MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Könül Bünyadzadə, fəlsəfə elmləri doktoru
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
188 ―multikulturalizm şəxsiyyəti nəinki öz identikləşmiş qrupunun əsirinə çevirir, həm də faktiki olaraq azlığı əldə etdikləri hüquq müqabilində çoxluğun üzərində qoyur. Bu isə münaqişənin çox ciddi faktorlarından biridir!‖ Ən əhəmiyyətlisi isə Zorkin multikulturalizmi ―vahid olanı, yüzillər boyu qurulmuş milli dövlətin hüquq sferasını parçalayır ki, buradan da neqativ nəticələr çıxır‖ deyə xarakterizə etmişdir. Məsələyə daha çox siyasi mövqedən qiymət verən, hörmətlə yanaşan, ictimai siyasi xadim, siyasi elmlər doktoru ―Böyük Rusiya‖ partiyasının sədri Andrey Savelyev multikulturalizmi ―dövlətin altına qoyulmuş saatlı partlayıcı‖ adlandırır. Belə məlum olur ki, alman, fransız və ingilis xalqlarının milli şüuru iqtisadi, siyasi sahə ilə yanaşı, mədəni identikliyi də elə bir səviyyədədir ki, başqa mədəniyyətləri özləri ilə ya eyni sıraya qoya bilmir, ya da qoymaq istəmirlər. ―Milli ruh‖ ―özününkünü‖ ―yad‖la eyniləşdirə bilmir. Hər nə qədər qloballaşmanın önündə getsələr də, onlar öz alman və ya fransız ruhunu unutmurlar. Çünki məhz bu, onlara öndə durmaq, istənilən güclü axına qoşulmaq, hətta onu istiqamətləndirmək imkanı verir. İkincisi, demokratiyanın beşiyi olan Amerika niyə mədəniyyətləri ―əridən qazanı‖nda da eyni tolerantlığı göstərmir? Amerikanın gələcəyi, proqressiv ideyaları barədə yazan Emersonun əsərlərini şərh edən və Amerikanı Avropa ilə müqayisə edən Uitmen deyir: ―…Amerikanın məqsədi ilk dəfə dünya tarixində, Yerin nəhəng və müxtəlif məkanlarında – qərbdə, şərqdə, şimalda, cənubda – böyük, çoxqəbiləli həqiqi Xalq yaratmaqdır. Bu ada layiq, qəhrəman şəxsiyyətlərdən, qadın və kişilərdən ibarət Xalq – bax, Amerika bunun naminə yaşayır‖. Vahid xalq yaratmaq istəyən bir dövlət təbii ki, daha sabit qalmaq üçün ―əridən qazan‖dan imtina edə bilməz. Nəhayət, məsələnin digər bir tərəfi bütün deyilənlərin kütləvi mədəniyyət səviyyəsində ifadəsidir. Hər şeydən əvvəl xatırladaq ki, kütləvi mədəniyyət XX əsrin ortalarından, yəni kütləvi informasiya
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 189
vasitələri bütün sosial təbəqələr arasında yayılmaq imkanı qazanandan sonra ortaya çıxmışdır. Maraqlı bir faktı da qeyd edək ki, hələ XX əsrin əvvəllərində sovet hakimiyyəti qurulanda yüksək mədəniyyəti xalqın səviyyəsinə endirmək məqsədi ilə alman marksist Roza Lüksemburqun ―İncəsənət xalq üçün anlaşıqlı olmalıdır‖ fikrini əsas götürmüşdülər. Lakin sonradan aydın oldu ki, əslində Lüksemburq ―Xalq incəsənəti anlamalıdır‖ demişdir. Əgər birincidə incəsənətin, ümumiyyətlə mədəniyyətin primitivləşməsindən söz gedirsə, ikinci halda söhbət xalqın ümumi intellektual və mədəni səviyyəsinin yüksəlməsindən gedir. Bəs kütləvi mədəniyyət bu gün nəyə xidmət edir? Məlum olduğu kimi, kütləvi mədəniyyət elit və xalq mədəniyyətinə nisbətdə daha az bədii dəyərə sahib olsa