Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Valyuta risklərinin idarəetmə sisteminə təsiri
123 ilə tam liberal, natamam liberal və qeyri-libkral valyuta tənzimləmələri kimi fərqləndirmək olar. 124 3.2. Valyuta risklərinin idarəetmə sisteminə təsiri Tarixin ən qədim dövrlərindən bəri alqı-satqılarını həyata keçirmək üçün müxtəlif malalrdan və vasitələrdən istifadə etmişdir. Amma nizamlı şəkildə tətbiq edilən ilk sistem qızıl standartıdır. Qızıl standart 1870-1914-cü illər ərzində, yəni I dünya müharibəsinə qədər öz «qızıl dövrünü» yaşadı. Hər ölkənin pulunun dəyərinin müəyyən çəkidə saf qızılla müəyyən edilməsi, qızılın alqı-satqısı, ixrac və idxalının sərbəstləşdirilməsidir. Burada qızıl sikkələr qədər banknotlar da istifadə edilirdi, lakin bunlar istənilən zaman hökumətlər tərəfindən qızıla dəyişdirilə bilərdi. Ümumiyyətlə, bu sistemdə hökumət müəyyən etdiyi sabit qiymətlə hər kəsə qızıl sata və özünə təklif edilən qızıllara ala bilərdi.Qızıl standartı ümumbəşəri bir sistemdir. Hər ölkə pulun dəyərini qızılla tənzimlədiyinə görə bütün ölkələrin ulları qızıl miqdarına nəzərən avtomatik şəkildə bir-birindən asılı idi. Bunun üçün ayrıca müasir dövrdəki valyuta bazarlarına bənzəyən bazarlara ehtiyac qalmırdı.Müharibə şəraitində olan ölkələr, qvzvl ehtiyatlarını qorumaq üçün Birinci dünya müharibəsinin başlamasından sonra pullarının konversiya edilməsini aradan qaldırdılar. Müharibədən sonra yenidən qızıl standartına keçmə cəhdləri olsa da, bu cəhdlər müvəffəqiyyətsizliyə uğradı. Çünki qızıl standartının xüsusiyyətlərindən fərqli olaraq hökumətlər iqtisadi həyata daha müntəzəm qaydada müdaxilə etməyə başlamışlar.Bir sıra ölkələrdə müharibə əsnasında özünü göstərən inflyasiya müharibədən əvvəl paritetlərdən qızıl standartına keçid kurslarının idarəsini qeyri-mümkün hala gətirmişdi. Nəhayət, 1929-cu ildə dünya iqtisadi böhranının baş verməsiylə qızıl qızıl standartının davam etməsinə imkan qalmadı. Beləliklə, 1933-cü ildə qızıl standartı tamamilə ləğv olundu.Birinci və ikinci dünya müharibələri arasındakı dövrdə beynəlxalq iqtisadiyyatda və maliyyə münasibətlərində tam mənası ilə xaos yarandı. Qızıl standartı dağılmış, onun yerinə isə yeni bir sistem gəlməmişdi. Beynəlxalq öhdəlikləri yerinə yetirmək özü böyük bir problem olmuşdu. Bir çox ölkələr bir-biri ilə ikitərəfli ticarət ödəmələrini barter üçuluna çevirmişdilər. Bu dövrdə ölkələrin fərdi 125 davrandıqları, başqa sözlə beynəlxalq səviyyədəki əməkdaşlıq nümunələri ilə çox az rastlaşan bir dövr idi. Hər blkə öz iqtisadi mənafeyini düşünərək gömrük vergilərini və rüsumlarını artırırdı. Lakin bundan zərər çəkən partnyorlar bu ölkəyə qarşı adekvat bir reaksiya verirdilər. Beləliklə, dünya ticarət və maliyyə hərəkətlərinin həcmi ən aşağı səviyyəyə düşmüşdü.Bəzi valyuta zonaları da bu dövrdə meydana gəldi. İngiltərənin başçılığı ilə bir qrup ölkə pullarını sabit kurslardan İngilis sterlinqinə tabe edərək «sterlinq zonası»nı qurdular. Bunlar Londonda tutduqları sterlinq ehtiyatları ilə öz aralarındakı öhdəlikləri asanlıqla ödəyir, lakin region xaricindəki öhdəlikləri isə bacardıqca məhdudlaşdırırdılar. Bunların əksəriyyəti İngilis müstəmləkələrindən qurtulan, İngilis Millətlər Birliyinə daxil olan ölkələr idi. İngiltərə hökuməti isə pulunun sərbəst üzməsinə icazə vermiş, ancaq meydana gələn aşırı üzmələrin qarşısını almaq məqsədilə Valyuta Tənzimləmə Fondu qurmuşdu. Fondun isə məqsədi sterlinqin dəyərini qorumaq idi. Fransanın rəhbərliyi altında qurulan kiçik bir qrup (İsveçrə, Belçika və Hollandiya) isə pullarının qızıla tabeliyini davam etdirdilər. Bunlar da «qızıl bloku»nu meydana gətirdilər. Valuta risklərini aradan göturmək üçün bir qrup ölkə pullarını Amerika dollarına tabe etmiş və beləcə də «dollar zonası» meydana çıxmışdı.Nəhayət, Almaniyanın rəhbərliyi altında əksəriyyəti inkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən qurulan bir qrup ölkə isə valyuta nəzarəti tətbiq edərək pullarının konversiyasını aradan qaldırdılar.