Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
90 tətbiqinə, həmçinin ətraf mühitin mühafizəsi sferasında yüksək standartların yaradılmasına təminat formalaşdırır. Azərbaycan Respublikası EXM-ə qoşularkən, xarici investorların daxili milli məhkəmə vasitələrinə müraciətindən sonra eyni mövzu ilə əlaqədar mübahisəli məsələnin beynəlxalq arbitraja verilməsini qadağan edən qeyd-şərt də etmişdir. Azərbaycan Respublikasının Hökumətinin 2002-ci il qərarı ilə Avropa Enerji Xartiyası ilə münasibətləri xüsusi yaradılmış qurumlararası Ekspert qrupu həyata keçirir. Ticarət məsələləri üzrə işçi qrupunda Azərbaycan Respublikası DTT-yə üzv olmaqdan qabaq özünü xarici ticarət rejimi haqqında digər üzv-dövlətlərə məlumat verir, əvəzində onların xarici ticarət rejimi haqqında məlumat alır. Neft, təbii qaz, energetika mallarının alqı-satqısı sahəsindəki qanunvericilik, kontraktlar əsasında bu sahədəki ticarətin liberallaşdırılması kimi məslələrdə təcrübə mübadiləsi edir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının energetika sistemi, onun enerji təhlükəsizliyi geosiyasi və iqtisadi vəziyyət baxımından dəyərləndirilməlidir. 1990-cı ildən sonra blokada vəziyyətinə düşmüş muxtar respublikada ən ciddi problemlər energetika sahəsində yaşanmışdı. Lakin Azərbaycan Res- publikasının siyasi-iqtisadi uğurları nəticəsində bu sahədə mühüm nailiyyət əldə olunmuşdur. Xüsu- sən də muxtar respublikanın bütün yaşayış məntəqələruinin qazlaşdırılması və elektrikləşdirilməsi üzrə tədbirlər qeyd edilməlidir. Azərbaycan xalqının böyük oğlu Heydər Əliyevin 1990-cı ilin iyun ayında Moskvadan Bakıya, oradan da Naxçıvana qayıdışı geniş mənada bütövlükdə Azərbaycan, xüsusəndə ölkəmizin ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan üçün də taleyükle məsələ idi. Çox çətin hərbi və siyasi durumda olan Azərbaycan üçün zəngin təcrübəyə, müstəsna dövlətçilik səriştəsinə və xilaskarlıq bacarığına malik olan Heydər Əliyev hava su qədər lazım idi. 2006-cı ildə Bakıda çap olunmuş “Qayıdış” kitabında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbovun çox doğru olaraq ifadə etdiyi kimi, “Moskvadan Naxçıvana qayıdış ... əyalət mərkəzinə yox, Vətənə qayıdış idi; böyük siyasətə yenidən və fəal şəkildə, birmənalı, ardıcıl, qətiyyətli Qayıdış idi ... Əsl yolu zaman özü seçdi. Xalqın iradəsi hər şeyə qalib gəldi və müstəqil Azərbaycan öz nicatını Heydər Əliyevin hakimiyyətə ikinci dəfə qayıdışında tapdı” (5, 8-12). Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyev Naxçıvanda mənalı və keşməkeşli həyatının çətin və şərəfli mərhələsini yaşadı. Ermənistan tərəfinin ərazi iddeaları zəminində Naxçıvana edilən hərbi həmlələr, baş verən döyüşlərdə verilən şəhidlər çətinliklərin miqyasını genişləndirirdi. Buna baxmayaraq, təcrübəli dövlət xadimi bütün çətinliklərin real çıxış yollarını müəyyən edib, yaranmış böhranı aradan qaldırmaq üçün qəti qərarlar qəbul etməyi bacardı (6, 225). Türkiyə Cumhuriyyətinin və İran İslam Respublikasının dövlət başçıları ilə əhalinin artan iqtisadi-siyasi çətinliyi aradan qaldırıldı, sıxıntıya salınmış camaatın elektrik təminatını yaxşılaşdırdı. Ermənistan tərəfindən elektrik enerjisinin kəsilməsi ilə əlaqədar yaranmış böyük çətinliklər qısa vaxtda Türkiyənin İğdır bölgəsindən çəkilmiş və Sədərək üzərindən Naxçıvan şəbəkəsinə birləşdirilmiş elektrik cərəyanının muxtar respublikanın bölgələrinə çatdırılması ilə aradan qaldırıldı. Naxçıvanın Türkiyə və İranla iqtisadi, ticarət, mədəni əməkdaşlığının genişlənməsi Azərbaycanda və Naxşıvanda bəzi qüvvələrin “narahatlığına” səbəb olmuşdu. Belə ki, onlar bu addımları Naxçıvanda separatizm meyillərinin güclənməsi kimi təqdim etməyə çalışırdılar. Azərbaycan dövlət hakimiyyəti orqanlarının nümayəndələri Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiya quruluşunda dəyişiklik etmək, onun kanstitusiya hüquqlarını məhdudlaşdırmağa çalışırdılar. Bununla əlaqədar Muxtar Respublika Ali Məclisi Rəyasət Heyyətinin 7 dekabr 1992-ci il tarixli qərarında göstərilirdi: “Ali Məclisin Rəyasət heyəti bəyan etməyi zəruri hesab edir ki, Bakıda və Naxçıvanda ayrı-ayrı dairələr tərəfindən Naxçıvan Muxtar Respublikası rəhbərliyinin fəaliyyətindəki separatizm haqqında yayılan şayələr uydurmadır, böhtan xarakteri daşıyır və heç bir əsası yoxdur. Türkiyə və İranla əlaqələrin inkişaf etdirilməsi Azərbaycan Respublikasının ümumi siyasətinin tərkib hissəsidir, uzun müddət blokada şəraitində olan muxtar respublikanın sosial-iqtisadi problemlərinin həll edilməsinin zəruriliyindən irəli gəlir”. (7, 44) 91 Muxtar respublikanın tamamilə qazlaşdırılması 3 mərhələdə nəzərdə tutulmuş və həyata keçirilmişdir. Birinci mərhələdə Naxçıvan şəhəri və rayon mərkəzləri, ikinci mərhələdə əvvəllər qaz xətti mövcud olmuş bütün yaşayış məntəqələri, sonuncu mərhələdə isə ümumiyyətlə indiyədək qaz xətləri çəkilməmiş kəndlər qazlaşdırılmışdır. 