da, daha geniş auditoriyaya malikdir. Daha çox əhalinin gündəlik həvəsləri üçün nəzərdə tutulan kütləvi mədəniyyət təbii ki, yüksək mədəniyyətlə müqayisə edilə bilməz. Yüksək və milli mədəniyyət xalq və ya etnos tərəfindən deyil, cəmiyyətin savadlı və intellektual təbəqəsi – yazıçı, rəssam, filosof, alimlər tərəfindən yaradılır. Başqa sözlə desək, milli nüvəni formalaşdıran və qoruyan da məhz bu intellektual şəxsiyyətlər, ziyalı təbəqəsidir. Təsadüfi deyil ki, ilk vaxtlar yalnız yüksək təfəkkürlər və zövqlər üçün nəzərdə tutulmuş mədəniyyətin yüksək səviyyəsi, mütəxəssislərin də bildirdiyi kimi, yalnız 50 ildən sonra qeyri-mütəxəssislər aşağı təbəqə üçün anlaşılır. Müasir dövrdə informasiya ötürücülərinin artması həm də kütləvi mədəniyyətin daha geniş miqyas kəsb etməsi deməkdir. Kütləvi mədəniyyət daha çox populyar, primitiv, eyni zamanda, xüsusi dəyər kəsb etməyən keyfiyyətlərin tərənnümüdür və bu səbəbdən onların hər gün dəyişməsi, itirilməsi az qala bir zərurətə çevrilir. Yəni kütləvi mədəniyyətdə bir nihilist ruh hakim olmaqdadır. İnsanın mənəviyyatsızlaşmasına istiqamətlənmiş və hansısa xarici qüvvələr tərəfindən məqsədyönlü şəkildə idarə olunan verilişlərin, filmlərin, musiqilərin yayılmasına xidmət edən kütləvi mədəniyyət o dərəcədə geniş miqyas almışdır ki, kəmiyyət keyfiyyəti www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
190 üstələməkdədir, yəni kütləvi mədəniyyət artıq xalq, hətta elit mədəniyyət kimi təqdim olunmaqdadır. Bunun qorxulu tərəfi məhz ondadır ki, kütləvi mədəniyyət bütün məkanı doldurmaqla bir tərəfdən yüksək mədəniyyətin xalqa açılan yolunu kəsir, digər tərəfdən, daha geniş auditoriyanı əhatə etməklə və bir növ yeganə mədəniyyət növü kimi qalmaqla xalqın təfəkkürünün, ümumiyyətlə mənəvi dünyasının istiqamətvericisi kimi çıxış edir. Deyilənlər ilk baxışda çox ziddiyyətli görünə bilər. Lakin məsələyə bir neçə kiçik şərhlə aydınlıq gətirək. Bəli, multikulturalizm üçün siyasi və iqtisadi yüksəliş azdır, mənəvi inkişaf lazımdır. Elə bir inkişaf ki, özünü dərk etmiş ―milli mən‖ başqalarından qorxmur və onları tanıya-tanıya, özü ilə müqayisə edə-edə özünün müsbət keyfiyyətlərini kəşf edir. Belə dialoq da hər kəsə yüksək tolerantlıq nümunəsi ola bilir. Bu mənada Azərbaycanı nümunə göstərmək olar. Muğamını dünyaya tanıdan Azərbaycan özü də musiqi festivallarına ev sahibliyi edə bilir. Təsadüfi deyil ki, tədqiqatçılar multikulturalizmi səslərin polifoniyası da adlandırırlar. Bu gün dünya vətəndaşına çevrilmiş, eyni zamanda öz şəxsiyyətini də qoruyub saxlayan Cəlaləddin Ruminin məlum tezisini bura tətbiq edərək demək olar ki, Azərbaycan ―bir pərgar kimidir, bir ayağı milliliyinə, dərin köklərinə bağlı, digər ayağı ilə yetmiş iki milləti dolaşır‖. Göründüyü kimi, burada iki əsas nöqtə vurğulandı – identiklik və multikulturalizm. Bir ayaq yerdə nə qədər möhkəm dursa, çevrə də o qədər aydın və düzgün çəkilər.
fəlsəfə elmləri doktoru
Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|