Pulun
diktaturası
108
Əlbəttə, unutmaq lazım deyildir ki, K.Marks sosializm və
kommunizm dey
əndə «marksistlərin» qurmaq istədikləri cə-
miyy
ətləri nəzərdə tutmamışdır. Kapitalizm bu gün Marksın
dövründ
ə olduğuna bənzəmir. Artıq kapitalizm məfhumu-
nun özü leksikonumuzdan çıxmaq üzrədir. Kapitalist əvəzi-
n
ə sahibkar, biznesmen, menecer və s. ifadələr işlədilir. Bu-
nu n
əzərə almaq lazımdır. Lakin unutmaq da olmaz ki, bu-
nunla mahiyy
ət dəyişmir.
Bir t
ədqiqatçı kimi Marks nəhəng şəxsiyyət idi. O, özün-
d
ən əvvəlki və öz dövründəki filosof və iqtisadçıların əsərlərini
t
əhlil etmiş və şəxsi mülahizələrini söyləmişdir. Marksı iqtisadi
t
əfəkkür tarixi üzrə dünyada aparıcı nüfuz sahibi hesab etmək
olar. Bu fikr
ə sivil ölkələrin tanınmış mütəfəkkirləri də heç bir
zaman etiraz etm
əyiblər.
K.Marks bütün ictimai elml
ərdə dərin iz buraxmışdır. La-
kin h
ər halda, ilk növbədə o, iqtisadçı idi, ona görə ki, onun
t
ədqiqatının başlıca predmeti siyasi iqtisad idi. Bir çox insanlar
bu gün d
ə K.Marksı bütün dövrlərin ən böyük iqtisadçısı hesab
edirl
ər və onun nəzəriyyəsində həyatda yoxsullar, məzlumlar ol-
maqdan, görünm
əmiş bərabərsizlik, ədalətsizlik, satqınlığın
möv
cud olmaması üçün cəmiyyətin iqtisadi həyatının necə qu-
rul
ması sualına cavab axtarırlar. K.Marksın iqtisadi ideyaları in-
diy
ə qədər kəskin diskussiyaların predmeti olaraq qalır, baxma-
ya
raq ki, onun başlıca əsərləri 100 ildən çox əvvəl yazılmışdır.
Bu yaxşıdır və ya pisdir, lakin onun ideyaları o təsəvvürlər alə-
minin t
ərkib hissəsinə çevrilmişdir ki, bunun çərçivəsində biz
dü
şünürük. Hazırda heç kim A.Smit və ya D.Rikardo uğrunda
mübariz
ə etmir, elə ki, Marks tədqiqatın predmeti olur, sanki
əvvəlki kimi qan təzyiqi qalxır
1
.
1
Ба
х: Современная экономика. Общедоступный учебный курс. Ростов
н/Д.: «Феникс», 1999, с. 645; Блауг М. Экономическая мысль в ретро-
спективе. М.: 1994, с. 207.
Pulun
diktaturası
109
Marks anadang
əlmə analitik idi. Bu bir həqiqətdir. Afrika
m
əsəlində deyildiyi kimi, həqiqəti də günəş kimi ovucla ört-
m
ək olmaz. Dağıstanlılar isə deyir: keçmişinə tapançadan
güll
ə atma, gələcək səni topa tutar.
ABŞ-ın keçmiş prezidenti Ronald Reyqan K.Marks və
V.Lenin
ə qəribə ironiya ilə, lakin məntiqi mühakimə ilə yana-
şaraq tutumlu sual verir:
- Sizc
ə kommunist kimdir? Bu, K.Marks və V.Lenini
oxu
yan şəxslərdir. Bəs sizə görə antikommunist kimdir?
Bu, K.Marks v
ə V.Lenini başa düşən şəxslərdir.
Marks ondan
əvvəlki iqtisadçıların etinasız yanaşdığı, on-
dan sonrakı iqtisadçıların isə artıq keçinə bilmədiyi bir çox mü-
hüm m
əsələləri qaldırmışdır. Bütün bunları Marks öz dövründə
ən inkişaf etmiş kapitalist ölkəsi olan İngiltərənin timsalında
t
əhlillər aparmış və nəticələr çıxarmışdır.
O,
əsrinin dahi iqtisadçı-filosofu
1
olmuş, bu gün də təfək-
kürlü insanlar t
ərəfindən qəbul edilir, ideyaları yaşayır və
1
Qeyd: B
əzi müəlliflər doğru olaraq göstərirlər ki, Marksın iqtisadi təlimi –
iqtisadi n
əzəriyyədə diqqətəlayiqdir və dərin istiqamətlidir. Bununla yanaşı
onlar Marks n
əzəriyyəsindəki müasir dövrün tələbinə uyğun gəlməyən cə-
h
ətləri də göstərirlər. (Bax: Экономика. Учебник. 3-е изд., перераб. и
доп./Под ред. д-ра экон. наук проф. А.С.Булатова. – М.: Юристь, 2001,
с. 146-150).