2008-ci ildə qaz çəkilişi ilə bağlı aparılan işlər yekunlaşmış, muxtar respublikanın bütün yaşayış məntəqələri təbii qazla təmin olunmuşdur. Bu qazlaşdırma tədbirləri 2005-ci ilin sonlarından etibarən İran İslam Respublikasından mübadilə olunmaqla muxtar respublikaya 13 illik fasilədən sonra təbii qazın nəqli nəticəsində mümkün oluşdur. Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında əlaqələrin əsası 1992-ci ilə İran İslam Respublikasının dəvəti ilə o dövrdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin Sədri işləyən ümummilli lider Heydər Əliyevin İran İslam Respublikasına səfəri zamanı 24 avqust 1992-ci il tarixində imzalanmış “Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikası və İran İslam Respublikası arasında əməkdaşlıq protokolu” ilə qoyulmuşdur. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qaza olan tələbatının ödənilməsinə dair 2004-cü ilin avqust ayında Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikasının hökümətləri arasında imzalanmış “Təbii qaz mübadiləsi üzrə müqavilə”nin icrası olaraq 2005-ci ilin noyabr ayından muxtar respublikaya təbii qazın verilməsinə başlanmışdır. 2007-ci il avqustun 21-də isə Azərbaycan Respublikası hökuməti ilə İran İslam Respublikası hökuməti arasında “Ordubad” su elektrik stansiyasının tikintisi barədə protokol imzalanmış və SES- in tikintisinə başlanmışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının energetika sisteminin formalaşmasında və onun (beynəlxalq) regional xarakter kəsb etməsində Türkiyə də mühüm rol oynamışdır. Ordubad rayonunda “Tivi” Su Elektrik Stansiyasının tikintisi üçün Türkiyə şirkətləri ilə də müqavilələr bağlanmışdır. 2007-ci il tarixdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Ordubad rayonundakı Gilançay üzərində Biləv və Tivi kanal tipli Su Elektrik tipli stansiyaların tikintisini həyata keçirmək məqsədi ilə Türkiyə Cumhuriyyətinin AYDİŞ İnşaat və Ticarət LTDF Şirkəti və Çelikler İnşaat Anonim Şirkəti ortaq təşəbbüs qrupunun rəhbərlərini qəbul etmiş, öz tövsiyyələrini vermiş və müvafiq müqaviləni imzalamışdır. 8 avqust 2009-cu il tarixdə Türkiyə Cumhuriyyətinin Enerji və Təbii Ehtiyatlar Nazirliyinin nümayəndə heyyəti Naxçıvanda olmuşdur. Nümayəndə heyətinin tərkibində Türkiyə Respublikasının Azərbaycan Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri və Türkiyənin BOTAŞ şirkətinin baş direktoru da yer almışdır. Səfər çərçivəsində nümayəndə heyəti Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri ilə görüşmüşdür. Həmçinin, Türkiyəyə satılan Azərbaycan qazının həcmi və qiyməti ilə bağlı Azaərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti və BOTAŞ arasında aparılan danışıqların növbəti mərhələsi çərçivəsində Naxçıvanda enerji mübadiləsi ilə əlaqədar niyyət protokolu imzalanmışdır. Ümumilikdə, muxtar respublikaya təbii qazın verilməsi yeni elektrik stansiyalarının işə salınmasına səbəb olmuş, Naxçıvan Qaz Turbin Elektrik stansiyasında turbinlərin qazla işləmə rejiminə keçirilməsi nəticəsində burada enerji istehsalı imkanları artırılmışdır. Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramında qeyd edilir ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası enerji sisteminin ölkənin əsas enerji sistemi ilə əlaqəsinin olmadığını nəzərə alaraq, ilk növbədə Naxçıvan Muxtar Respublikasında orta, kiçik və mikro su elektrik stansiyalarının tikilməsi daha məqsədəuyğundur. Bu işin təşviqi olaraq bərpa olunan enerji mənblərinin hasilatı üçün texnoloji avadanlığın istehsalı Naxçıvan Muxtar Respublikasında qurulmalıdır. Muxtar respublikada 87 meqavat elektrik enerjisi istehsal etmək gücünə malik 10 moduldan ibarət elektrik stansiyası çox qısa müddətdə tikilərək istifadəyə verilmişdir. Həmçinin muxtar respublika ərazisində mövcud alternativ enerji mənbələrindən istifadə istiqamətində də tədbirlər davam etdirilmişdir. Belə tədbirlərdən biri Ordubad Su Elektrik stansiyasının inşası ilə bağlıdır. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 11 yanvar 2017-ci ildə Ordubad Su Elektrik Stansiyasının təməlqoyma mərasimində iştirak edib. Bu elektrik stansiyası 36 meqavat gücündə olacaq. Stansiya derivasiya tiplidir və Araz çayı üzərində yerləşdiriləcək. Stansiya üçün Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|