Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

108 

Əlbəttə, unutmaq lazım deyildir ki, K.Marks sosializm və 

kommunizm dey

əndə  «marksistlərin» qurmaq istədikləri cə-

miyy

ətləri nəzərdə tutmamışdır. Kapitalizm bu gün Marksın 

dövründ

ə  olduğuna  bənzəmir.  Artıq  kapitalizm  məfhumu-

nun özü leksikonumuzdan çıxmaq üzrədir. Kapitalist əvəzi-

n

ə sahibkar, biznesmen, menecer və s. ifadələr işlədilir. Bu-

nu n

əzərə almaq lazımdır. Lakin unutmaq da olmaz ki, bu-

nunla mahiyy

ət dəyişmir. 

Bir t

ədqiqatçı kimi Marks nəhəng şəxsiyyət idi. O, özün-

d

ən əvvəlki və öz dövründəki filosof və iqtisadçıların əsərlərini 

t

əhlil etmiş və şəxsi mülahizələrini söyləmişdir. Marksı iqtisadi 

t

əfəkkür tarixi üzrə dünyada aparıcı nüfuz sahibi hesab etmək 

olar. Bu fikr

ə sivil ölkələrin tanınmış mütəfəkkirləri də heç bir 

zaman etiraz etm

əyiblər. 

K.Marks bütün ictimai elml

ərdə dərin iz buraxmışdır. La-

kin h

ər halda, ilk növbədə  o,  iqtisadçı  idi,  ona  görə  ki, onun 

t

ədqiqatının başlıca predmeti siyasi iqtisad idi. Bir çox insanlar 

bu gün d

ə K.Marksı bütün dövrlərin ən böyük iqtisadçısı hesab 

edirl

ər və onun nəzəriyyəsində həyatda yoxsullar, məzlumlar ol-

maqdan,  görünm

əmiş  bərabərsizlik,  ədalətsizlik, satqınlığın 

möv

cud  olmaması  üçün  cəmiyyətin iqtisadi həyatının  necə  qu-

rul

ması sualına cavab axtarırlar. K.Marksın iqtisadi ideyaları in-

diy

ə qədər kəskin diskussiyaların predmeti olaraq qalır, baxma-

ya

raq ki, onun başlıca əsərləri 100 ildən çox əvvəl yazılmışdır. 

Bu yaxşıdır və ya pisdir, lakin onun ideyaları o təsəvvürlər alə-

minin t

ərkib hissəsinə  çevrilmişdir  ki,  bunun  çərçivəsində  biz 

dü

şünürük. Hazırda heç kim A.Smit və ya D.Rikardo uğrunda 

mübariz

ə  etmir, elə  ki, Marks tədqiqatın  predmeti  olur, sanki 

əvvəlki kimi qan təzyiqi qalxır

1

. 

                                                 

1

 Ба

х: Современная экономика. Общедоступный учебный курс. Ростов 

н/Д.:  «Феникс», 1999, с. 645; Блауг М. Экономическая мысль в ретро-

спективе. М.: 1994, с. 207. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

109 

Marks anadang

əlmə analitik idi. Bu bir həqiqətdir. Afrika 

m

əsəlində deyildiyi kimi, həqiqəti də günəş kimi ovucla ört-

m

ək olmaz.  Dağıstanlılar  isə  deyir:  keçmişinə  tapançadan 

güll

ə atma, gələcək səni topa tutar. 

ABŞ-ın  keçmiş  prezidenti  Ronald Reyqan  K.Marks və 

V.Lenin

ə qəribə ironiya ilə, lakin məntiqi mühakimə ilə yana-

şaraq tutumlu sual verir: 

-  Sizc

ə kommunist kimdir? Bu, K.Marks və V.Lenini 

oxu

yan  şəxslərdir. Bəs sizə  görə  antikommunist kimdir? 

Bu, K.Marks v

ə V.Lenini başa düşən şəxslərdir.  

Marks ondan 

əvvəlki iqtisadçıların etinasız yanaşdığı, on-

dan sonrakı iqtisadçıların isə artıq keçinə bilmədiyi bir çox mü-

hüm m

əsələləri qaldırmışdır. Bütün bunları Marks öz dövründə 

ən  inkişaf  etmiş  kapitalist  ölkəsi  olan  İngiltərənin  timsalında 

t

əhlillər aparmış və nəticələr çıxarmışdır. 

O, 

əsrinin dahi iqtisadçı-filosofu

1

 

olmuş, bu gün də təfək-

kürlü insanlar t

ərəfindən qəbul  edilir,  ideyaları  yaşayır  və 

                                                 

1

 Qeyd: B

əzi müəlliflər doğru olaraq göstərirlər ki, Marksın iqtisadi təlimi – 

iqtisadi n

əzəriyyədə diqqətəlayiqdir və dərin istiqamətlidir. Bununla yanaşı 

onlar Marks n

əzəriyyəsindəki müasir dövrün tələbinə uyğun gəlməyən cə-

h

ətləri də  göstərirlər.  (Bax:  Экономика.  Учебник. 3-е  изд.,  перераб.  и 

доп./Под ред. д-ра экон. наук проф. А.С.Булатова. – М.: Юристь, 2001, 

с. 146-150). 

