World Bank Document

52 
 
1.12.
 
2005  və  2006-cı  illərdə  ÜDM  yüksək 
templərlə  artmaqda  davam  etmiĢdir  (müvafiq 
olaraq  26  və  35  faiz,  Diaqram  1.4).  Belə  ki, 
yüksək  artım  templəri  əsasən  yeni  neftin  istehsalı 
ilə  bağlı  olmuĢdur  ki,  bu  da  ixrac  həcminin 
artması  üçün  Ģərait  yaratmıĢdır.  Neft  ÜDM-ı  (bu 
göstərici  neft  və  təbii  qaz  hasilatını  və  onların 
emalını  nəzərdə  tutur,  lakin  onların  nəqli 
(məsələn,  boru  kəmərləri)  və  bu  sahələrlə  bağlı 
tikinti bu göstəriciyə daxil olunmur) 2005-2006-cı 
illərdə  müvafiq  olaraq  67  və  69  faiz  artmıĢdır. 
(Diaqram  1.4).  Nəticədə,  neft  və  qaz  sektorunun 
ÜDM-də payı 1995-ci ilin təxminən 10 faizindən 2007-ci ildə təxminən 60 faizə qədər artmıĢdır 
(Diaqram  1.11).    Neft  tədiyyə  balansının  cari  hesabının  yaxĢılaĢmasına  da  təsir  göstərmiĢdir. 
1990-cı  illərin  sonunda  2000-ci  illərin  ortasında  cari  hesabın  pisləĢməsi  (Diaqram  1.8)  BXĠ 
hesabına  maliyyələĢən  neftlə  bağlı  irimiqyaslı  idxalı  əks  etdirir  (Diaqram  1.9).    Kifayət  qədər 
böyük  mənfi  maliyyə  axınları  neft  Ģirkətləri  tərəfindən  kapitalın  repatriasiyasını  əks  etdirirlər 
(yüksək neft qiymətlərinə görə əldə olunan mənfəətin həcmi də böyükdür). (Diaqram 1.9). Neftlə 
bağlı  maliyyə  axınlarının  böyüməsi  əsasən  beynəlxalq  neft  qiymətlərinin  artması  ilə  bağlıdır, 
çünki  Azərbaycanda  neft  istehsalı  yalnız  2007-  ci  ildən  nəzərəçarpan  dərəcədə  artmağa 
baĢlamıĢdır (Diaqram 1.12). Artan neft qiymətləri (Diaqram 1.11), neft sektoruna BXĠ-lər və neft 
sektorunun  idxalı  Azərbaycanın  cari  hesabına  və  ölkənin  yığım  və  investisiya  balansına  təsir 
göstərən  əsas  amillər  olmuĢlar  (Diaqram  1.10).  2003-2005-ci  illərdə  qeyri-neft  investisiyaları 
artırdısa, sonrakı illərdə onlar azalmağa baĢladı (Diaqram 1.16). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə:  Azərbaycan  Hökuməti  və  Dünya  Bankının 
hesablamaları 
Diaqram 1.11: Neft ÜDM-i 
Diaqram 1.12: Neftdən asılılıq 
 
 
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
94
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
Məcmu Daxili Yığımlar(% ÜDM)
Məcmu Daxili Ġnvestisiyalar (% ÜDM)
$0.0
$20.0
$40.0
$60.0
$80.0
$100.0
0%
20%
40%
60%
80%
100%
94
95
96
97
98
99
0
01
02
03
04
05
06
07
08
ÜDM-də neftin payı (%)  sol aksis
Neft qiymətləri ($/bbl) sağ aksis
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
Neft gəlirləri (ümumi  gəlirlərdə % )
Neft ixracı (% ümumi ixracda, sağ aksis)

---

53 
 
 
1.13.
 
Azərbaycanın əsas məqsədi neft ixracı hesabına artımı təmin etmək olsa da, 2008-ci 
il  üzrə  iqtisadiyyatın  açıqlığını  göstərən  bir  sıra  göstəricilər  narahatlıq  doğurur.  Qeyri-
neft  idxalın  qeyri-neft  ÜDM-də  xüsusi  çəkisi  35  faiz  civarında  olmuĢdur  (2006-cı  ildə  cüzi 
artmıĢdır)  (Diaqram  1.13).  2004-2005-ci  illərdə  qeyri-neft  ixracın  həcmində  sıçrayıĢlı  artım 
qeydə  alınmıĢdır  ki,  sonra  bu  artım  zəifləmiĢdir.  2005-ci  ildən  baĢlayaraq  qeyri-neft  ticarət 
balansı pisləĢmiĢdir (Diaqram 1.14). 2006-cı ildən baĢlayaraq isə qeyri-neft ticarət (ixrac üstə 
gəl  idxal)  balansının  qeyri-neft  ÜDM-ə  nisbəti  pisləĢmiĢdir  (Diaqram  1.15).  Azərbaycanda 
struktur infrastruktur  yaxĢılaĢandan və struktur islahatlar bitiriləndən sonra ölkənin qeyri-neft 
ticarət  balansının  tarazlaĢması  gözlənilir.  (2-ci  fəsildə  qeyri-neft  ticarətin  inkiĢafı,  5-ci  fəsildə 
isə ticarət statistikasının keyfiyyəti müzakirə olunur). Eyni zamanda, 2006-cı ildən baĢlayaraq  
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının 
hesablamaları.. 
Qeyd:  BXĠ  kapitalın  repatriasiyası  nəzərə  alınmadan 
göstərilib.
 
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının 
hesablamaları.. 
 
Diaqram 1.13: Gəlirlər, Xərclər və q-n kəsir  (q-n 
ÜDM-də faizlə) 
Diaqram 1.14 : Cari hesab və ticarət balansları 
(faizlə) 
 
 
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının 
hesablamaları. 
 
 Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının     
hesablamaları. 
 Qeyd: Q-N: Qeyri-neft 
 
 Diaqram 1.7:
 
Qeyri-neft ticarəti  (q-n ÜDM-də %)
 
 
Diaqram 1.8: Ġnvestisiyalar (q-n ÜDM-də %) 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının 
hesablamaları.. 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının 
hesablamaları. 
Qeyd: q-n = qeyri-neft 
Diaqram 1.15.  Qeyri-neft ticarəti (q-n ÜDM-də 
faizlə) 
 
 
Mənbə: Azərbaycan Hökuməti və Dünya Bankının 
hesablamaları. 
Diaqram 1.16.  Ġnvestisiya ( (q-n ÜDM-də faizlə) 
 
Mənbə: 
Azərbaycan 
Hökuməti 
və 
Dünya  Bankının 
hesablamaları.  
Qeyd: (*) Hökumətə məxsus olan sektorlar əsasən komunal və 
kimya sektorlarıdır.  
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
08
İxrac
İdxal
Ticarət
0%
5%
10%
15%
20%
25%
03
04
05
06
07
08
məcmu q-n BXI-lər 
q-n özəl investisiya (cəmi)

---