Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
138 doyduğu üçün ona doyran, iynəyə tikən, tikənə isə sökən deyilməlidir. Həmid Araslı Dədə Qorqud obrazından danışarkən əsərin hər yerində qopuzun (sazın) Dədə Qorqud adı ilə bağlı olub, qəhrəmanların düşmən əlində qopuz olduğu zaman onu öldürməyib: “Dədə Qorqud qopuzu adına öldürmədim” dediklərini də qeyd edir (8, 7). Bundan əlavə, alim “Basatın Təpəgözü öldürməsi” boyunda da ən çox yunan və Roma mifologiyasının təsirləri olduğunu qeyd edərək bu boyu Homerin “Odisse ya” poeması ilə müqayisə edir: “Qəhrəman Basatı hələ qundaqda ikən aslan əmizdirir, böyüdür. O, gəncliyindən qəhrəmanlığa başlayır. Dədə Qorqudun öyüdü ilə gəlir ata-anasının evində yaşayır. Bu Rim şəhərinin binasını qoyanları qurd bəsləməsi haqqında olan əfsanəyə çox bənzəyir. Hələ Uruzun oğulluğa götürdüyü Təpəgözə “Odisseya”da da təsadüf olunur” (106, 11). Həmid Araslı “Dədə-Qorqud” dastanı ilə bağlı araşdırmalarında, dastanda folklorun digər janrlarıyla birgə bu gün belə xalq içərisində yaşayan atalar sözlərinin də olduğunu göstərərək əsərin müqəddiməsində Dədə Qorqudun hikmətli sözlərindən nümunələr vermişdir: “Dağ gədiklərini ceyran bilər, uzun yolları dəvə tanıyar, ağır yükün zəhmətini qatır bilər” (8, 29). Həmid Araslı “Dədə Qorqud” dastanının bir müqəddimə, on iki boydan ibarət olub hər boyda bir qəhrəmanın mübarizəsi, igidliyi təsvir edildiyini, əsərin həm nəzm, həm də nəsr hissəsindən ibarət olduğunu bildirir. Alimin öz sözlərilə desək: ”Yəni hadisə nəsr ilə, qəhrəmanların müsahibəsi isə şeirlə ifadə olunur” (23, 33). 139 Həmid Araslı “Kitabi-Dədə Qorqud”da qəhrəmanlıq, ata-anaya hörmət, məhəbbət, dostluq, səmimiyyət və fədakarlıq, qadına ehtiram, ana hüququnu üstün tut maq, doğruluq kimi insan sifətlərinin tərənnüm edildiyini bildirir. Alimin fikrincə, təsvir edilən cəmiyyətin başında xanlar xanı Bayandır xan durur, lakin boy larda onun yalnız adı çəkilir. Əsərin əsas qəhrəmanı isə Qazan xan və onun ətrafında birləşən bahadırlardır. Bundan əlavə, burada, “qarğı – cida gəzdirən” rəiyyət qəhrəmanlarından, nökərlərdən, çobanlardan da bəhs edilir. Dastanların başqa qəhrəmanları da diqqəti cəlb edir. Bunlar Oğuz bəylərindən ibarətdir. Bozatlı Beyrək, Qanturalı, Buğac kimi bəy oğullarıyla birgə Qaraca çoban surəti də öz qoçaqlığı ilə diqqəti cəlb edir (107, 5- 7). Alim dastanda igidlikləri təsvir edilən qəhrəmanların mərd, namuslu, xalqı sevən, qorxmaz insanlar olduğu, qadınların sədaqətli, igid, müharibələrdə iştirak edərək ox atıb, qılınc oynadıb, at çapdığı, dastanın qoçaqlıq, məhəbbət, mərdlik sifəti ilə dolu hər boyunun öz təhlilini verərək oxucuya dastanın məzmununu xalqın anla dığı bir dildə izah etməyə çalışır. Məsələn, “Dədə Qorqud” boylarından birincisi olan Dirsə xan oğlu Buğacın qəhrəmanlığını özünəməxsus şəkildə təsvir edən alim bu boyda Buğacın anadan olması şəraitini, onun qəhrəmanlığını, adının igidliyi ilə əlaqəsini, ovda qırx namərdin hiyləsi üzündən atası tərəfindən yaralandığında Xızrın anasına verdiyi məsləhətlə xilas olmasını geniş misallarla göstərir. Bu boyda ata və oğul münasibətlərindən bəhs olunur. “Bəyburabəy oğlu Beyrəyin” boyunun təsvirini də, qəhrəmanın anadan olması hadisəsi ilə başlayır, sonralar onun igidliyindən, eşq macərasından, toy gecəsi əsir 140 düşdüyündən, Yalançı oğlu Yalıncığın yalandan onun ölüm xəbərini gətirərək nişanlısı ilə evlənmək istədiyindən, toy günü Beyrəyin əsirlikdən qaçaraq nişanlısını qaytardığından danışır. “Dəli Domrul” boyunda isə, alimin fikrincə, real hərb səhnələri təsvir olunmur, qəhrəmanın mübarızəsinin ilahi qüvvələrlə aparıldığı bildirilir, Dəli Dom-rulun yaxşı igidləri öldürən mövhumi-dini qüvvə olan Əzrayılla mübarizəsi təsvir edilir, nəticədə dastan məhəbbətin ölümə qalib gəlməsi ilə bitir. “Qanturalı” bo- yu nun təsvirinə isə alim, qəhrəmanın evlənmək arzusu ilə başlayır. Bu boyda qəhrəman özü yerindən durmadan ondan qabaq duran, özü düşmənə çatmamış onun başını gətirən bir qız axtarır, lakin tapa bilmir. Trabzonda belə bir qızın olduğunu öyrənib ora gedərək qızın sınaqlarından keçir, sonra döyüşlərdə qızın Qanturalı ölüm dən qurtardığı təsvir olunur. “Qazan xanın evinin yağmalanması” boyununn t əsvirində isə alim, Qazan xanın evinin “yağma” edilməsindən, ailəsinin əsir olmasından, Qaraca çoban ilə Qa zanın onları qurtarmasından bəhs edir. “Basatın Təpəgözü öldürməsi boyu”nun təsvirində, alimin fikrincə, daha çox fantastik anlar əks olunub igidl ikdən, qoçaqlıqdan bəhs olunur. “Bəkil oğlu İmranın boyu”ndan danışan alim, bu boyu sərhəd qarovulçusu Bəkilin həyatının təsviri ilə başlayır. Onun oğlu İmranın atasının üzərinə yağı gələr- kən ona oğuzlardan kömək istəməsini təklif etdiyi zaman etiraz edib özünün meydan da yağıları məhv etməsindən bəhs edir. Bu boydakı at və atın qoçaqlığının tərənnüm olunmasını “Koroğlu” dastanındakı Qıratın, “Qaçaq Nəbi”dəki Bozatın tərifi ilə eyniləşdirir. Qazanın dustaq olduğu boyda, alim, hər zaman qoçaqlığı təriflənən Qazanın yatdığı yerdə tutulub Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|