Maraqlı məsələlərdən biri də odur ki, Marksın müasirlərindən olan təka-
mül n
əzəriyyəsinin banilərindən biri, dəyişkənlik, irsiyyət, təbii və süni seçmə
t
əliminin banisi Çarlz Darvin (1809―1882) Marksın təlimini bilmirdi və bilmək
d
ə istəmirdi. K.Marks isə Darvin təliminə yüksək qiymət verirdi.
Marks özünün «Kapital»
əsərini Darvinə hədiyyə göndərmiş və əsərin
Darvin t
əliminə uyğun bir fəslini ona həsr etmək arzusunda olduğunu bildir-
mişdir.
Darvin is
ə bundan imtina etmiş və göstərmişdir: «Mən bu hədiyyəyə
özümü o q
ədər də layiq hesab etmirəm, çünki mən siyasi iqtisadla tanış de-
yil
əm». (Bax: Nələr olmur bu dünyada! (Toplayıb tərtib edəni və işləyəni
Ə.Əsgərov). B.: İşıq. 1990, s. 8-9).
Əsil elm adamı ancaq bu cavabı verə bilərdi. Bunun şərhə gərək ki, eh-
ti
yacı yoxdur.
Pulun
diktaturası
110
g
ələcəkdə də yaşayacaqdır. Şapiro İen Karl Marksı klassik
iqtisadçı adlandırmışdır
1
. Bunu inkar etm
ək, onun yaradıcılığı-
na d
ərindən bələd olmayanların, süni, yüngül şöhrət naminə və
yaxud kim
əsə, hansı saxta ideologiyaya xidmət etmək xatirinə
mümkün ola bil
ər. Bunu isə tarix öz yoluna qoyacaqdır. Necə ki,
tarix sanki yenid
ən təkrar olunur. Lakin əslinə baxanda
t
əkrar olunan tarix deyil, həyatda özünün reallığını tapan
ideyalar v
ə nəzəriyyələrdir. Belə ki, 2008-ci ildə dünyanı,
xüsusil
ə də inkişaf etmiş ölkələri maliyyə böhranı
2
bürüdü.
Böhran ABŞ-dan başladı. 2009-cu ildə ABŞ prezidenti Barak
Obama etiraf etmişdir ki, dünyadakı böhranın səbəbkarı ABŞ-
dır. Amerika maliyyə böhranı ilə mübarizəyə 700 milyard dollar,
ardınca Fransa, Almaniya və Böyük Britaniya birlikdə bir trilyon
dollar ayırdılar. İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Pol
Kruq
man böhranın dərinləşməsinə reaksiya verərək qeyd etmiş-
dir ki, dünyanın maliyyə sistemini hələlik də olsa, Britaniyanın
baş naziri Qordon Braun xilas etdi. Onun fikrincə, Britaniya
Ame
rikanın iqtisadi rəhbərlərindən fərqli olaraq aydın düşüncə
göst
ərdi. Braunun və onun maliyyə naziri Alistair Darlinqin qə-
tiyy
ətlə həyata keçirdiyi iddia odur ki, hökumət çökən banklarda
h
əlledici pay alsın. Britaniya hökuməti 3 bankdan nəzarət zərfini
aldı, nəticədə Amerika hökuməti elan etdi ki, vəziyyəti pis olan
9 bankın səhmlərini alır və buna 250 milyard dollar verir.
H
əmin ərəfədə İtaliyada yüksək rütbəli ruhanilər məcli-
sind
ə çıxış edən Roma Papası qlobal maliyyə böhranını ilahi
x
əbərdarlıq kimi xarakterizə edib. Vatikanda «Yepiskoplar
si
nodu» adlı toplantının açılış mərasimində çıxış edən papa
bank
ların və kredit qurumlarının batmasından ibrət alınmasının
z
əruriliyini bildirib. Böyük bankların iflas etməsini və valyuta-
la
rın dəyərini itirməsini müşahidə etdiyimiz zaman bütün bun-
1
Bax:
Шапиро Иэн. Моральные основания политики. Учебное пособие
/ Пер. с англ. под ред. В.С.Малахова. – М.: КДУ, 2004, с.55.
2
Qeyd: Böhran sözü Çin dilind
ə “heroqlifdən” ibarətdir, “təhlükə” və “im-
kan” dem
əkdir. Deməli, böhran həm təhlükə, həm də bir imkan şansıdır.
Dostları ilə paylaş: |