Anar İsayev Ramil Rəhimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
69 Oğuz dövləti Oğuz dövlətinin yaranması Uyğur dövləti dağıldıqdan bir qədər sonra Seyhun çayı və Xəzər dənizi arasında yerləşən türk boyları birləşib tarixi mənbələrdə Oğuz dövləti və ya Yabqu dövləti kimi qeyd olunan dövlət yaratdılar. X əsrdə yaranmış Oğuz dövlətinin mərkəzi Yenikənd şəhəri idi. Oğuz dövlətinin idarəetmə sistemi belə idi: Yabqu - dövlət başçısı hesab edilirdi. Subaşı - orduya başçılıq edir, yabqudan sonra ən səlahiyyətli şəxs idi. Gülərgin yabqunun vəkili sayılırdı. Divan - Dövlət başçısının yanında fəaliyyət göstərən orqan idi. Təhsildar - Şəhərlərdən vergiyığan məmurlar idi. Oğuz dövlətində ordunun əsasını atlı qoşun təşkil edirdi. Oğuzların İslam dinini qəbul etməsi. İslam dinini qəbul edənə qədər oğuzlar Göy tanrıya inanırdılar. 950-ci ildə oğuzlar İslam dinini qəbul etdilər. Bu dini qəbul edən oğuzları türkmən adlandırmağa başladılar. Tezliklə İslam dini oğuzlar arasında hakim dinə çevrildi. Oğuzların İslam dinini qəbul etməsinin böyük əhəmiyyəti var idi. Belə ki, oğuzlar İslam dinini qəbul etdikdən sonra: Türk xalqlarının mədəniyyəti daha da inkişaf etdi. İslam və türk ənənələri birləşdi. Oğuz dövlətinin süqutu. Oğuz axınları Daxili çəkişmələr nəticəsində Oğuz dövləti zəiflədi. Bu vəziyyətdən istifadə edən qıpçaqlar 1000-ci ildə Oğuz dövlətinin varlığına son qoydular. Dövlət süqut etdikdən sonra müxtəlif istiqamətlərə oğuzların yeni axınları başladı. Onların bir hissəsi Qara dənizin şimalında məskunlaşdı, digər qismi isə İran, İraq, Azərbaycan və Anadoluya yayıldı. 70 Avar xaqanlığı (558-803) Avarların Şərqi Avropaya yürüşü 552-ci ildə Göytürklər Jujan dövlətinin varlığına son qoyduqdan sonra jujanların bir qismi qərbə çəkildi və Qafqazda məskən saldılar. Jujan dövləti dağılarkən qərbə çəkilən jujanlar “avar” adlanmağa başladı. Türkcə avar sözü “dirənən, qarşı gələn” mənasını verir. Avarlar az sonra Qafqazdan köçərək Şərqi Avropaya getdilər və Şərqi Avropanın türk xalqları ilə qaynayıb qarışaraq burada Avar dövlətini yaratdılar. Avar xaqanlığının yaranmasında və möhkəmlənməsində hun, sabir, oğuz və.b türk tayfaları yaxından iştirak etmişdilər. Avar xaqanlığının yaranması Avar tayfaları Şərqi Avropada 558-ci ildə Bayan xaqanın başçılığı ilə Avar dövlətini yaratdılar. VI əsrin sonlarında, hökmdar Bayan xaqanın hakimiyyəti dövründə: Bizans avarlara vergi verməyə başladı. Alman və slavyan tayfalarının bir hissəsi avarlardan asılı hala düşdü. Avar dövləti güclü imperatorluğa çevrildi. VI əsrin sonlarında, hökmdar Bayan xaqanın hakimiyyəti dövründə artıq imperatorluğa çevrilmiş Avar xaqanlığının ərazisinə indiki Macarıstanın, Çexiyanın, Slovakiyanın, Avstriyanın və Almaniyanın cənub bölgələrinin bir hissəsi daxil idi. Göründüyü kimi, Avar xaqanlığının ərazisinə Şərqi və Qərbi Avropanın böyük hissəsini əhatə edirdi. Konstantinopolun mühasirəsi Avar xaqanlığı Bizansla qonşu olduqdan sonra onun Bizans üzərinə hücumları artdı. Avarlar Sasanilərlə birlikdə iki dəfə Konstantinopolu mühasirəyə aldılar. 