   

Maraqlı məsələlərdən biri də odur ki, Marksın müasirlərindən olan təka-

mül n

əzəriyyəsinin banilərindən biri, dəyişkənlik, irsiyyət, təbii və süni seçmə 

t

əliminin banisi Çarlz Darvin (1809―1882) Marksın təlimini bilmirdi və bilmək 

d

ə istəmirdi. K.Marks isə Darvin təliminə yüksək qiymət verirdi. 

   Marks özünün «Kapital» 

əsərini Darvinə hədiyyə göndərmiş və əsərin 

Darvin t

əliminə uyğun bir fəslini ona həsr etmək arzusunda olduğunu bildir-

mişdir. 

   Darvin is

ə bundan imtina etmiş və göstərmişdir: «Mən bu hədiyyəyə 

özümü o q

ədər də layiq hesab etmirəm, çünki mən siyasi iqtisadla tanış de-

yil

əm». (Bax: Nələr olmur bu dünyada!  (Toplayıb  tərtib edəni və  işləyəni 

Ə.Əsgərov). B.: İşıq. 1990, s. 8-9). 

Əsil elm adamı ancaq bu cavabı verə bilərdi. Bunun şərhə gərək ki, eh-

ti

yacı yoxdur. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

110 

g

ələcəkdə  də  yaşayacaqdır.  Şapiro  İen  Karl  Marksı  klassik 

iqtisadçı adlandırmışdır

1

. Bunu inkar etm

ək, onun yaradıcılığı-

na d

ərindən bələd olmayanların, süni, yüngül şöhrət naminə və 

yaxud kim

əsə,  hansı  saxta  ideologiyaya  xidmət etmək xatirinə 

mümkün ola bil

ər. Bunu isə tarix öz yoluna qoyacaqdır. Necə ki, 

tarix sanki yenid

ən təkrar olunur. Lakin əslinə  baxanda 

t

əkrar olunan tarix deyil, həyatda  özünün  reallığını  tapan 

ideyalar v

ə  nəzəriyyələrdir.  Belə  ki, 2008-ci ildə  dünyanı, 

xüsusil

ə  də  inkişaf  etmiş  ölkələri maliyyə  böhranı

2

  bürüdü. 

Böhran  ABŞ-dan  başladı.  2009-cu ildə  ABŞ  prezidenti  Barak 

Obama  etiraf  etmişdir  ki,  dünyadakı  böhranın  səbəbkarı  ABŞ-

dır. Amerika maliyyə böhranı ilə mübarizəyə 700 milyard dollar, 

ardınca Fransa, Almaniya və Böyük Britaniya birlikdə bir trilyon 

dollar  ayırdılar.  İqtisadiyyat üzrə  Nobel  mükafatı  laureatı  Pol 

Kruq

man böhranın dərinləşməsinə reaksiya verərək qeyd etmiş-

dir ki, dünyanın maliyyə sistemini hələlik də olsa, Britaniyanın 

baş  naziri  Qordon  Braun  xilas  etdi.  Onun  fikrincə, Britaniya 

Ame

rikanın  iqtisadi  rəhbərlərindən fərqli olaraq aydın  düşüncə 

göst

ərdi. Braunun və onun maliyyə naziri Alistair Darlinqin qə-

tiyy

ətlə həyata keçirdiyi iddia odur ki, hökumət çökən banklarda 

h

əlledici pay alsın. Britaniya hökuməti 3 bankdan nəzarət zərfini 

aldı, nəticədə Amerika hökuməti elan etdi ki, vəziyyəti pis olan 

9 bankın səhmlərini alır və buna 250 milyard dollar verir. 

H

əmin  ərəfədə  İtaliyada  yüksək rütbəli ruhanilər məcli-

sind

ə çıxış edən Roma Papası qlobal maliyyə böhranını ilahi 

x

əbərdarlıq  kimi  xarakterizə  edib.  Vatikanda «Yepiskoplar 

si

nodu»  adlı  toplantının  açılış  mərasimində  çıxış  edən papa 

bank

ların və kredit qurumlarının batmasından ibrət alınmasının 

z

əruriliyini bildirib. Böyük bankların iflas etməsini və valyuta-

la

rın dəyərini itirməsini müşahidə etdiyimiz zaman bütün bun-

                                                 

1

 Bax: 

Шапиро Иэн. Моральные основания политики. Учебное пособие 

/ Пер. с англ. под ред. В.С.Малахова. – М.: КДУ, 2004, с.55. 

2

 Qeyd: Böhran sözü Çin dilind

ə “heroqlifdən” ibarətdir, “təhlükə” və “im-

kan” dem

əkdir. Deməli, böhran həm təhlükə, həm də bir imkan şansıdır. 

---