Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
160 və dastanın bir qolundan bəhs edilir. Rus mətbuatında dastana dair ilk məlumat İ. Şopenə məxsusdur” (211, 76). Maraqlıdır ki, Həmid Araslı özünün “XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kitabının “Koroğlu” eposunun öyrənilmə tarixi” bölümündə “Тифлисские ведомости” qəzetinin 68-ci sayında (180) isə naməlum müəllifin “Деревня Огруджа: замок разбойника Урушана Кер-оглы, его история” məqaləsinə istinad etsə də, İ. Şopen haqqında bircə kəlmə də söz açmır. Alim yazır ki, “İlk əvvəl aşıqların hafizəsində yaşayan bu dastanın ayrı-ayrı nəğmələri şeir, sənət maraqlılarının xüsusi kitab şəklində düzəltdikləri cünglərdə qeyd edildi. Biz XVII, XVIII və XIX əsrlərdə Azərbaycanda yazılan bir sıra əlyazmalarda Koroğlunun ayrı-ayrı qoşmaları, xüsusən qəhrəmanlıq və məhəbbətə həsr edilmiş nəğmələrinə rast gəlirik” (38, 33). İ. Şopenin fəaliyyətindən söz açan professor İsrafil Abbasov qeyd edir ki, “toplayıcının qeydlərindən bəlli olur ki, ifaçı-aşıq çunqurun müşayiəti ilə Koroğlunun əfsanəvi qəhrəmanlığını tərənnüm etmiş və onun şücaəti barədə həyəcanlı nəğmələr oxumuşdur. Lakin İ. Şopen toplamış olduğu bu mətni “bir erməninin tərcüməsindən son ra yazıya köçürmüşdür. Məhz bu səbəbdən də o, mövcud mətnin dəqiq olmayacağını etiraf etmişdir” (3, 5). Maraqlıdır ki, həmin mətnin bir erməninin rus dilinə tərcüməsindən sonra yazıya köçürülməsi səbəbindən qüsurlu olduğunu İ. Abbasovdan daha öncə V. M. Jirmunski və X. T. Zərifov (184, 23-24), daha sonra isə M. H. Təhmasib (154, 11-12.) də qeyd etmişlər. Əslində heç İ. Şopenin özü də bunu gizlətmirdi və hətta bunu etiraf da etmişdir (214; 78, 348). İsrafil Abbasov daha sonra yazır: “İ. Şopen variantının məzmun çalarları, burada cərəyan edən 161 hadisə və əhvalatların inkişaf dinamikası belə bir qənaət doğurur ki, araşdırıcıların göstərmiş olduqları bir çox qüsurlara baxmayaraq bu toplama- təbdil işi “Koroğlu”nun süjet xəttinin əsas düyün nöqtələrini qoruya bilmişdir. Diqqətəlayiq cəhət isə onda özünü göstərmişdir ki, İ. Şopen dastan qəhrəmanının mənşəyini bilavasitə türk aləmi ilə bağlamışdır. Bu isə eposun genezisi baxımından xüsusi dəyərə malik təşəbbüs kimi qiymətləndirilməlidir” (3, 5). “Koroğlu” dastanının toplanması, tədqiqi və nəşri tarixindən söz açarkən, Aleksandr Xodzkonun da xüsusi rolunu qeyd etmək lazımdır. Şopendən iki il sonra “dastanı bütövlükdə azərbaycanlı Aşıq Sadığın ifasından yazıya alınaraq onu 1842-ci ildə Londonda "Spesimens of popular poetry of Persia as found in the adventures and improvisations of Kurroghlu" kitabında çap” etdirən A. Xodzkonun sa yəsində, "Koroğlu" dastanı Avropada tanınmaq və geniş yayılmaq imkanı əldə etmişdir (19). Sonrakı illərdə həmin kitab S. Penn tərəfindən rus dilinə tərcümə edilmiş, öncə "Kavkaz" qəzetində, daha sonra isə ayrıca kitab şəklində nəşr edilmişdir (187; 213). Kitab aşağıdakı bölmələrdən ibarətdir: “1. Ön söz; 2. "Koroğlu" dastanına giriş; 3. Koroğlu igidlikləri və improvizasiyaları (yəni aşıq şeirləri); 4. Həştərxan tatarlarının xalq mahnıları; 5. Üç kalmık mahnısı; 6. Türkmən mahnıları; 7. İran türklərinin (azərbaycanlıların) mahnıları; 8. İran mahnıları; 9. Gilanlıların mahnıları; 10. Rudbar dağlılarının mahnıları; 11. Talış mahnıları; 12. Mazandaran mahnıları; 13. Mətn nümunələri; 14. Antoni Kontskinin fortepiano arxasında aranjima nında 9 Azərbaycan mahnısı. Sonuncu bölməyə no tlar əlavə olunub” (213). Bu nəşr O. Volfun 1843-cü ildə işıq üzü görən alman nəşri üçün əsas rolunu oynamış, 1853-cü ildə isə 162 “Jorj Sand və Adolf Brelyenin (Bir çox mənbələrdə isə Adolf Berje kimi qeyd olunub–V.S.) tərcüməsində fransız oxucularına da çatdırılmışdır” (3, 5). İ. Şopen barədə heç bir məlumat verməyən Həmid Araslı A. Xodzkonu da sadəcə bir cümlə ilə xatırlatmışdır: “XIX əsrin 40-cı illərində A. Xodzko adlı bir nəfər Cənubi Azərbaycan aşıqlarından topladığı das tanı yazıya köçürüb, 1892-ci ildə ingilis dilində nəşr etdirmişdir. Bu əsər 1856-cı ildə S. Penn tərəfindən rus dili nə tərcümə olunub Tiflisdə çıxan “Kavkaz” qəzetinin 21, 24, 26, 27, 30, 34, 36, 42- ci nömrələrində “Ker-oqlu vostoçnıy poet-nayezdnik” sərlövhəsilə çap olunmuşdur” (38, 34). Dastanın rus dilinə tərcümə və çapından danışarkən, bu işdə əvəzsiz xidmətləri olmuş S. S. Pennin adını xüsusi çəkmək lazımdır (207). O, kitaba yazdığı ön sözdə göstərmişdir ki, “Koroğluya məxsus improvizasiyalar Qafqazın yerli xalq nəğməkarları, diyar- diyar gəzən el aşıqlarının ifasında tez-tez səsləndirilməkdədir. Kitabda təqdim edilən improvizasiyalar məşhur şərqşünas alim Aleksandr Xodzkonun Şərqdə keçirdiyi 13 il müddətində “pers” və türk dilində dərlədiyi (topladığı – V. S.) və hər biri müxtəlif dövrlərə aid olan yerli rəvayətlərdir” (189). S. S. Penn yazmışdır: “Kitabın ingilis dilindən tərcüməsi Tiflisdə çıxan “Kavkaz” qəzetinin oxucularını özü- özlüyündə oxşarsız bir əsərlə tanış etmək istəyindən irəli gəlir. Bu yöndə mənim böyük marağım onunla bağlıdır ki, Koroğlunun improvizasiyaları yerli Qafqaz sazandarlarının (yaxud sazəndələrinin) – eldən-elə gəzən müğənnilərin dilindən düşmədiyi halda, bu günədək bütövlükdə toplanmamış və rus dilində çap olunmamışdır. İstisna kimi bir neçə cılız hekayətəoxşar Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|