A f s e a fəLSƏFƏ

F
əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 
 
 
– t
əhsil sisteminin təkmilləşməsi, beynəlxalq, milli və regional səviy-
y
ədə  informasiya mübadiləsi sistemlərinin  imkanlarının  genişlənməsi he-
sabına peşə və ümumi mədəniyyət səviyyəsinin artması; 
– 
demokratik  inkişafın  vacib  şərti  sayılan  vətəndaşların  və  sosial 
t
əsisatların məlumat almaq, onu yaymaq və istifadə etmək kimi hüquqlarını 
t
əmin edən mühitin yaradılması. 
Milli Strategiya
nın qəbul olunmasından bir müddət sonra – 2003-cü il 
de
kabrın 10-da Cenevrədə İnformasiya Cəmiyyəti üzrə Dünya Sammitində 
çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev demişdir: “Bu gün biz yeni 
informasiya c
əmiyyəti  haqqında  söhbət edirik... Hesab edirəm ki, bu 
sammitin s
ənədlərinin Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyəti vardır” (7, 164).  
Son ill
ərdə Azərbaycanda informasiya cəmiyyətinin qurulması və bu-
nun t
ərkib hissəsi kimi informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının ge-
niş tətbiq edilməsi istiqamətində məqsədyönlü iş gedir. “Sahənin normativ-
hü
quqi  bazası  inkişaf  etdirilmiş,  telekommunikasiya  infrastrukturu  müa-
sirl
əşdirilmiş, ən yeni texnologiyaların tətbiqi genişləndirilmişdir” (5, 2).  
Aparılan araşdırmalara əsasən bu qənaətə gəlmək olar ki, informasiya 
c
əmiyyətinin yeni mərhələsində  “kütləvi mətbuat və  kütləvi mədəniyyət” 
kommersiyalaşır,  “müxtəlif tipli informasiya məhsullarının  genişmiqyaslı 
istehsalının biznesin maraqlarına tabe etdirilməsi meyli” meydana gəlir. Əs-
lind
ə, burada cəmiyyətdə yeni təfəkkürün yaranmasından söhbət gedir. Yəni 
informasiya c
əmiyyətinin inkişaf səviyyəsi dövlətin inkişafının iqtisadi, si-
yasi, h
ərbi və başqa sahələrinə təsir göstərir. Bu da artıq dünyada və ölkədə 
s
ərhədsiz informasiya məkanının formalaşdığını göstərir. Bu məkanda infor-
ma
siyanın toplanması, işlənməsi, saxlanması və insanlar, təşkilatlar və döv-
l
ətlər arasında maneəsiz, sərhədsiz, razılaşdırılmış, tarazlaşdırılmış mübadi-
l
əsi baş verir.  
İnformasiya  məkanının  formalaşdığını  bir  sıra  əsas komponentlər 
t
əsdiq edir. Bunlardan birincisi qlobal və  milli informasiya resurslarıdır. 
İkinci  əsas komponent müasir tələblərə  cavab verən informasiya-telekom-
munikasiya infrastrukturudur. Üçüncü komponent kütl
əvi informasiya siste-
midir. Dördüncüsü informasiya m
əhsulları və xidmətləri bazarıdır. Bu kom-
ponent növb
əti amili - açıq dünya şəbəkələri ilə əlaqəni şərtləndirir. Nəha-
y
ət, sonuncu komponent mükəmməl informasiya qanunvericiliyi sisteminin 
qurul
masıdır. Bu komponentlərin hamısı Azərbaycanda vardır və deyə bilə-
rik ki, ölk
əmiz dünya informasiya məkanının fəal subyektlərindən biridir.  
 
- 96 - 

---

Sosial-siyasi elml
ər 
 
Proqnozlara gör
ə, 10-15 ildən sonra iqtisadi potensial getdikcə  daha 
sür
ətlə tükənməkdə olan xammal ehtiyatları və enerji resursları ilə deyil, ye-
ni  elmi  texnologiyaların  inkişaf  səviyyəsi ilə  müəyyən ediləcəkdir.  Artıq 
dün
yada  informasiya  texnologiyaları  hazırlayan  şirkətlərin göstəriciləri də 
bunu sübut edir. 
T
ədqiqatçı alim V.Kuznetsov dörd il əvvəlin statistikasına istinad edə-
r
ək yazır ki, hazırda ABŞ-da resursların təqribən 60 faizi və məşğul əhalinin 
80 faizi informasiyanın işlənməsi ilə əlaqədar sahələrin payına düşür. İnfor-
ma
siyanın  inkişafı  baxımından  ABŞ  başqa  ölkələri 8-10 il qabaqlayır  və 
dünyada total hökmranlığı əldən verməməyə çalışır. ABŞ-da 5 mindən çox 
firma ictimaiyy
ətlə əlaqələrin öyrənilməsi və məsləhət xidmətləri ilə əlaqə-
dar sah
ədə çalışır. Onların illik gəliri yüz milyonlarla ölçülür. İri firmaların 
ha
mısında  ictimaiyyətlə  əlaqə  şöbələri fəaliyyət göstərir. Bu sahədə  250 
mind
ən çox reklamçı və 30 mindən çox jurnalist çalışır. 200-dən çox univer-
sitet v
ə kollecdə bu sahə üçün mütəxəssis hazırlanır (10, 47).  
  Göründüyü kimi
,  ABŞ-da informasiyanın  istehsalı  və  mübadiləsi 
üçün mük
əmməl elmi, texniki, sosial, siyasi və iqtisadi mexanizmlər yara-
dılmışdır. Bu mexanizmlərin hər biri öz funksiyası çərçivəsində dünyada ge-
d
ən proseslərə dair informasiyaları toplayıb təhlil etmək, super dövlətin qlo-
bal m
əkanda nüfuz dairəsini möhkəmləndirmək və  genişləndirmək  işinə 
xidm
ət edir. Həmin iş digər vasitələrlə yanaşı, həm də informasiyanın mü-
badil
əsi üzərində qurulur. 
 
İnformasiya  mübadiləsi ölkə  daxilində  yerli  qanunverilicik  aktları, 
beyn
əlxalq aləmdə  isə  dövlətlər,  transmilli  qurumlar  arasında  imzalanmış 
müqavil
ələr və sazişlər əsasında həyata keçirilir. İnformasiya mübadiləsi ilə 
əlaqədar ilk beynəlxalq sazişlər XIX əsrə aiddir. O vaxt bu müqavilələr əsa-
s
ən teleqraf rabitəsinə aid idi. Radionun, sonradan televiziyanın kəşfi nəticə-
sind
ə yayım şəbəkəsinin qanunvericilik yolu ilə tənzimlənməsi zərurəti ya-
ran
mışdır.  Tarixdən bəllidir ki, istər ideoloji sistemlərin, yaxud müharibə 
ed
ən tərəflərin təbliğatına qarşı aparılan mübarizə işi informasiya mübadilə-
sinin yeni parametrl
ərini müəyyənləşdirmiş və onun tənzimlənməsində xü-
su
si rol oynamışdır. Müharibə dövrlərinə aid elmi-tarixi ədəbiyyatın müəl-
lifl
ərinin qənaətinə görə, qanlı-qadalı illərdə informasiyanın təsir gücü sila-
hın  gücündən heç də  az  olmamışdır.  “Mütəxəssislərin fikrincə, müharibə, 
xüsusil
ə də  İkinci Dünya müharibəsi  yalnız ABŞ-da deyil, həm də Böyük 
 
- 97 - 

---