Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SON SÖZ
163 parçaları göstərmək olar ki, burada Şərq orijinallığı, xalq dili və ruhu saxlanılmayıb, itirilmişdir” (190). İsrrafil Abbasovun fikrincə, S. S. Penn “Koroğlu” eposu ilə yaxından tanış idi. O, Tiflis ədəbi mühiti üçün adi hal sayılan aşıq-söz məclislərinin iştirakçısı olmuş, burada xalq qəhrəmanının şəninə qoşulmuş dastan və nəğmələrə dəfələrlə qulaq asmışdı (3, 6). P. Əfəndiyev və M. Sadıqov A. Xodzko nəşrinin rus dilinə tərcümə və çapından söz açaraq yazırlar ki, “bundan sonra dastan ın bir sıra qol, epizod və nəğmələri ayrı-ayrı peşə sahibləri tərəfindən toplanaraq müxtəlif mətbuat səhifələrində dərc edilmiş, həmin peşə sahibləri içərisində müəllim, tələbə, etnoqraf, şərqşünas və başqaları da olmuşlar” (79; 193; 3, 5). Maraqlıdır ki, S. Penn nəşrindən sonra "Koroğlu" gürcü dilinə çevrilərək 3 dəfə çap edilmiş, daha sonra S. Dieli onu daha iki dəfə nəşr etdirmişdir (186; 173, 56- 61). Bir sözlə, S. Pennin nəşri gürcü tədqiqatçılarına böyük təkan vermiş, S. Dielinin ardınca David Givişnili dastanı 1887, 1891, 1911 və 1912-ci illərdə 4 kitab şəklində dərc etdirmişdir (3, 7). Əslində, gürcülər “Koroğlu” ilə bundan daha əvvəl də tanış idilər. Çünki həmin dövrdə Azərbaycan türkcəsində qoşub yaradan çoxlu gürcü aşığı fəaliyyət gös tərirdi (215, 11-12). Məsələn, Xristofor Cəlalov bu mövzuya S. Penndən daha əvvəl müraciət etmişdi (181). Həmid Araslı Azərbaycanda “Koroğlu” dastanının əsaslı surətdə toplanması, işlənməsi və nəşri işinin əsasən sovet dövründə, yəni XX əsrdə başladığını qeyd edərək, bu işdə Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun rolunu xüsusi diqqətə çatdırır və yazır ki, ilk dəfə dastan Hümmət Əlizadə tərəfindən kitab şəklində çap edilmişdir. O, 1949-cu ildə İnstitutun 164 əməkdaşı M. H. Təhmasibin bu sahədə gördüyü işi xüsusi qeyd edir (38, 34). Həmid Araslının özü isə ilk dəfə “Koroğlu” barədə fikirlərini sistemli şəkildə özünün “XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kitabında dərc etdirmişdir. Burada alim təkcə dastanın öyrənilmə tarixindən söz açmaqla, quruluşu və qısa məzmunu haqqında ümumi məlumat verməklə yetinməmiş, Koroğlunun özünə və silah yoldaşlarına, Aşıq Cünuna, dastandakı qadın surətlərinə, eləcə də düşmən tiplərinə ayrı-ayrılıqda toxunaraq, onları təhlil süzgəcindən keçirmişdir. Qara Namazov yazır ki, “Koroğlu” dastanının həm Az ərbaycan versiyası, həm də dastanın başqa xalqlarda yayılmış versiya və variantları elmi şəkildə araşdırılıb t ədqiq olunmuşdur. Azərbaycan folklorşünaslığında H əmid Araslı, M. H. Təhmasib və M. Seyidov dastanın qaynaqları, yaranması və öyrənilməsi məsələsini həm ta- rixi istiqam ətdə, həm də ideya-sənətkarlıq baxımından ardıcıl izləmişlər. Bu müəlliflər, xüsusilə, XVI-XVII əsrlərdə Yaxın Şərqdə baş verən siyasi mübarizələri.., bunun n əticəsində yaranan kəndli üsyanlarını, bu üsyanların “Koroğlu” dastanının nüvəsini təşkil etməsini z əngin mənbələr və məxəzlər əsasında tədqiq etmişlər” (123, 224). Bu istiqamətdə aparılan tədqiqatlar arasında, əlbəttə, ilkin və əhəmiyyətli olması baxımından Həmid Araslının araşdırmaları diqqətəlayiqdir. Alimin həmin tədqiqatları zəngin folklorumuzun araşdırılması istiqamətində görülən işlərə bir təkan vermiş, özündən sonrakı mərhələdə aparılan tədqiqatları ideya, məzmun baxımından daha da zənginləşdirmişdir. 165 SON SÖZ Həmid Araslının ədəbiyyatşünaslıq, folklorşünas- lıq, xüsusən də dastanşünaslıq sahəsindəki fəaliyyətinin araşdırılması nəticəsində alimin şifahi xalq ədəbiyyatımı- za baxışının, dastanlarımızın həm tarixi, həm də ideya s ənətkarlıq özəllikləri barədə görüşlərinin Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elmindəki yeri və s. bu kimi məsələlə- rə aydınlıq gətirildi. Aydınlaşdırıldı ki, spesifik sinkretik xüsusiyyətlərə malik olan dastan yaradıcılığı dünyanı da məhz bu müstəvidən dərk edir. Məhz bu cür spesifik sinkretizm i ilə səciyyələnən xalq düşüncəsi tarixi olayları rəvayət və əfsanələr şəklinə salaraq, həmin rəvayət və əfsanələri real hadisə kimi qavrayır və təqdim edir. G əldiyimiz nəticəyə gör ə, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin bir neçə nəsli Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda formalaşıb inkişaf etmişdir. Həmin institutun ədəbiyyatşünaslıq və folklorşünaslıq elmimizin tədqiqi və təbliği işində yorulmadan çalışan görkəmli alimlərimiz sırasında Məmməd Arif Dadaşza- də, Məmməd Cəfər Cəfərov, Kamal Talıbzadə, Bəkir Nəbiyev, Əziz Mirəhmədov, Yaşar Qarayev, Əlyar Səfərli, Məhərrəm Qasımlı, Azadə Rüstəmova, Bəhlul Abdulla və onlarla başqaları ilə birgə yorulmaz, məhsuldar, vətənpərvər alim Həmid Araslının danılmaz yeri və xidmətləri vardır. Onun bu istiqamətdə öz a ktuallığı ilə seçilən tədqiqatları özündən sonrakı alimlər nəsli üçün bir qaynaq rolunu oynamışdır. Araşdırma sonucunda gəldiyimiz digər nəticələrdən biri d ə odur ki, şifahi söz sənəti, estetikliyi ilə seçilən göz əl, yaddaqalan ifadələr və dolğun fəlsəfi fikir xalqın m ənəvi ehtiyaclarından qaynaqlanmışdır. Ən qədim zamanlardan ən dəyərli, ən yaddaqalan folklor nümun ələri – nağıllar, əfsanələr, bayatılar, qoşmalar, Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|