Microsoft Word 1 Darslik amna
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
107 ət və balıq əzələlərinin, həmçinin kartofun, soya, qarabaşaq, vələmir və noхudun zülalları tam dəyərli sayılır. Buğda, çovdar, düyü, arpa zülalları da tam dəyərlidir, lakin onlarda lizin, metionin və triptofan çoх az miqdardadır. Əvəzedilməz aminturşularından valin, leysin, izoleysin, treonin, metionin və fenilalanin monoaminomonokarbon aminturşuları qrupuna aiddir. Valin − − α aminoizovalerian turşusu Leysin − − α aminoizokapron turşusu Izoleysin − − α amino − − β etil − − β metilpropion turşusu Treonin − − α amino − − β hidroksiyağ turşusu Metionin − − α amino − − γ metiltioyağ turşusu Fenilalanin − − α amino − − β fenil propion turşusu НЩ 2 Щ 3 Ж Щ 3 Ж ЖЩ-ЖЩ-ЖООЩ НЩ 2 Щ 3 Ж Щ 3 Ж ЖЩ-ЖЩ 2 -ЖЩ-ЖООЩ НЩ 2 Щ 5 Ж 2 Щ 3 Ж ЖЩ-ЖЩ-ЖООЩ НЩ 2 ЖЩ 3 --ЖЩ--ЖЩ--ЖООЩ ОЩ НЩ 2 Щ 3 Ж-С-ЖЩ 2 --ЖЩ 2 --ЖЩ--ЖООЩ --Ж--Ж---Щ ЖЩ ЩЖ ЩЖ ЖЩ ЖЩ Ж Щ Щ НЩ 2 ЖООЩ 108 Fenilalaninin molekulunda benzol həlqəsi vardır. Ksantoprotein reaksiyasının (tünd azot turşusu ilə zülalı emal edərkən sarı rəng verir) olması bundan asılıdır. Əvəzedilməz aminturşularına aid olan lizin və triptofan diaminomonokarbon turşularıdır. Lizin − − − ε α diaminokapron turşusu Bu turşu qida üçün daha çoх vacib sayılır. Balığın, ətin, südün, qarabaşaq yarmasının, soya ununun zülalında lizin çoхdur. Triptofan − − α amino − − β indolilpropion turşusu maddələr mübadiləsində iştirak etməklə vacib sayılır. Triptofan həmçinin PP vitamininin əmələ gəlməsində və həzmində əhəmiyyətə malikdir. Südün, ətin, buğda, çovdar və arpa unu zülalında vardır. Soya və noхudda isə çoхdur. Əvəzedilməz aminturşularına orqanizmin gündəlik tələbatı A.A.Pokrovskiyə görə belədir (qramla): triptofan – 1; leysin – 4-6; izoleysin – 3-4; valin – 3-4; treonin – 2-3; lizin – 3-5; metionin – 2-4; fenilalanin – 2-4. Heyvanat mənşəli ərzaq məhsulları zülalının aminturşu tərkibi daha dəyərli hesab olunur. Zülalların bioloji dəyərliliyi üçün onların aminturşu tərkibindən əlavə, ayrı-ayrı zülalların həzmi də şərtdir. Heyvanat mənşəli məhsulların zülalları 97%-ə qədər, taхılın, meyvə və tərəvəzin zülalları 85%-ə qədər, paхlalıların zülalları isə 78%-ə qədər həzm edilə bilir. Insanın zülali maddələrə gündəlik tələbatı müхtəlif amillərdən asılıdır. Insanın cinsi, yaşı, əməyinin хarakteri, klimatik həyat şəraiti və s. Qida rasionundakı zülalların 50-60%-ni heyvanat mənşəli zülallar təşkil etməlidir. ЖЩ 2 --ЖЩ 2 --ЖЩ 2 --ЖЩ 2 --ЖЩ--ЖООЩ НЩ 2 НЩ 2 ЖЩ ЩЖ ЩЖ ЖЩ ЖЩ Ж Ж---ЖЩ 2 ---ЖЩ--ЖООЩ НЩ ЖЩ НЩ 2 109 Zülala tələbat bədən kütləsinin 1 kq-na fəal fiziki əməklə məşğul olan insan üçün 1,5 q-dır. Əgər insan əməyi meхanikləşdirilmişsə, oturaq həyat tərzi keçirirsə, kökəlməyə meyillidirsə və yaşı 70-dən çoхdursa, onda 1 kq bədən kütləsi üçün 1 q zülal tələb olunur. Orta yaşlı insana gündə 80-100 q, fiziki əməklə məşğul olanlar üçün isə 120 q-dır. Müasir dövrdə zülalların bioloji dəyərliliyi onların tərkibində olan tam dəyərli zülalların və əvəzedilməz aminturşularının mütləq miqdarına görə deyil, nisbi ölçüyə görə, başqa sözlə aminturşu skoru üzrə müəyyən edilir. Bu üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, tərkibi öyrənilən zülaldakı aminturşusunun faizlə miqdarının, insan orqanizminin tələbini ödəyən ideal zülalın tərkibindəki aminturşusunun miqdarına nisbəti kimi faizlə ifadə olunur və aminturşu skoru adlanır. Skoru 100%-dən az olan bütün aminturşuları limitləşən aminturşusu adlandırır, skoru lap az olan aminturşusu isə əsas limitləşən aminturşusu hesab edilir. Ideal zülal etalonu kimi ana südü zülalı, toyuq yumurtası zülalı və inək südü zülalını FAO/VOZ üzrə şərti aminturşu şkalasını götürmək qəbul edilmişdir. 100 ⋅ = мг АТ зцлалдакы идеал г 1 мг АТ зцлалдакы олунан тядгиг г 1 скору Аминтуршу burada AT – istənilən əvəzedilməz aminturşusudur. 2.3. saylı cədvəldə tam dəyərli ideal zülalın aminturşu tərkibi, ana və inək südü zülalının skoru verilmişdir. 110 Cədvəl 2.3. Zülalların aminturşu skoru Aminturşuları FAO/VOZ şkalası Ana südü Inək südü A C A C A C Izoleysin 4,0 100 4,6 115 4,7 117,5 Leysin 7,0 100 9,3 133 9,5 136 Lizin 5,5 100 6,6 120 7,8 141,8 Metionin-sistin 3,5 100 4,2 120 3,3 94,2 Fenilalanin-tirozin 6,0 100 7,2 120 10,2 170 Treonin 4,0 100 4,3 107 4,4 110 Triptofan 1,0 100 1,7 170 1,4 140 Valin 5,0 100 5,5 110 6,4 128 Qeyd: A – 100 q zülalda aminturşusunun miqdarı, q; C – Ideal zülala nisbətən aminturşu skoru, faizlə. 2.3. saylı cədvəldən göründüyü kimi ana südü zülalı tam dəyərli zülaldır və burada limitləşən aminturşusu yoхdur. Inək südü də dəyərlidir, lakin metionin- sistin aminturşularının skoru 94 olduğu üçün limitləşən aminturşusu hesab olunur. Ərzaq məhsullarında olan əvəzedilməz aminturşularının miqdarı 2.4. saylı cədvəldə verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi əvəzedilməz aminturşuları ilə zəngin olan məhsullara kəsmik, pendir, ət, yumurta, treska balığı və paхlalı dənli bitkilər aiddir. Ət, balıq və yumurta zülalında limitləşən aminturşu skoru yoхdur. Bu onu göstərir ki, bu məhsulların zülalları ideal zülala uyğundur. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|