Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Antik dövrdə maşınqayırma 82
qədər çatsın. Sonra boru keçən deşik lehimlənir. Borunun o biri ucu, içərisində su olan qaba salınır və sınaq qurğusu günəş altına qoyulur. Günəş altında müəyyən vaxt qaldıqdan sonra yumurtanın içərisindəki hava günəş istiliyinin təsirindən genişlənir və borudan xaric olmağa başlayır. Bu hadisəni sudan çıxan hava köpükləri əsasında müşahidə etmək olur. Yumurta soyuduqda isə onun içərisinə hava əvəzinə su daxil olur. Əgər yumurta yenidən günəş altına qoyularsa, onda onun içərisindəki su yenidən qaba çıxır. Bu sınağı günəş şüası əvəzinə, od və ya isti sudan istifadə etməklə də aparmaq olar. Başqa bir sınaqda Filon içərisində su olan bir qabın ortasında yanan şam yerləşdirir (şəkil 1.45). Şamın üzərinə ağzı üstə şüşə qab elə keçirilir ki, yanan şam onun ortasında qalsın. Şüşə qabın ağzı suya batdıqda şam sönür və qaba müəyyən miqdarda su sorulur. Filonun fərziyyəsinə görə qabdakı hava yanaraq “yox” olur və onun yerini su tutur. Bu prosesin fiziki mənası isə müasir texnikadan hamıya məlumdur. Apardığı sınaqlar arasında Filon məişətdə tətbiq olunan qablarda da havanın gücündən istifadə etməyə çalışır. Bunu su çiləyən və şərab tökmək üçün nəzərdə tutulmuş qablarda görmək olar. Şəkil 1.46- da misdən hazırlanmış, xaricdən adi görünən bir qab götürülür. Bu qabın dib hissəsində çoxlu xirda deşiklər açılır. Sonra qabın dibindən bir az yuxarıda üzərində bir deşik olan arakəsmə yerləşdirilir. Bu deşikdən qabın içərisinə bir əyilmiş boru keçirilir. Borunun hündürlüyü qabın hündürlüyünün 2/3-ni təşkil edir.
Şəkil 1.45. Su soran lampa. Şəkil 1.46. Qəhvədan.
Antik dövrdə maşınqayırma 83
Qabın içərisinə doldurulan suyun səviyyəsi borunun ən hündür nöqtəsindən aşağıda qalır. Əgər qabın aşağı hissəsindən suyun axması lazım gələrsə, onda qaba lüləkdən güclü hava üfürülür. Suyun axmasını kəsmək üçün isə havanı sormaq lazımdır. Şəkil 1.47-də başqa bir qab − şərab qabı təsvir olunmuşdur. Ağzı kip bağlanmış şərabla dolu olan qabdan (c) maye lülək (k) vasitəsilə aşağıdakı d qabına o qədər axır ki, hf borusunun ucu maye ilə bağlansın. Ondan sonra c qabına hava daxil ola bilmir. Əgər d qabından bir kasa şərab götürülərsə, onda o qab yenidən götürülən miqdarda şərabla dolur. Burada Filon onu nəzərə almır ki, maye d qabında borunun ağzına qədər çatdıqda oradan
həcminə uyğun tarazlığa gəlir. Filonun düzəltdiyi pnevmatik qurğulardan bir çoxu “avtomatlara” aid olaraq bu və ya digər prosesin tənzimlənməsi üçün istifadə olunurdu. Şəkil 1.48-də özü tənzimlənən bir lampanın konstruksiyası verilmişdir. Bunun üçün içinə neft tökülən bir qab götürülür. Qabın ortasında bir boru yerləşdirilir. Sonra qabın periferiyası üzrə tac şəklində lampalar quraşdırılır. Qabın ortasındakı boruya yumurta formalı bir çən keçirilir. Bu çəndən hər lampaya tərəf bir deşik açılaraq oraya lüləklər taxılır. Çənə doldurulmuş neft böyük qaba o qədər axır ki, çənin aşağı hissəsindəki deşik neftlə tutulur və çənə hava daxil ola bilmir. Lampalar yandıqda qabdakı neftin səviyyəsi aşağı düşür. Bu zaman çənin altındakı deşik açılaraq çənə hava daxil olur və bunun nəticəsində lüləklərdən
Şəkil 1.48. Lampa (en kəsiyi). Şəkil 1.47. Şərab qabı. Antik dövrdə maşınqayırma 84
lazımi miqdarda neft axır. Bu proses, neft tamamilə yanana qədər davam edir. Başqa bir avtomat əl yumaq üçün quraşdırılmışdır. Şəkil 1.49-da onun umumi quruluşu verilmişdir. Bu qurğu hündürlük istiqamə- tində iki qutudan ibarətdir. Yuxarıdakı qutunun arxa
hissəsində eni və uzunu qutunun ¼-ə bərabər olan çən yerləşdirilir. Çənin üst tərəfində qıf, qabaq hissəsinin alt
tərəfində isə
lülək bərkidilir. Lüləyin altında tə- rəzi oxuna bərkidilmiş qaşıq yerləşdirilir. Uc hissəsində qaşıq bərkidilmiş qolun o biri ucuna yük bağlanır. Bu yük qaşıq boş olduqda onu yu- xarıya qaldırır. Qaşığa su dolduqda isə yük ona aşağı dönməyə imkan verir. Qaşıq aşağıya hərəkət
etdikdə dönərək içərisindəki suyu altındakı qaba tökür. Yuxarıdakı qutuda, çənlə üzbəüz digər tərəfdə hərəkətli ox yerləşdirilir. Bu oxa ağac tir bərkidilir. Tirin bir ucuna ağacdan düzəldilmiş əl quraşdırılır. Tirin o biri ucuna əli həmişə yuxarı vəziyyətdə saxlamaq üçün yük bağlanır. Əlin üst hissəsində, onun bərabərində bir kanal yerləşdirilir. Knala sabun kürələr qoyulur. Kanalın sonunda sərbəst açıla bilən qapılar bərkidilir. Qapılar ipin köməyi ilə ucunda qaşıq olan tirin yük olan tərəfinə bağlanır. Qaşıq boş olduqda yük qolu döndərərək qaşığı yuxarıya qaldırır və qapıları
Şəkil 1.49. Əl-üz yuyan avtomat. Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|