin məhz Azərbaycan dili qayda- qanunlarına daha çox uyğun gəldiyini konkret dəlillərlə əsaslandırmış və sonrakı nəşrlərdə də həmin fikrini inkişaf etdirmişdir. 1950-ci ildə “Kitabi-Dədə Qo rqud”un akademik B. Bartold tərəfindən rus dilinə tərcüməsini müfəssəl təshihlərlə çap etdirməsi (M. H. Təhmasiblə birgə) Həmid müəllimin əhəmiyyətli elmi işlərindəndir. SSRİ EA nəşriyyatında görkəmli türkoloqlardan V. Jirmunski və A. Kononov tərəfindən nəşr olunarkən, həmin təshihlərin əksəriyyəti nəzərə alınmışdı” (69). 130 Həmid Araslı folklorumuz üçün böyük əhəmiyyət daşıyan dastanı təkrar nəşr etdirmişdir. Bu əvəzsiz tarixi abidənin hər nəşri bir daha mükəmməlləşdirilərək bir ne- çə dəfə çap olunmuşdur. Lakin təkrar nəşrlərin oxşar və fərqli cəhətləri də vardır. Məsələn, dastanın 1939-cu ildə latın qrafikası ilə çap olunmuş nəşrində Həmid Araslı həm redaktor, həm də dastanın tədqiqat tarixindən, dastandakı surətlərdən, dastanın Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına təsirindən, yarandığı tarixi şəraitdən, bir sıra boyların məzmunundan ibarət giriş məqaləsinin müəllifidir. Kitabın sonunda izahlar və lüğət vardır. 1950- ci ildə H. Araslının M. H. Təhmasiblə birgə çapa ha zırladıqları akademik V. V. Bartold tərəfindən rus dilinə tərcümə olunan kitabın bu nəşrinin də sonunda şərhlər və düzəlişlər verilmişdir. 1962-ci il nəşrində yenə də Həmid Araslının yazdığı daha da təkmilləşdirilmiş ön söz, daha öncəki nəşrlərdən sonrakı işlərin qısa xülasəsi, sonda isə lüğət və şərhlər vardır. Drezden nüsxəsindəki dil xüsusiyyətləri əsasən saxlanılmış, Vatikan nüsxəsindən əlavə olunmuş kəlmə və cümlələr mötərizədə verilmişdir. 1978-ci il nəşrində isə lüğət, adlar cədvəli, yer adları verilmişdir. Həmçinin 1962-ci il nəşrində gedən mətbəə xətaları da təshih edilmişdir. Bununla belə, alim dastanın özündən əvvəlki tədqiqatçılarının nəşrlərini də araşdıraraq oradakı qüsurları göstərmiş, onlara aydınlıq gətirmişdir. Həmid Araslı “Dədə Qorqud” dastanının elm aləminə məlum olan əsas nüsxəsinin Almaniyada kral kitabxanasında saxlandığını, bu nüsxə haqqında Fleyşer kataloqunda (№ 86) məlumat olduğunu qeyd etmiş, XIX əsrin başlanğıcında Dits tərəfindən surətinin çıxarılıb Berlin kitabxanasına verildiyini və bu əlyazma haqqında da Perc kataloqun da (№203) məlumatın olduğunu göstərmişdir. Həmçinin Ditsin bu əlyazmadan Avropada 131 ilk dəfə istifadə edərək, özünün “Denkwürdigretten von Asien” adlı əsərinin 2-ci cildinin 399-cu səhifəsində “Təpəgöz” nağılını alman dilində, 1859-cu ildə isə prof. Nyoldekin bütün əlyazmanın surətini çıxararaq böyük bir hissəsini tərcümə etdiyini, lakin bəzi yerlərini anlamadığından çap edə bilmədiyini, sonralarsa bu işdən rus akademiki V. V. Bartoldun istifadə etdiyini, 1894-cü ildə bu əsər haqqında məlumat verərək “Duxa Qoca xan oğlu Dəli Domrul” hekayəsini «Записки восточного отделения императорского русского Археологического общества» məcmuəsinin 8-ci cildinin III- IV buraxılışında, sonralarsa “Dərsə xan oğlu Buğaç”, “Salur Qazanın evinin yağmalanması”, “Qambura xan oğlu Bamsı Beyrək” hekayələrini rus dilində həmin məcmuənin 11, 12, 15 cildlərində, müəllim Rüfət tərəfindən isə tam fotosurət əsasında 1915- ci ildə nəşr etdirildiyini söyləyən Həmid Araslı bu dastan haqqında ətraflı, ciddi bir elmi əsər yazılmadığı qənaətinə gəlmişdir (106, 5-6). Həmid Araslı Bartoldun tərcüməsinin rus şərqşünasları arasında “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanına qarşı maraq oyatdığını və A. Q. Tumanski, A. Dibayev, K. A. İnostrantsev kimi başqa alimlərin də bu dastanın tədqiqi ilə məşğul olduqlarını qeyd etmişdir (23,19). Bundan əlavə, Həmid Araslı 1938-ci ildə dastanın türk alimi Orxan Şaiq Gökyay, ondan sonra isə İtaliya şərqşünası professor Ettore Rossi tərəfindən başqa bir va- rian tının tapılıb 1952-ci ildə Vatikanda italyanca tərcüməsi və böyük müqəddimə ilə nəşr etdirildiyini bildirmişdir (50, 10). Bununla belə, Həmid Araslı Ettore Rossinin öz müqəddiməsində “Dədə Qorqud” abidəsinin öyrənilməsi və nəşri tarixi haqqında verdiyi məlumatda Fridrix fon Ditsdən başlayaraq müasir türk və Avropa Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|