97
Xəlifə ibn Xəyyat ġəbəb əl-Usfuri. Kitəb ət-tabakat. Bağdad, 1968. səh. 142;
Əhməd Ətiyyətullah. Əl-Qamus əl-isləmi. Qahirə. 1970. I nəĢri, с III. Səh. 441).
58. Əbu Əbdü-r-Rəhman Həbib ibn Məsləmə ibn Məlik əl-Fihri əl-
QuraĢi (620-42/662) - Peyğəmbərin tanınmıĢ əshabələrindən biri, istilalar
dövrünün ad çıxarmıĢ sərkərdəsi. Hərbi xidmətlərinə görə o, yalnız Xalid ibn əl-
Valid və Əbu Übeydə ibn əl-Cərrah kimi sərkərdələrlə müqayisə edilə bilər. Həbib
Yərmuk döyüĢünün iĢtirakçısı olmuĢ və Əbu Übeydə tərəfindən Antakiyaya vali
təyin edilmiĢdi. O, Bizans ərazilərinə çoxlu sayda yürüĢlər etdiyindən «Həbib ər-
Rum» ləqəbini almıĢdır. Xəlifə Ömər onu həm əl-Cəzirəyə, həm də Azərbaycan və
Ərminiyyəyə vali təyin edir. Osman dövründə Azərbaycan və Ərminiyyə əhalisi
itaətsizlik göstərdikdə xəlifə onu və Səlman ibn Rəbiəni onları ram etməyə
göndərir. Qafqaza hərbi yürüĢünü Həbib Qara dəniz tərəfdən edir. Müaviyə
hakimiyyət baĢına gəldikdə Həbibi Ərminiyyəyə vali təyin edir. Ümumiyyətlə,
Həbib Müaviyənin ən görkəmli sərkərdəsi olub və Müaviyənin bütün yürüĢlərində
iĢtirak edib. Həbib 42/662-ci ildə Ərminiyyədə ölüb (əz-Zirikli, əl-Ə'ləm.... 1954. c.
II. Səh. 172-173; Ġbn Hacər əl-Əskaləni. Təhzibu-t-təhzib. Beyrut. 1968, c. II. səh.
190-191; Mühəmməd ibn Hibbən əl-Busti. Kitəb məĢəhir uləmə'i-l-əmsar. Qahirə,
1959. səh. 52; Ġbn əl-Əsir əl-Cəzəri. əl-kəmil fi-t-tə'rix. Beyrut, 1967. c, III. səh.
424: Tə'rix Xəlifə ibn Xəyyat. Beyrut, 1977. II nəĢri. səh. 205: Ġbn Hacər əl-
Əskaləni. əl-Ġsabə fi əxbəri-s-sahabə, Qahirə, 1323-cü h.i.. c. I. Səh. 309).
59. əl-Cəzirə - Bağdaddan Ģimalda, Dəclə ilə Fərat çayları arasında olan
ərazi.
60. Ziyad ibn Hanzələ - Peyğəmbərin əshabələrindən biri; məĢhur Yarmuk
döyüĢündə müsəlman qoĢun hissəsinin baĢçısı. Xəlifə Ömər vaxtında isə bir
müddət Kufə valisi.
61. ƏĢ-ġəmməx ibn Dırar ibn Harmələ əl-Məzini əz-Zubyəni (öl.
24/644) - cahiliyyə və islam dövrünü yaĢamıĢ müxədrəm Ģair, «məĢubət» (ləkəli)
Ģeir növündə qəsidələr yazmıĢ məĢhur Ģairlərdən biri. ġairlik istedadına görə əĢ-
ġəmməxin adı mudar qəbiləsindən olan ən-Nəbiğə əz-Zubyəni (535-604) və Ləbid
ibn Rəbi'ə (560-661) kimi görkəmli Ģairlərlə bir sırada çəkilir. ġair müsəlmanların
bir çox hərbi yürüĢlərində iĢtirak etmiĢ və öz Ģeirlərində onların hünər və
fədakarlığını vəsf və tərənnüm etmiĢdir. ƏĢ-ġəmməx ərəblərin Osman vaxtında
Muğana etdikləri yürüĢ zamanı həlak olmuĢdur. Bəzi müəlliflərin, о cümlədən əl-
Xətib əl-Bəğdədinin dediyinə görə Ģairin əsl adı əĢ-ġəmməx deyil, Mə'qil olub.
