F
əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2
edilm
əsində, strateji, taktiki və operativ məsələlərin həllində ondan geniş
istifad
ə edilir. Bəs bütün informasiyalardan
bu məqsədlə istifadə etmək
olarmı? Suala birmənalı olaraq “yox” cavabı veriləcəkdir. Problem bəzi hal-
lar
da informasiyanın yoxlanılmamış, ilk mənbədən dəqiqləşdirilməmiş fakt-
lar
əsasında və ya qərəzli mövqedən yazılması ilə bağlıdır. Hazırda qlobal
in
ternet şəbəkəsində hər gün kifayət qədər çox sayda informasiya yerləşdiri-
lir. Ancaq bu m
əlumatların heç də hamısı nəinki işə yaramır, hətta fərdin
şüuruna zərərli
təsir göstərir, sivilizasiyalar və dövlətlər arasında nifaq toxu-
mu s
əpir. Müasir dünyada maraq qrupları bu qəbil informasiyalardan öz
m
əqsədləri üçün məharətlə istifadə edirlər.
Bu amili n
əzərdə tutan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham
Əliyev AzərTAc-ın 90 illik yubiley mərasimində və MDB ölkələri Milli İn-
formasiya Agentlikl
əri Rəhbərləri Şurasının iclasında iştirak edən nümayən-
d
ə heyətlərinin başçıları ilə görüşdə demişdir: “Ölkələr və xalqlar arasında
qar
şılıqlı anlaşmanın möhkəmləndirilməsində informasiya agentliklərinin,
kütl
əvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətindən çox şey asılıdır. Həqiqi mə-
lu
matın vaxtında verilməsi operativ qərarların qəbulu, proseslərin düzgün
şərh
edilməsi, ölkələr arasında ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələrin qurulmasın-
da mühüm rol oynayır... Lakin təəssüf ki, bəzən əksinə də olur. Bəzən hansı-
sa yoxlanılmamış və ya qərəzli informasiya, yaxud sifariş xarakterli infor-
masiya ikit
ərəfli münasibətlərə müəyyən dərəcədə zərər də vura bilər. Buna
gör
ə də KİV nümayəndələri öz vəzifələrinə məsuliyyətlə yanaşmalıdırlar”
(4, 1).
Buradan aydın görünür ki, tarixi inkişafın müasir mərhələsində kütlə-
vi informasiya vasit
ələrinin cəmiyyət həyatında rolu və əhəmiyyəti qeyri-adi
d
ərəcədə artmış, mass-medianın qarşısında qoyulan ictimai-siyasi tələblər
v
ə peşəkarlıqla bağlı meyarlar dəyişmişdir. Vaxtilə inkişaf etmiş ölkələrdə,
o cüml
ədən keçmiş SSRİ-də dövlətin siyasətinə uyğun olan informasiyanı
ic
timai şüura aşılamağa xidmət edən xüsusi qurumlar var idi.
Bu qurumlar
informasiyanın həqiqi elmi-ictimai məzmunundan daha çox onun təbliğati-
ideoloji mahiyy
ətinə əhəmiyyət verirdi. Kütləvi şüura yalnız dönə-dönə süz-
g
əcdən keçirilmiş faktlar deyil, həm də həmin faktların geniş ictimaiyyət tə-
r
əfindən qavranılması üsulları yeridilirdi, yəni əslində, auditoriyaya əvvəlcə-
d
ən formalaşdırılmış fikirlər təlqin olunurdu.
Totalitar rejimin süqutundan sonra birqütblü dünyada m
ətbuat nəinki
ideoloji buxovlardan azad olmuş, yeni keyfiyyətlərlə zənginləşərək ən müx-
- 92 -
Sosial-siyasi elml
ər
t
əlif mövzularda saysız-hesabsız informasiyanın yer aldığı qlobal şəbəkəyə
çev
rilmişdir. İnternet adlanan bu planetar şəbəkəyə məcazi mənada “Ümu-
mdünya hörümç
ək toru” tərifini verənlər haqlıdırlar. Tarix elmləri doktoru
Əli Həsənov yazır: “Elmi-texniki inqilabın və elektron texnologiyaların sü-
r
ətlə informasiya və kommunikasiya sahələrini əhatə etməsi üçüncü minilli-
yin başlanğıcında planetin geosiyasi məkanını “vahid
məkan-zaman çərçivə-
sin
ə” salaraq bütövləşdirmiş və virtuallaşdırmışdır… Dünyanın transmilli
kütl
əvi informasiya vasitələri ölkələrin milli hüdudlarını aşaraq vahid, virtu-
al informasiya v
ə təbliğat məkanı yaratmışdır” (8, 486).
Bu virtual m
əkanda hər kəs nəinki onu maraqlandıran informasiyanı
əldə edə,
hətta fikir mübadiləsi apara, şərh verə bilər. Təsadüfi deyil ki, mət-
bu
atın müasir tipoloji sistemlərinin təsnifatını verməyə çalışan tədqiqatçılar
mass-
medianın qlobal, yaxud regional, rəsmi, yaxud qeyri-formal, ciddi, ya-
xud bayağı-bulvar, demokratik, yaxud totalitar, yazılı, yaxud audiovizial
cütl
ərini təklif edilər. Bu təsnifatdan aydın görünür ki, cəmiyyət həyatının
el
ə bir sahəsi yoxdur ki, mətbuatda bu barədə informasiya olmasın. Buna
gör
ə də “informasiya cəmiyyəti” termininin yaranması və ona önəm veril-
m
əsi tamamilə təbiidir. Çünki informsiya cəmiyyətini əvvəlki sosial quru-
luşlardan mahiyyətcə fərqləndirən ən əsas cəhət bu
cəmiyyətin iqtisadi sis-
temind
ə informasiyanın həlledici əhəmiyyətə malik olmasıdır.
Lakin informasiya c
əmiyyəti haqqında elmi konsepsiyalarda bu iki sö-
zün ehtiva etdiyi anlayışa genetik mənada yanaşmalara da rast gəlmək
mümkündür. M
əsələyə belə yanaşanlara görə, informasiya cəmiyyətinin ya-
şı bütövlükdə bəşəriyyətin yaşından heç də az deyildir: cəmiyyətin inkişafı-
nın bütün mərhələlərində informasiya onun zəruri atributlarından biri ol-
muşdur.
Əlbəttə ki, hətta ibtidai sivilizasiyalarda da, digər formasiyalarda da
t
əkamülün əsas aktorlarından biri informasiya olmuşdur. “Böyük Rusiya
En
siklopediyası”nda deyildiyi kimi, cəmiyyətin inkişafının ilk mərhələsində
ya
şamaq uğrunda mübarizədə, evlərin inşasında, geyimlərin hazırlanmasın-
da,
ərzaq təminatında, məhsul ehtiyatlarının yaradılmasında və qorunmasın-
da,
müharib
ə-müdafiə və hərbi yürüşlərdə təchizat və silahlanmada, təbabə-
tin meydana g
əlməsində və inkişafında mövcud biliklərin toplanması, ötü-
rülm
əsi və ondan təkamülün təminedici vasitəsi kimi istifadə olunması la-
büd hala çevrilmişdi. İlk texniki avadanlığın meydana gəlməsi, nəqliyyat va-
sit
ələrinin
getdikcə təkmilləşdirilməsi, metaldan istifadə və bu sahələrdə
- 93 -