Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan
sentyabr 2009
S hif 35
Auditin icras pe kar / ixtisasl apar l r. Bir s ra yerli audit firmas , müst qil auditorlar f aliyy t göst rir v beyn lxalq
firmalar n, o cüml d n, h m “Dördlüyün” üzvl ri, h m d ikinci pill y aid olan beyn lxalq firmalar n say artmaqdad r. Bir
s ra banklara v , h mçinin, dig r maliyy irk tl ri v neft sektoruna xarici firmalar n filiallar xidm t göst rir v xarici kapital
olan irk tl r, h mçinin, beyn lxalq firmalar n xidm tl rind n istifad edir. Xarici firmalar n son zamanlarda f all n n
artmas v , h mçinin, mühasibl rin v auditorlar n t limi il ba l müxt lif s yl rin görülm si n tic sind audit
yoxlamalar n n keyfiyy tinin artmas hesab olunur. Lakin, bazar n bir çox i tirakç s auditin keyfiyy tin v xüsusil yerli audit
firmalar t r find n apar lan audit skeptik yana r.
Banklara g ldikd , qanuna sas n t qdim olunan standart audit hesabat ndan ba qa, auditor taml q v düzgünlük haqq nda
hesabat haz rlay r v AMB-ni pozuntular v nöqsanlar haqq nda m lumatland r r. AMB bankdan auditoru d yi m yi v
bank n v saiti hesab na audit yoxlamas n t krar aparma t l b edir. AMB, h mçinin, n az ild bir d f banklarda özü v
ya k nar auditor vasit sil yoxlama apar r v mühasibat jurnallar n , s n dl ri, dig r qeydl ri v izahatlar v , h mçinin,
mü ahid uras v idar hey tinin üzvl rind n, iri s hmdarlardan, i çil rd n v dig r t r fl rd n bütün z ruri m lumatlar n
t qdim edilm sini t l b ed bil r. (Banklar haqq nda Qanun, §44, 46). QKDK auditorlar n zar t etmir.
Auditorlara qar ixtisas t l bl ri. Auditorlara lisenziyalar Auditorlar Palatas t r find n verilir. Lisenziya almaq üçün,
onlar n mühasibat uçotu, maliyy , iqtisadiyyat v hüquq sah sind ali t hsili olmal v n az 3 il pe kar t crüb si olmal d r
v onlar Auditorlar Palatas n n lisenziyan n verilm si m qs dil keçirdiyi ixtisas imtahan n verm lidirl r. (Audit Xidm tl ri
haqq nda Qanun, §6). Lisenziyan saxlamaq üçün davaml ixtisasart rma t l b olunur.
M cburi audit v ya irk tin ona b nz r orqanlar . S hmdarlar n say 50-d n çox olan irk tl rin s hmdarlar n ümumi
y nca t r find n seçil n v irk tin nizamnam sin uy un olaraq f aliyy t göst r n t fti komissiyalar olmal d r.
Üzvl rin say il ba l qaydalar yoxdur, lakin onlar s hmdar, mü ahid uras v ya idar hey tinin üzvü ola bilm zl r. t fti
komissiyas mü ahid uras v ya idar hey tinin iclaslar nda i tirak etmir v t crüb il ba l t l bl r ir li sürülmür.
Komissiya s hmdarlar n ümumi y nca na illik maliyy hesabatlar haqq nda hesabat verir v r hb rlikd n z ruri s n dl ri
ist y bil r (§107-11). O, h mçinin, s hmdarlar n 10 faizinin t l bi sas nda irk td yoxlama apar r. T crüb d , t fti
komissiyalar n n funksiyalar irk tl rd n as l olaraq f rql nir v k nar auditorun funksiyalar il üst-üst dü ür. T fti
komissiyas tam müst qil audit komit sinin adekvat v zi deyil.
Banklardan s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçil n v m k haqq t yin edil n audit komit l rinin yarad lmas
t l b olunur.
58
Komit n az üç üzvd n ibar t olmal d r.
59
Komit iclaslar n az rübd bir d f keçirilm li v üzvl r
mü yy n müst qillik v seçimlilik m hdudiyy tl ri qoyulur.
60
Audit komissiyas n n v zif l rin k nar auditorun hesabatlar na
n zar t, daxili audit v n zar t sisteml ri v / v ya riskin idar edilm si sistemi daxildir (Banklar haqq nda Qanun §27).
Audit komissiyas k nar auditorun t yin edilm si, azad edil si v ya ona öd nil c k v saitin m bl i il ba l tövsiy l r
vermir v aidiyy ti t r fl rin qdl ri v ya iri qdl ri n z rd n keçirib t sdiq etmir. Haz rk komissiyan n v mü ahid
uras n n audit komit sinin funksiyalar ox ar olaraq üst-üst dü ür v yax t crüb uran n müst qil audit komit sinin daha
s m r li olmas n göst rir.
Prinsip VD: K nar auditorlar s hmdarlara hesabatl olmal d r v irk t qar s nda auditi z ruri pe kar qay il
aparma a borcludurlar.
Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir
Qanunda auditorun hesabatl l il ba l sas müdd alar son SN H hesabat ndan sonra ç xar l b v v z olunmam d r.
Auditorun hesabatl l
. Q rar verm k s lahiyy ti s hmdarlar n ümumi y nca na aid olan v mü ahid uras na h val
edil bil n banklar v s orta irk tl ri istisna olmaqla, SC-l rd k nar auditorun t yin edilm si v azad edilm si mü yy n
edilmir. T crüb d auditor sas n n zar t pay na malik olan s hmdarla laq saxlay r v bütün n tic l r haqq nda ona
hesabat verir, bu da qüvv l ri laz mi balans n t min etmir. Mülki hüquq ümumiyy tl auditorlara qar m hk m iddialar n n
qald r lmas na (ümumi m hk m iddialar na icaz ver n ümumi müdd a) icaz verir, lakin bu cür hallar mü ahid
olunmam d r.
Auditorun m suliyy ti. Auditorlar n Auditorlar Palatas t r find n haz rlanm Auditorlar n Pe kar Etika Davran
M c ll sin sas n könüllü öhd likl ri var. M suliyy tl ba l müdd alar qeyri-mü yy ndir v s hmdarlara auditora qar
m hk m iddias n n qald r lmas il ba l real imkanlar vermir.
Auditorun s ortas . Auditorlardan pe kar m suliyy tin s ortalanmas t l b olunmur v onlar, bir qayda olaraq h min
s orta t minat n ld etmirl r.
Prinsip VE: nformasiyan n yay lmas kanallar bütün istifad çil r informasiyan vaxt nda v m sr f nöqteyi-
n z rd n s m r li kild ld etm k üçün b rab r imkanlar t min etm lidir.
58 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar §5.5.7; Banklar haqq nda Qanun §24, 27.
59 4 il q d r, t krar seçilm y icaz verilir.
60 Komissiyan n üzvl ri dig r idar etm orqanlar n n üzvl ri ola bilm zl r (s hmdarlar n ümumi y nca istisna olmaqla); bankda dig r v zif l rd çal a: mü ahid uras , audit komit si, idar hey ti v ya ba mühasibin qohumlar v dövl t
qulluqçular ola bilm zl r (Banklar haqq nda Qanun, §10). Komit üzvl ri iqtisadiyyat v ya hüquq sah sind ali t hsil v ya i t crüb sin malik olmal d rlar.