İkinci dünya müharibəsindən əvvəl ölkələr arasında əməkdaşlıq nümunələrinə az rast gəlinir. Müharibədən sonra daha sıx bir beynəlxalq əməkdaşlıq dövru başlanmışdır. İki müharibə arasındakı dövrün çətinlikləri qarşısında olan ölkələrin beynəlxalq ticarəti sərbəstləşdirən və maliyyə hərəkətlərini tənzimləyən bir sistemə ciddi şəkildə ehtiyadları vardı. Bu səbəbdən yeni bir beynəlxalq valyuta sistemini yaratmaq məqsədi ilə ölkə rəhbərləri Bretton-Vuds qəsəbəsində məsələnin müzakirəsinə qatıldılar.Bretton-Vuds konfranslarında daha çox ABŞ-nındüşüncə və görüşləri əsas götürülərək yen ibir beynəlxalq valyuta sisteminin qurulmasına qərar verildi. Bretton-Vuds sistemi Amerika dollarına və onun 126 vasitəsi ilə dolayı yolla qızıla tabe valyta sistemidir. Konfransda bir-birinin «əkiz qardaşı» kimi qəbul edilən iki yeni maliyyə təşkilatının qurulmasına qərar verildi. Bunlar Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) ilə Dünya Bankı (DB) idi. BVF-nin vəzifəsi beynəlxalq maliyyə münasibətlərini tənzimləmək, DB-nın vəzifəsi isə müharibə nəticəsində dağılan Avropa ölkə iqtisadiyyatını dirçəltmək, habelə inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi inkişafını təmin etmək məqsədi ilə maliyyə yardımını gücləndirmək idi.Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) 1946-cı ildə fəaliyyətə başladı. Bretton-Vuds sisteminin qəbul etdiyi valyuta kursuna «tənzimlənən sabit kurs sistemi» də deyilmişdir. 1946-cı ildə tətbiq edilən bsistem də deyilmişdir. 1946-cı ildə tətbiq edilən bu sistem 1973-cü ildə dağıldı. Sistemin xüsusiyyətləri aşağıdakı kimidir.Müqaviləni imzalayaraq BVF-yə üzv olan ölkə, milli pulunun dəyərini sabit bir kursla Amerika dollarına bağlayır. Milli pulun bu sabit dollar kursuna «dollar pariteti» deyilmişdir. ABŞ isə dolların dəyərini başqa bir ölkənin valyutası ilə deyil, 1 inflyasiya saf qızıl = 35 dollar kimi sabit qiymətdə ölçmüşdü. Digər cəhətdən ABŞ, xarici ölkələrin mərkəzi banklarına qızılın dollara konversiyasına icazə verirdi. Yəni Amerika Federal Ehtiyat Bankı xarici ölkələrin banklarına təklif etdikləri dollar qarşılığında yuxarıda müəyyən edilən sabit qiymətlə qızıl satma məsuliyyətini üzərinə götürmüşdü. Bu qayda ilə hər ölkə milli valyutası dollarla ölçülmüş və dollara da qızıl konversiyası tanındığı üçün millil pullar dolayı yolla qızıla tabe olurdu (milli pulun qızıl dəyərinə «qızıl pariteti» deyilirdi). Sistemə görə hər ölkə milli pulunun valyuta bazarındakı dollar qiyməti ətrafında ən çox 1%-lik alt və üst sərhədlər içərisində üzməsinə icazə verə bilərdi. Daha yüksək dəyişikliklərə qarşı isə, mərkəzi bank bazara dollar vasitəsi ilə (bazarda dollar alqı- satqısı) müdaxilə etməli idi. Buna baxmayaraq, tərbiyə balansında əsaslı bir tarazsızlıq olardısa, BVF-nun razılığı il əüzv ölkələrə milli valyutalarını dollara görə devalvasiya etmə səlahiyyəti verilmişdi. Valuta risklərini aradan götürmək üçün Bretton-Vuds sistemi ABŞ-ı bir növ dünyanın «Mərkəzi Bankı» mövqeyinə gətirdi. Bu vəziyyətin o vaxtkı şərtlər içində səbəbi ABŞ iqtisadiyyatının Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|