MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
194 O vaxtdan biz Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında problemləri bu və digər dərəcədə araşdırmağa çalışaraq müəyyən təcrübə əldə etdik. Düşünürük ki, bu digər ölkələrdən olan həmkarlarımıza maraqlı olacaq. Belə ki, multikulturalizm və onun milli mədəniyyətin inkişafında rolu, mədəniyyətlərin dialoqu mövzusunda çoxlu məqalələr var.* Qeyd etmək istərdik ki, bizim filosoflar Rusiya Akademiyası Fəlsəfə İnstitutundan olan həmkarları ilə multikulturalizm məsələlərinin həllinin dərk edilməsi, mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi və digər mövzularda müntəzəm olaraq birgə tədqiqatlar aparırlar.
Etiraf etmək lazımdır ki, multikulturalizmin tədqiqi birinci növbədə kompleks, inzibati yanaşma tələb edir və məsələ təkcə onda deyil ki, o, siyasi, beynəlxalq iqtisadi hüquqi, etik və digər aspektlərə malikdir. Hər bir mədəniyyət problemi inzibati əhəmiyyət daşıyır.
İkincisi, multikulturalizmə aid hər bir yanaşma müasir dünyada fəlsəfənin üstün məqsədi haqda eyniliyin dərk edilməsi, qiymətləndirməsi, milli eyniliyin olması, bu eyniliyin dəyişməsinin səbəbi, eyniliyin dərəcəsi və s. kimi məsələlər üzərində yenidən düşünməyə, baş sındırmağa filosofları məcbur edir.
Üçüncüsü, bu sualın araşdırılmasına dair fəlsəfi aspekt böyüməkdə olan nəslin tərbiyəsində digər mədəniyyətlərin nümayəndələrinə hörmətin, digər mədəniyyətlərin xüsusiyyətlərinin dərk
olunmasında zərurətin, ideoloji kontekstin aktualliğını ləğv etmir.
Dördüncüsü, multikulturalizm haqqında düşüncələrimizin kontekstində biz qərb fəlsəfəsində multikulturalizm məsələlərinin dərkində çoxlu əlavələr olduğuna diqqət yönəltmək istərdik və bizim bunları dərk etməyimz lazımdır. İlk növbədə söhbət XX əsrin II yarısının fəlsəfəsi haqqında, Y.Xabermas və milli dövlət və modernlə əlaqədar onun diskursu haqqında, həmçinin fransız www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 195
xalqının təşəkkül tapması, fransız mədəniyyətində digər mədəniyyətlərin əhəmiyyətini əsaslandıran M.Fuko haqqında gedir.* Fransız və almanların tarixdə yekdil etnos qurumunun bir neçə milli mədəniyyətin formalaşmasına təkan verməsi, XIX əsrin sonlarında Fransa yəhudilərinin Fransa vətəndaşı sayılması çox maraqlıdır. Başqa sözlə desək, milli eyniliyin təşəkkül problemi bu və ya digər millətə mənsub olanlarların düşüncəsindəki dəyişiklik prosesini özündə ehtiva edir. Yəni etnos və millət anlayışı fərqlidir, vətəndaşlıq təkcə siyasi-hüquqi anlayış deyil, o özündə mədəni, dini, etnik fərqləri birləşdirir.
Beşinci, qloballaşma prosesi mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqə proseslərinə yeni çalarlar daxil etdi və eyni zamanda onları kəskinləşdirdi. Y.F.Fukuyamanın sözlərini yada salaq. O belə hesab edirdi ki, demokratiya «tarixin sonuna» gətirib çıxaracaq, ideoloji qarşıdurmalar dövrü başa çatacaq. Əslində ideoloji qarşıdurmalar, dövlətlərarası münaqişələr bütün dünyanı əhatə etdi. Yeni imperializmdən və yeni millətçilikdən əbəs yerə danışmırlar. Fransızlar ərəb mənşəli fransızlardan, Rusiyada ―qafqazlılardan‖ narazıdırlar, Ermənistan isə nəyin bahasına olursa-olsun, «öz mədəniyyətinin və qanının təmizliyini» qoruyub saxlamağa cəhd edir.
Altıncı, multikulturalizmin dissiplinar tədqiqatlarının zərurəti iki vacib şəraiti nəzərdə tutur: etnokulturologiya və etnopolitologiyanın təmin etdiyi konkret sosioloji tədqiqatlar, statistika lazımdır. Lakin konkret göstəricilər öz növbəsində anlayışların məzmununun tədqiqinə imkan verən fəlsəfi yanaşmanın spesifikliyini şərtləndirir (yeni metafizika). Bu kontekstdə fəlsəfənin germenevtik funksiyalarını yada salmaq yerinə düşərdi. Bu halda müqayisəli təhlil təkcə əlamətlərin müqayisəsinə yönəlmir. Belə ki, multikulturalizmin digər ölkələrdə və mədəniyyətlərdə necə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
196 qavaranıldığından, reallıq qazanmasından və s.-dən çıxış edərək müqayisə aparmaq vacibdir.
Yeddinci, müasir multikulturalizmin spesifikasını, onun mümkün inkişaf tendensiyasını və qloballaşma şəraitində kütləvi şüura reaksiyasını anlamaq üçün onu yanaşı gedən üç proses kimi təsəvvür etmək lazımdır. Və nəhayət müxtəlif mədəniyyətlərdə müxtəlif tezliklə dini, etnik və fərdilik arasındakı ierarxiya pozulur. Cəmiyyət bu proseslərə yalnız kütləvi şüurda təzyiq göstərə bilər, lakin onları tədqiq etməkdən ötrü müasir ictimai elm, ekspert zəmanəti və idarəedici qərarlar lazımdır.
Səkkizinci, multikulturalizm, əlbəttə
ki, mədəniyyətlərin dialoqudur, lakin bu dialoq cəmiyyətin daxilində də, submədəniyyətlər və mədəniyyətlər arasında da
gedir. Azərbaycanda digər submədəniyyətləri özündə birləşdirən mədəniyyəti qəbul etmək ənənəsi formalaşıb. Yəqin buna görə də kütləvi şüurda multikulturalizmə münasibət ümumilikdə pozitivdir. Lakin digər cəmiyyətlərin bizə münasibətində müəyyən inamsızlıq mövcuddur. Müasir informasiya texnologiyalarına dərindən yiyələnmək «mozaik şüur» adlanan anlayışı genişləndirir, halbuki universal şeylər getdikcə daha çox arxaikləşir.
Doqquzuncu, sosioloqlar çox vaxt bir insanda bir neçə bənzərliyi müəyyən edirlər: etnik, dini, peşəkar, cinsi və s. Onların hər biri konkret bir məqamda əsas kimi qəbul oluna, sonra isə onu digəri əvəz edə bilər. Bir çox sosioloji tədqiqatlar göstərir ki, diasporlarda etniklik,vətəndaşlıq, dini etniklik, ruhani diaspora anlayışları işlədilir.
Və nəhayət qeyd etmək lazımdır ki, multikulturalizmin həm empirizmə, həm nəzəriyyəyə, həm də fəlsəfəyə ehtiyacı var. Multikulturalizmin fəlsəfəsi mədəniyyətdə, insanların şüurunda Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|