Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Antik dövrdə maşınqayırma 85
bağlı vəziyyətdə saxlayır. Qaşığa su dolduqda o, aşağıya hərəkət edir və qapılara bağlanan ip sərbəst buraxılır. Bu zaman sabun kürə ələ düşür, əl aşağıya hərəkət edərək qapıları itələyir və çölə çıxır. Sabun əldən götürüldükdə o yenidən yuxarı qalxaraq qutuya daxil olur və özü ilə iplə bağlanmış qapıları çəkərək bağlayır. Qaşıqdan tökülən su altda yerləşdirilmiş qaba axaraq, oradan boru ilə hərəkət edərək aşağıdakı qutunun önündə yerləşdirilmiş iri qaba tökülür. Borunun ucundakı quş dimdiyinə oxşar olan başlıqdan su axaraq xaric olunur. Su aşağıya çatana qədər, adam əllərini sabunlamaq üçün, su qabdan qısa yolla nazik boru ilə tez ağızlığa axır. Təsvir olunmuş qurğunu dayandırmaq üçün çəndəki kranı bağlamaq kifayətdir. Filonun işlərində bir çox maraqlı konsturksiyalara rast gəlinir. Məsələn, bizə bu gün Kardan ötürməsi kimi məlum olan konstruksiyaya oxşar olan mürəkkəbqabı hələ Filonun dövründə məlum idi (şəkil 1.50). Bu konstruksiyanı Filon belə təsvir edir: “Biz
−
c −
−
Sıxılmış havadan istifadə edərək müxtəlif səslərin yaradılması üçün qurğuların hazırlanması da Filonu maraqlandıran məsələlərdən olmuş- Şəkil 1.50. Mürəkkəb qabı. Antik dövrdə maşınqayırma 86
dur. O “Pnevmatika” kitabında bunun üçün müxtəlif konstruksiyalar verir. Bu konstruksiyalardan ən maraqlısı fit çalan su çarxıdır (şəkil 1.51). Bunun üçün ağacdan və ya misdən müəyyən endə baraban formalı, suvarmada istifadə edilən çarxa bənzər bir çarx hazırlanır. Çarx diametri üzrə ikiqat doğuran səthdən (c) ibarətdir. Daxilində nəzərdə tutulan arakəsmələr çarxı
10 bərabər hissəyə bölür. Bu arakəsmə, xarici və daxili səthlər
arasında kiçik
kameralar əmələ gətirir. Kameralarda xarici səth üzrə kiçik
dördkünc deşiklər (f) açılır. Şəkil 1.51-də v ilə işarələnmiş kamera ilə s kamerası arasında kiçik deşiklər nəzərdə tutulur. Çarxın mərkəzi valının diametri xarici diametrin 1/3-nə bərabər olur. Çarxın alt hissəsində böyük su çəni yerləşdirilir (eg). Sonra çarxın üst tərəfində ağacdan hazırlanmış kanal qoyulur. Bu kanaldan axan su çarxın üstünə tökülərək, f deşiyindən kameraya daxil olur. Suyun həcmi müəyyən miqdara çatdıqdan sonra çarxı fırladır. Bu zaman içərisində su olan kamera (s) çarxı döndərir və böyük çəndə olan suya batır. Kameradakı hava tam çıxmağa macal tapmayaraq suda qapanır. Buraya iri çəndən daxil olan su havanı sixışdıraraq, onu kameranın yuxarı hissəsindəki deşikdən çıxarır. Bu zaman kiçik deşiklərdən püskürən hava fit səsi çıxarır. Çarx döndükcə fit çalma aramsız davam edir. Şəkil 1.52-də qüllədə yerləşdirilmiş, buxarla işləyən başqa bir fit çalan qurğu təsvir olunmuşdur. Konstruksiyasından asılı olaraq bu qül-
Şəkil 1.51. Fit çalan su çarxı. Antik dövrdə maşınqayırma 87
lələr ya fit çalır, ya da quş kimi cəh- cəh vurur. Bu şəkildə ab su qabı, d od, e su daxil olan yerdir. Bu yerdə su kranı yerləşdirilir. Qüllənin ətrafına su çənindən xaricə
gedən borular
bərkidilir. Bu boruların çıxışında müxtəlif fiqurlar, məsələn, quşlar yerləşdirilir. Su qaynadıqda, buxar borulardan keçərək quşların ağzından xaric olunur və burada səslər çıxarır. Filonun quyudan su çıxarmaq üçün düzəltdiyi çarx öz orijinallığı ilə başqalarından fərqlənir. Şəkil 1.53-də bu çarx sxematik təsvir olunmuşdur. Bunun üçün ağacdan hər tərəfində çoxlu deşiklər olan qutu götürülür. Sonra onun ortasında dörd künc ağac boru yerləşdirilir. Bu borunun yuxarı ucu su quyusundan təxminən bir qol uzunluğunda xaricə çıxarılır və oraya çarx bərkidilir (g). Suyu yuxarıya qaldırmaq üçün çarxı fırlatmaqla qutu sudan yuxarıya qaldırılır. Sonra o, sərbəst aşağı buraxılır. Bu ağac qutu qurğuşunla örtülərək ağırlaşdırılır. Qutu suya batdıqdan sonra onun içərisindəki hava ağac boru ilə xaric edilir. Sonra bu əməliyyat yenə təkrar olunur. Borunun yuxarı hissəsində dişlər bərkidilir (h). Qutunun aşağısında bir deşik (i) nəzərdə tutulur. Quyunun içərisinə uzanan ağac boru qutunun dibinə
Şəkil 1.52. Fit çalan qüllə.
Şəkil 1.53. Su qaldıran qurğu. Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|