Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
45 məsələdə hər kəsə özünün layiq olduğu qiyməti vermək lazımdır. Daha sonra Sarı Aşığın bayatıları təhlil olunur. Onun bayatılarının mövzu istiqamətləri, həyatının, dövrünün hadisələrini, ictimai vəziyyəti əks etdirə bilmək xüsusiyyəti şərh olunur. Bütün bunlar H. Araslının faktlara bələdliyini və elmi-mədəni sferada baş verənlərə, prosesə fəal münasibətdə olduğunu aydınlaşdırır. Xalq mahnı və nəğmələrinin şifahi xalq ədəbiyyatının ən qədim nümunələrindən olduğunu, onların el xanəndələrinin, ozan və aşıqların sayəsində dövrümü zədək gəlib çatdığını dönə-dönə vurğulayan Həmid Araslı milli dastanlarımıza, xalqımızın çoxəsrlik aşıq yaradıcılığına xüsusi yer ayıraraq 1960-cı ildə “Aşıq yara dıcılığı” adlı kitab çap etdirmişdir. Azərbaycan aşıqlarının III qurultayı günlərində tamamlanmış “Aşıq yaradıcılığı”nda tədqiqatçı Dədə Qorqud boylarından Sovet aşıqlarının müasir əsərlərinə qədər bütün dastan quruculuğunu tarixi planda izləmiş, bir yaradıcılıq prosesi kimi gözdən keçirmiş, hər bir dastanın yarandığı əsri müəyyənləşdirməyə çalışaraq klassik dastanların uzun əsrlər boyu yaşamalarının sirlərini izah etmişdir. Dastanlarımızın istər nəşri, istərsə də tədqiqi sahəsində çox iş görmüş H.Araslının bəzi mübahisəli hökmləri də vardır ki, təkrara yol verməmək üçün bunların hər biri haqqında yeri gəldikcə danışmağı məqsədə daha müvafiq hesab edirik (8, 17-18). Alim bu tədqiqat əsərinin girişində Azərbaycan aşıq yaradıcılığının etnik dünyagörüşümüzün formalaşmasında zəruri əhəmiyyətini vurğulamış, aşıq şeirinin növləri, aşıq sözünün mənşəyi araşdırılmış, ayrı- ayrı bölümlərdə klassik aşıq şeirinin qədim dövrdən başlayaraq orta əsrlər – XVI əsrədək, həmçinin XVII əsrə qədər keçdiyi tarixi inkişaf yoluna nəzər salmış, yeni 46 dastanlar haqqında geniş məlumat vermiş, XVIII-XIX əsrlərdə aşıq ədəbiyyatı, sovet dövründə aşıqlarımızın keçdiyi yaradıcılıq yolu, Böyük Vətən müharibəsi illərində aşıq yaradıcılığı və sonrakı illərdə bu zəngin ədəbi xəzinədən bəhrələnən bir çox aşıqlar barədə dolğun informasiyalar vermişdir. Kitabda biblioqrafiya da yer almışdır. Həmid Araslı qeyd edir ki, əsər üçüncü aşıqlar qurultayı münasibətilə çap edilmişdir. Alim aşıqlığın mənəvi keyfiyyətlərini aydınlaşdırmağa çalışmış, “Qurbani”, “Abbas və Gülgəz”, “Aşıq Qərib”, “Əmrah”, “Xurşid”, “Zabit”, “Şəhriyar”, Aşıq Hüseyn Bozalqanlının yaratdığı “Qaçaq Tanrıverdi”, Aşıq Xızırın “Leyli və Məcnun”u, Aşıq Hüseynin “Vaqif”i, yeni bir aşığın “Valeh” dastanı, Aşıq Mirzənin “Kamal Qasım” dastanı kimi dastanlarının adını çəkmişdir. H.Araslı xalqımızın aşıq sənəti kimi zəngin milli- mənəvi irsinə çox həssas yanaşmış, bu dəyərli xəzinənin qorunub saxlanması, gələcək nəsillərə dolğun, hərtərəfli şəkildə çatdırılması üçün böyük səylər göstərmişdir. Alim bu kitabında bir folklor tədqiqatçısı kimi də diqqətimizi cəlb edir. “Onun Qurbani, Sarı Aşıq, Tufarqanlı Abbas və başqa klassik aşıqlar, “Əsli və Kərəm”, “Aşıq Qərib”, “Şah İsmayıl” və xüsusilə “Koroğlu” dastanı barədə fikir və mülahizələri öz təravəti və elmiliyi ilə seçilir” (69). Həmid Araslı bu tədqiqat əsərində Azərbaycan aşıq sənətini yaşadan və inkişaf etdirən sənətkar aşıqların yaradıcılığına toxunmuş, ayrı-ayrı aşıqların əsərlərində xüsusi yer al mış mövzular, aşıq şeiri janrları ilə bağlı qiymətli fikirlər söyləmişdir. Alim folklorumuzun ayrılmaz hissəsi olan aşıq yaradıcılığının araşdırılması sa həsində zəngin elmi irs qoymuşdur. Onun istər aşıq yaradıcılığının mənşəyi, istərsə də poetikası və ayrı-ayrı 47 nü mayəndələri haqqındakı elmi fikir və mülahizələri əgər belə demək olarsa, Azərbaycan aşıqşünaslığında hələ də aktualdır. Həmid Araslı bu tədqiqatında aşıq qoşmaları tərzində yazan, yazdığı şeirləri sazda çaldığı havalarla oxuyan aşıq-şairlərdən Tikmədaşlı Xəstə Qasımın yaradıcılığına işıq tutmuş, öz tədqiqatlarında onun yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmişdir. Alim qeyd etmişdir ki, bu istedadlı şairin həyatından çox az şey məlumdur. Onun qoşmaları ilə əlaqədar bir sıra rəvayətlər, dastan epizodları yaranmışdır ki, bunların şairin həyatı ilə əlaqəsi çox azdır. Ayrı-ayrı qoşmalar X əstə Qasımın olsa da, hadisələri sonrakı aşıqlar yaratmışlar. “Xəstə Qasım aşıq şeiri tərzində daha gözəl qoşmalar yaratdığından onun əsərləri dildən-dilə düşərək hafizələrdə yaşamış, xalq aşıqları bu istedadlı sənətkarı us tad aşıq – dədə aşıq adlandıraraq əsərlərini məclislərdə ifa etmişlər. Şairin XVIII-XIX əsrlərdə yazılmış əlyazmalarında saxlanılan şeirləri əsasında onun Cənubi Azərbaycanın Tikmədaş qəryəsində doğulub mükəmməl mədrəsə təhsili aldığını, gözəl saz çaldığını, aşıqlarla deyişdiyini müəyyənləşdirmək olur” (8, 72). Tədqiqatçı yazır ki, Xəstə Qasımın yaradıcılığında əxlaqi-tərbiyəvi fikirlər, nəsihətçilik mühüm yer tutur. Məhz buna görə də onun əsərləri daha geniş yayılmış, orta əsr görüşlərini ifadə edən bu əsərlərdə mərdlik, mala, pul a güvənməmək və s. bu kimi nəsihətlər çox olduğundan uzun müddət xalq aşıqlarının dilindən düş- məmişdir (8, 72). H.Araslı göstərir ki, aşıq-şairin “Yaxşıdır” rədifli qoşmasında müəyyən bir əxlaqi fikir, nəsihət nəzər- diqqəti cəlb edir. Əsərin girişi dini mahiyyətdə olsa da, qalan bəndlər dünyəvi xarakter daşıyır: Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|