Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

118 

bütün c

əmiyyətin canına hopmuş sərxoşluğu az qala əlin bircə 

h

ərəkəti ilə ləğv etmək qərarına gəlmişdir. Onun prezidentliyi 

dövründ

ə, 1985-ci ildən  başlayaraq  spirtli  içkilərin  istehsalını 

v

ə satışını kəskin şəkildə azaltdılar, xeyli üzüm sahələrini məhv 

etdil

ər.  İstehsalatı  spirtsiz  içkilər  istehsalına  yönəltdilər. Bəs 

n

əticə necə oldu? Problemi həll edə bilmədilər, daha yeni prob-

leml

ər meydana çıxdı – əldəqayırma araq çəkilməsi kəskin su-

r

ətdə  artdı,  şəkər  qıtlığı  yarandı,  araq-şərab möhtəkirliyi güc-

l

əndi, ölkə on milyardlarla valyuta itirdi, dövlət büdcəsinə kəs-

kin z

ərbə vuruldu. 

Bir t

ərəfdən hakimiyyət orqanlarının qətiyyətsizliyi, təd-

birl

ərin alayarımçıq aparılması, digər tərəfdən isə əks qüvvələ-

rin müqavim

əti ölkəni fəlakət həddinə  gətirən inzibati-amirlik 

sistemind

ən yaxa qurtarmağa imkan vermirdi. 

Bunlarla yanaşı, aşkarlıq, cəmiyyətin demokratikləşdiril-

m

əsi, siyasi sərbəstlik yolunda ilk addım atılması kimi müsbət 

hal

ları da qeyd etməmək olmaz. Eyni zamanda o dövrdə nazir-

likl

ərin və baş idarələrin əmrləri ilə hərəkətə gətirilən köhnə tə-

s

ərrüfat mexanizmi yenə  də  saxlanılırdı.  Bir  çox köklü prob-

leml

ər hələ də həllini gözləyirdi. 

Analoji müqayis

ə nəticəsində demək olar ki, o dövrdə 

d

ə, elə  bu gün də  bəzi dövlət rəhbərləri  yaranmış  vəziyyəti 

bütövlükd

ə dərk etməkdə çətinlik çəkirlər. İqtisadiyyatda və 

h

əyatın  bütün  sahələrində  bazar münasibətləri  lazımı  də-

r

əcədə dərk edilmir, onun müsbət və mənfi nəticələri haqqın-

da insanların çoxunda tam təsəvvür yoxdur. 

XVIII 

əsrin  fransız  utopik  sosialisti  Tomas  Myunser 

(1490-

1525),  utopik  sosialist,  ingilis  humanist  yazıçısı  dövlət 

xadimi Tomas Mor (1478-

1535), sonralar fransız utopik sosia-

listl

əri Anri Klod De Ribrua, Sen-Simon (1760-1825), Şarl Fur-

ye (1772-1832), Qabriel Bonn de Mabli (1704-1785), Morelli 

(t

ərcümeyi-halı  məlum deyil), ingilis Robert Ouen (1771-

1858), italyan fil

osofu, şair, siyasi xadim, utopik kommunizmin 

yaradıcısı  Dominikan,  1598-1599-cu illərdə  Kalabriyada 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

119 

İspaniya hökmranlığına qarşı qəsdə başçılıq etmiş, 27 ilə yaxın 

h

əbsdə  olmuş  Tommazo  Kampanella  (1566-1639) belə  hesab 

edirdil

ər ki, ən yaxşı cəmiyyət o cəmiyyətdir ki, hər kəs tə-

min olunmuşdur və heç kimin artıq var-dövləti yoxdur. Bə-

zi utopistl

ərə görə mülkiyyət o həddə qədər məqbul sayıla 

bil

ər ki, bu hədd daxilində insan ondan yalnız yaşamaq va-

sit

əsi kimi istifadə etmiş olsun. 

1991-ci ild

ə  Türkiyənin sabiq prezidenti Turqut Özal 

Moskvaya s

əfər  etmişdi.  O  zaman  Özalın  Mixail  Qorbaçovla 

gö

rüşü 5 saat çəkmişdir. Özal Türkiyədəki islahatların gedişin-

d

ən danışmış, Qorbaçov diqqətlə dinləmiş və müəyyən qeydlər 

apar

mışdır. Təbii ki, o zaman Qorbaçov bazar iqtisadiyyatının 

n

ə olduğunu bilmirdi

1

. 

                                                 

1

 Qeyd: Tarix göst

ərir ki, hətta bəzən ən güclü siyasətçilər belə, iqtisadiyyatı 

d

ərk etməmişlər və  siyasəti  iqtisadiyyatdan üstün tutmuşlar.  Böyük  ingilis 

iq

tisadçısı Con Meynard Keyns 1934-cü ildə «Böyük depressiya»nın ən qız-

ğın çağında ABŞ prezidentinə yardım göstərmək üçün Böyük Britaniyadan 

Va

şinqtona gəldi. O zamankı ABŞ prezidenti Ruzveltlə Con Keynsin birinci 

v

ə yeganə görüşü dünyada çox söz-söhbətə səbəb oldu. Bu söz-söhbətin ma-

hiyy

əti isə ondan ibarət idi ki, Ruzvelt Keynsin dəlillərini və hesabatlarını 

«başa düşmürdü», çünki iqtisadiyyatdan zəif başı çıxırdı. 

Ruzveltl

ə Keyns təkcə eyni dildə danışmırdılar həm də onların hər ikisi-

nin yaxından tanış olduqları bir problemi müzakirə edirdilər. Ancaq Ruzvelt 

praktiki, Keyns is

ə nəzəri cəhətdən. Bu görüşü izləyən müşahidəçilərin fik-

rin

ə  görə  C.Keynsin dəlillər  sistemi  inandırıcı  idi,  lakin  Ruzvelt  onu  başa 

düşməyib. 

Fransua Bedarida Uinston Çerçillin h

əyatı haqqında yazdığı əsərdə, onu 

güclü şəxsiyyət və siyasətçi kimi xarakterizə edir. Lakin eyni zamanda qeyd 

edir ki, o, n

ə Freydin, nə də Marksın əsərləri ilə tanış deyildi. Hətta o iqtisa-

di bazis

ə  heç bir əhəmiyyət verməmişdir.  (Bax:  Бедарида  Ф.  Черчиль  / 

Пер. с фр. Е.Н.Юдинов (Жизнь замечат. людей: Сер. биогр. Вып. 847) – 

М.:  Мол.  Гвардия,  2003,  c.  175;  Qafarov  Ş.S.  Müasir  iqtisadi  sistem  və 

qloballa

şma. (Monoqrafiya). Bakı.: 2005, s. 369-371). 

Uzun müdd

ət (1965-1985-ci illərdə)  SSRİ  Dövlət Plan Komitəsinin 

s

ədri işləmiş N.K.Baybakov yazır ki, bir gün N.S.Xruşşov məni yanına ça-

ğırdı və söhbət əsasında qəflətən dedi:  

---