Hər bir azərbaycanlı üçün yaddaş kitabı

Nazim Tapdıqoğlu
Həsi Əhmədovu, eləcə də Fatma Şahbazovam,  Əzizə Mehdiyevahı yaralayırlar...
11  sentyabr  1992-ci il - Ağdam rayonunun Yuxarı Qarabağla həmsərhəd 
kəndləri erməni yaraqlıları tərəfindən müxtəlif növ silahlardan atəşə tutulur. 
Dağıntılar olur...
12  sentyabr  1723-cü il - Səfəvi imperatorluğu ilə Rusiya arasında Peterburq 
müqaviləsi (Səfir İsmayıl bəy) bağlanır. Dərbənd, Bakı, Salyan, Lənkəran, Asta- 
rabad, Mazandaran, Gilan, Rəşt və Ənzəli əraziləri Rusiyaya verilir. Xəzəryanı 
vilayətlər zorla Rusiyaya birləşdirilir...
12  sentyabr  1795-ci il - Ağa Məhəmməd  xan Qacar  Tiflisi tutaraq yandı­
rır...
12  sentyabr  1801-ci il - İmperator I Aleksandrın Şərqi Gürcüstanın Rusiyaya 
birləşdirilməsi  haqqında  "Manifest"  imzalaması  nəticəsində  Azərbaycanın 
Qazax, Şəmşəddil,  Bor çalı və Pəmbək əraziləri Rusiyaya qatılır...
12 
sentyabr 1803-cü il - Şeyxəli xan Dərbənd şəhərini yenidən Quba xanhğına 
birləşdirir...
12 
sentyabr  1830-cu il - Qafqaz dağlıları başçılarından biri olan Həmzət bəy 
2000 nəfərlik qoşunu ilə Car-Balakən vilayətinə daxil olur...
12  sentyabr  1918-ci il - Andranikin rəhbərliyi ilə erməni terrorçuları Zəngə­
zurun Rut,  Dərəbas,  Ərikli,  Şükür,  Məlikli,  İrlik,  Rəhlili,  Xotanan kəndlərinə 
basqın edərək kəndləri viran qoyurlar.  500 kişi, qadın, uşaq amansızlıqla qətlə 
yetirilir...
12  sentyabr  1920-ci il - ADR-ın silahlı müqavimətinə baxmayaraq, əksinqi­
labçı qüvvələr  (şah hökumət qoşunları)  Təbrizə hücum edir. Ala Qapı ələ keçi­
rilir. Yüzlərlə adam qətlə yetirilir...
13  sentyabr  1744-cü il - Nadir  şah Kirs  qalasına  şiddətli hücum edirsə də 
onu ala bilmir...
13 
sentyabr  1826-cı il - Gəncədə, Nizami məqbərəsinin yaxınlığında ruslarla 
İran qoşunu arasında baş verən döyüşdə İran qoşunu məğlub olur.  Bu məğlu­
biyyət müharibənin sonrakı taleyinə əhəmiyyətli təsir edir...
13  sentyabr  1826-cı  il - Erməni mənşəli çar generalı  V.Mədətov  Şəmkirdə 
2000 nəfər azərbaycanlı türkünün qətlinə fərman verir...
13 
sentyabr 1918-ci il - Andranikin başçılığı ilə ermənilər tərəfindən Zəngə­
zurun Urud, Darabaş, Ağudi,  Vağudi kəndləri darmadağın edilir; Arıklı, Şükər, 
Məliklər, Pirkənd,  Şəki,  Qızılcıq kəndlərinin, Qarakilsənin müsəlmanlar yaşa­
216
Azərbaycan faciələrinin təqvimi
yan hissəsi, İrəşcik,  Pürülü,  Kürdlər,  Xotanan,  Sisyan və Zabazadur kəndləri 
yandırılır. Yüzlərlə qadın, qoca, uşaq öldürülür (Azərbaycan Respublikası Döv­
lət Arxivində fond  894,  siyahı 4,  65,  vər.l29-da saxlanan və mühafizə  olunan 
sənəddə (Zəngəzur qəza rəisi Məlik Namazəliyevin 12 sentyabr 1918-ci il tarixli 
8 nömrəli raportu) də bu faktlar öz əksini tapıb)...
13 
sentyabr  1918-ci il - Zəngəzurda  (Sisyanda)  50 000
 
azərbaycanlı Andra­
nikin silahlı dəstələrinin hücumları ilə əlaqədar olaraq öz doğma ocaqlarını tərk 
etmək məcburiyyətində qalır.  Canbuh və Xanar dərələrinin qənşərindəki Qarı- 
qışlaq kəndinin yüzlərlə sakini qılıncdan keçirilir.  Vağudi kəndinin qadın və uşa­
qlarına ağır işgəncələr  verilir;  Məscidə  sığınmış  400
 
kənd  sakinini  od vurub 
yandırırlar. Bağırbəyli kəndində  7 kişi və qadın bir damın içində ermənilər tə­
rəfindən diri-diri yandırılır, onların meyidləri eybəcər hala salınır...
13 
sentyabr  1988-ci il - İrəvanda Sov.İKP MK-nın şöbə müdirinin müavini 
Q.Xarçenkonun iştirakı ilə geniş plenum keçirilir...
13 
sentyabr  1988-ci il -  «Amerikanın səsi»
 
radiosunun Ermənistan redaksi­
yası «Qarabağ» komitəsinin Dağlıq Qarabağla Ermənistanı birləşdirmək planı 
haqqında məlumat verir. Həmin plana əsasən Qarabağ erməniləri çalışıb SSRİ 
tərkibindən çıxmalı,  sonra  Ermənistan  SSR-in  tərkibinə  daxil olmaq  şərti  ilə 
yenidən SSRİ-nin tərkibinə daxil edilmələri təklifilə müraciət etməli idilər...
13  sentyabr  1990-cı il - Ağdam rayonuna pənah gətirmiş qaçqın Mehbalı və 
Hümbət Əliyev qardaşları 95-46 AJQ nömrəli şəxsi maşınında Füzuli rayonuna 
gedərkən Pirağabulaq deyilən ərazi yaxınlığında erməni yaraqlılarının atəşinə 
məruz qalırlar.  Mehbalı  Əliyev ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə öldürülür...
13  sentyabr  199I-ci il -Ağdam rayonuna pənah gətirmiş  1  nəfər azərbaycanlı 
qaçqın ermənilər tərəfindən Ağdam-Xankəndi
 
avtomobil yolu yaxınlığında vəh­
şicəsinə qətlə yetirilir...
13  sentyabr  1992-ci il - Milli Qəhrəman Rövşən Əbdülhüseyn oğlu Abdul­
layev Zəngilan  rayonunun  Qazançı  kəndi  ərazilərində  erməni  yaraqlıları  ilə 
döyüşdə həlak olur...
14  sentyabr  1603-cü il - 1 Şah Abbas ilə Osmanhlar arasında Süfyan döyüşü 
baş verir.  Şah Abbas Azərbaycana yürüş edir...
14  sentyabr  1829-cu il -  Türkiyənin Ədirnə  şəhərində  imzalanmış  Ədirnə 
müqaviləsi 1828-1829-cu illər Rusiya-Türkiyə
 
müharibəsinin başa çatmasını bil­
dirir.  Ədirnə  sülhü Zaqafqaziyanın  çox hissəsinin Rusiyaya birləşdirilməsini 
başa çatdırır.  Ədirnə müqaviləsi
 
ilə Osmanlı imperiyasının da ermənilərin yenicə 
işğal olunmuş Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi həyata keçirilməyə
217

---