626-cı ildə Konstantinopolu n ikinci mühasirə zamanı avarlar məğlub olaraq şimala çəkildilər. Avarların bu məğlubiyyətinin səbəbi onların donanmamasının olmaması idi. Beləliklə, Konstantinopolun hər iki mühasirəsi avarlar üçün uğursuz oldu. Bu uğursuzluqdan sonra: Avar xaqanlığının qüdrəti sarsıldı. Hakimiyyət uğrunda mübarizə başladı. Avar xaqanlığına tabe olan xalqların üsyanı baş verdi. Bu amillər Avar xaqanlığının zəifləməsinə səbəb oldu . Avarların Konstantinopolu mühasirəyə alması (qədim şəkil) 71 Avar xaqanlığının zəifləməsi və süqutu Avar xaqanlığının süqutunun əsas səbəbi əsasən aşağıdakı amillərlə bağlı olmuşdur: Xaqanlığa tabe olan xalqların üsyanları. Hakim təbəqənin hakimiyyət uğrunda mübarizəsi. Üsyanlar yatırılsa da, Avar xaqanlığına güclü zərbə vuruldu. Avarlara növbəti zərbəni bulqarlar vurdu. Belə ki, Bulqar dövlətinin başçısı Kubrat xan avarlardan ayrılan bəzi türk tayfalarını öz elinə birləşdirdi. O, avarları Qara dənizin şimal sahillərindəki ərazilərdən və Dnepr çayının aşağı axarlarından sıxışdırıb çıxardı. Avar xaqanlığının varlığına isə franklar son qoydular. VIII əsrin sonlarında Avar xaqanlığı ilə Frank dövləti arasında uzunsürən müharibə başlandı. Avar-frank müharibələri nəticəsində: Franklar avarların Pannoniya ərazisini tutdular. 803-cü ildə Avar dövləti süqut etdi. Avar imperatorluğu süqut etdikdən sonra avarlar Balkan yarımadasına, Macarıstanın şərq vilayətlərinə səpələnərək xristianlaşdılar və yerli əhali içərisində əriyib getdilər. Hazırda Şimal-Qərbi Azərbaycanda və Dağıstanda yaşayan avarlar qədim avar türklərinin nəsilləri hesab olunur. Bulqar dövləti Böyük Bulqar dövləti (630-665). Kubrat xan Qərbi Göytürk xaqanlığı süqut etdikdən sonra Şərqi Avropa düzənliklərində iki dövlət formalaşmışdı: Qara dəniz ətrafında Böyük Bulqar dövləti (630-665). Xəzər dənizinin şimal ərazilərində Xəzər xaqanlığı (634-965). Bulqar dövləti yarandığı vaxtdan güclü siyasi qüvvəyə çevrilmişdi. Lakin dövlətin əsasını qoymuş Kubrat xanın vəfatından sonra Böyük Bulqar dövləti zəiflədi və onun oğulları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə başladı. Bu zaman xəzərlər yaranmış fürsətdən istifadə edərək bulqarlar üzərinə hücum etdilər. 660-cı ildə xəzərlərlə bulqarlar arasında baş vermiş döyüş nəticəsində: Xəzərlər qalib gəldilər. Bulqarların bir hissəsi xəzərlərin hakimiyyətini qəbul etdilər. Bulqarların digər bir hissəsi isə Kubrat xanın oğlu Asparux xanın başçılığı ilə Dunay ətrafına çəkildi. Beləliklıə, Böyük Bulqar dövləti iki hissəyə parçalandı: Volqa Bulqar türk dövlətinə. Dunay Bulqar türk dövlətinə. QEYD: Bulqar sözünün mənası ―qarışmaq” deməkdir. Qara dənizin şimal sahillərində və Şimali Qafqazda məskunlaşan və oğuz türk qupuna daxil olan onoqurlar, sarıqurlar, utruqurlar, kutuqurlar hun türkləri ilə qarışaraq bulqar adlanmağa başladılar. Dunay Bulqar dövləti İdil Bulqar dövləti Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|