1895-ci ildə Qahirədə əĢ-ġəmməxin Ģeirlər divanı çapdan çıxıb (əz-Zirikli. əl-
Ə'ləm.... 1954, с III. səh. 252-253; Əbdü-l-Qadir ibn Ömər əl-Bağdadi. Xizənətu-l-
ədəb və lubb lubəb lisəni-l-arab. Qahirə, с I. II nəĢri, səh. 526; Əhməd
Ətiyyətullah. Əl-Qamus əl-isləmi. I nəĢri, 1976. c. IV. səh. 139; Ханна аль-
Фахури. История арабской литературы. M. 1959. т. I. s. 101-120; 178. 188-
189)
98
Hamələ ibn Cuveyyə əl-Kinəni - ərəblərin adlı-sanlı, nüfuzlu
Ģəxsiyyətlərindən biri. Əl-Qədisiyyə vuruĢu ərəfəsində Ġraqdakı müsəlman
ordusunun baĢ komandanı Sə'd ibn Əbi Vaqqas xəlifə Ömərin göstəriĢi ilə
görkəmli adamlardan xüsusi heyət təĢkil edib, onu iran Ģahı ilə danıĢıqlar aparmaq
üçün göndərdikdə, Hamələ də həmin heyətin tərkibinə salınmıĢdı (Tərix ət-Təbəri,
Qahirə, 1969. с. III. səh. 496).
Bələncər - ġimali Dağıstanda, xəzərlərin ölkəsində mövcud olmuĢ iri Ģəhər.
Müasir tədqiqatçıların bir qismi ərəb müəlliflərinin məlumatlarına əsaslanaraq,
Bələncəri coğrafi məkan etibarilə Sulak çayı ilə Buynaksk Ģəhəri arasında
yerləĢdirir və onu hunların keçmiĢ paytaxtı Varaçan Ģəhəri ilə eyniləĢdirir; bəziləri
isə Bələncərin vaxtilə Buynaksk Ģəhərinin ərazisində yerləĢmiĢ olduğunu söyləyir
(М.И.Артамонов. История хазар. Л., 1962. с. 183. 186. 229. 312. 392.
393; Я.А.Федоров. Г.С.Федоров. Ранние тюрки на Северном Кавказе. М..
1978. с. 118. 192; Ю.Р.Джафаров. Гунны и Азербайджан. Баку. 1985.
с.
93: Ибн Хордадбех. Книга путей и стран. Баку. 1986.
с.109;
В.В.
Бартольд). Соч.. М. 1968. т. V., s. 597).
64. Fərsəx uzunluq vahidi olub, 6 km-ə bərabərdir. Beləliklə, 200 fərsəx
1200 km edir.
65. əl-Beyda - xəzərlərin paytaxt Ģəhəri. Tədqiqatçılar onu Ġtil Ģəhəri ilə
eyniləĢdirirlər.
66. Osman ibn Affən (öl. 36/656) - üçüncü haqq xəlifə; 644-656-cı illər
arasında xəlifəlik edib.
67. Əbu Hüreyra Əbdü-r-Rəhman ibn Saxr əd-Dausi əl-Yəməni (602-679)
7/628-ci ildə islamı qəbul edərək, Məhəmməd peyğəmbərin yaxın silahdaĢlarından
biri olur. O, əshabələrin ən çox hədis biləni olub: onun rəvayət etdiyi hədislərin
sayı 5374-ə çatır. Əz-Zəhəbinin qeyd etdiyinə görə, Əbu Hüreyra fəqih, həm də
Quran təfsirçisi olub. O, Quranı əzbərdən bilən, onu gözəl oxumağı bacaran
tanınmıĢ qürralardan idi. Xəlifə Ömər vaxtında o, əl-Bəhreyninin, Müaviyənin
xəlifəliyi zamanı isə Mədinə Ģəhərinin valisi və Məkkənin qazısı olub. (əz-Zirikli
Əl-Ə'ləm.... с IV. səh. 80-81; Ġbn əl-Himəd əl-Hanbəli, ġəzəratu-z-zəhəb fi əxbər
mən zəhəbə. Beyrut. c. I. səh.63-64; əz-Zəhəbi. Тə`riхи-l-isləm va tabakatu-l-
məĢəhir va-l-ə'ləm. Qahirə. 1368-ci h.i.. с II, səh.43, 334. 338; əz-Zəhəbi. əl-Ġbər
fi xəbər mən ğabər. əl Küveyt, 1960. c. I. səh.63; əz-Zəhəbi. Siyar ə'ləmi-n-nübələ.
Qahirə, 1957, с II. səh.417, 418. 423,445. 449; Ġbn Насər əl-Əskaləni. Təhzibu-
t-təhzib. Beyrut, 1968. с XII. səh 262-267). 68.
68. Əbu Saur Amr ibn Mə'ad Yəkrib (və ya Mə'dikərib) əz-Zubeydi
(542-21/641) - (Kindilər dövləti zamanı qeys aylan və kinənə qəbilələrinin baĢçısı
Mə'dikəribin oğlu, məĢhur Ģair Ġmru-l-Qeysin əmisi oğlu) cahiliyyə və islam
dövrünü yaĢamıĢ müxədrəm Ģair, Yəməndəki zubeyd qəbiləsinin baĢçısı, igid
döyüĢçü. Ġslamı o, Məhəmməd peyğəmbərin sağlığında, 630-cu ildə zubeydlilərin
nümayəndə heyəti baĢında Mədinəyə gələrək qəbul edir, amma yalançı peyğəmbər
Dostları ilə paylaş: |