Microsoft Word BÄ°LÄ°msel eksen 20++
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 101 AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TASAVVUFÎ AKIMLAR VE KİMİ ŞAİRLERİN ESERLERİNDE BELİRTİLERİ AZƏRBAYCAN ƏDƏBİYYATINDA TƏSƏVVÜFİ CƏRƏYANLAR VƏ NEÇƏ ŞAİRİN ƏSƏRLƏRİNDƏ TƏZAHÜRÜ THE SUFFISM MOVEMENT IN AZERBAIJANI LITERATURE AND THE MANIFESTATION OF THE WORKS OF POETS ТЕОСОФСКИЕ ТЕЧЕНИЯ В АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ И ИХ ПРОЯВЛЕНИЯ В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ НЕКОТОРЫХ ПОЭТОВ Qumru ŞƏHRİYAR * Öz Azerbaycan’da tasavvufun tarihi X. yüzyıldan başlamaktadır. Edebiyatta ta- savvufî dönem olarak adlandırılan zaman kesitinde ünlü Azerbaycanlı sufî âlimler yaşamıştır. Onlardan Ebu Hüseyin Dündarî-Şirazî, Hüseyin İbn Yezdinyar, Ebu Hasan, Ebu Züra, Ebu Abbas, Ebu Sait, Abdal Bakuvi, Ali İbn Muhammed İbn Abdullah Bakuvî, Hüseyin Şirvani, Ebu Abbas Ahmed, Ahi Ferec Zencani, Baba Ferec, Hace Muhammed Hoşnam, Hüseyin Merendi, İbrahim Tebrizi, Ebulferec, Ebulvahid Varsani, Said Berdeyi, Ebubekir Ehari, Abdulgahir Sühraverdi ve diğer bir çok sufî âlimlerin adlarını anmak mümkündür. XII. yüzyıl ise Azerbaycan tasavvufunda tarikatlar devrinin başlangıcıdır. İlk kurulan tarikatlar arasında Azerbaycanlı sufîlerin kurdukları tarikatlar önemli role sahiptir. Genellikle, Azerbaycan bu devirden itibaren tarikatlar merkezidir diyebili- riz. Büyük tasavvuf hareketi olan Ahiliğin Anadolu kolu tarikatlerden Sühraverdi- lik, Hûrifilik, Zahidilik, Safevilik, Halvetilik ve Halvetiliğin kolları Rövşenîlik ve Gülşenîlik tarikatları Azerbaycan’da doğmuş ve buradan bütün İslâm âlemine ya- yılmıştır. Genellikle İslâm âleminde yayılmış tarikatlar ve sufî cereyanların birçoğu Azerbaycan kaynaklıdır. * AMEA Folklor İnstitutusü. Bakü/AZERBAYCAN (nevayi-qumru@rambler.ru) Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 102 Makalede, tasavvufun Azerbaycan edebiyatına etkisinden, tarikatların edebi- yatdaki tezahüründen, derviş hareketlerinden vb. söz edilecektir. Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, edebiyat, tasavvuf, tarikatlar, derviş, akım- lar. Xülase Azərbaycanda təsəvvüfün tarixi X əsrdən başlayır. Ədəbiyyatda təsəvvüfi dövr adlandırılan müəyyən zaman kəsiyində məşhur azərbaycanlı sufi alimlər yaşamışdır. Onlardan Əbu Hüseyn Dündari-Şirazi, Hüseyn ibn Yəzdinyar, Əbu Həsən, Əbu Züra, Əbu Abbas, Əbu Səid Abdal Bakuvi, Əli ibn Məhəmməd ibn Abdullab Bakuvi, Hüseyin Şirvani, Əbu Abbas Əhməd, Əxi Fərəc Zəncani, Baba Fərəc, Xacə Məhəmməd Xoşnam, Hüseyn Mərəndi, İbrahim Təbrizi, Əbülfərəc Əbülvahid Varsani, Səid Bərdəyi, Əbubəkr Əhəri, Əbdülqahir Sührəverdi və digər çox sufi alimlərin adlarını çəkmək mümkündür. XII əsr isə Azərbaycan təsəvvüfündə təriqətlər dövrünün başlanğıcıdır. İlk qurulan təriqətlər arasında azərbaycanlı sufilərin yaratdıqları təriqətlər mühüm rola malikdir. Ümumiyyətlə, demək olar ki, Azərbaycan bu dövrdən etibarən təriqətlər mərkəzi idi. Böyük təsəvvüf hərəkatı olan əxiliyin Anadolu qolu, təriqətlərdən sührəvərdilik, hürufilik, zahidilik, səfəvilik, xəlvətilik və xəlvətiliyin qolları rövşənilik və gülşənilik təriqətləri Azərbaycanda doğulmuş və buradan bütün İslam aləminə yayılmışdır. Ümumiyyətlə, İslam aləmində yayılmış təriqətlər və sufi cərəyanlarının neçəsi Azərbaycan mənşəlidir. Məqalədə təsəvvüfün Azərbaycan ədəbiyyatına təsirindən, təriqətlərin ədəbiyyatdakı təzahüründən, dərviş obrazlarından və s. bəhs ediləcəkdir. Açar Sözlәr: Azərbaycan, ədəbiyyat, təsəvvüf, təriqətlər, dərviş, cərəyan Abstract It is seen that in Azerbaijan suffism and the history of suffism movement had begun from the 10th century. During those periods many Azerbaijanian suffism scientists had lived. Some of them were Abu Huseyn Dundari-Shirazi, Huseyn ibn Yezdinyar, Abu Hasan, Abu Zura, Abu Abbas, Abu Said Abdal Bakuvi, Ali ibn Muhammed ibn Abdullab Bakuvi, Huseyn Shirvani, Abu Abbas Ahmed, Akhi Ferej Zenjani, Baba Ferej, Khaje Muhammed Khoshnam, Huseyn Marandi, Ibra- him Tabrizi, Abulfaraj Abulvahid Varsani, Said Bardayi, Abdulgahir Suhraverdi and others. But the 12 th centure is the beginning of the suffism sects in Azerbaijan. During those years the sects created by Azerbaijanian suffists were very important among the other sects. In other words, from that period Azerbaijan had become the centre of sects. Being one of the suffism movements Akhilik which was the Anatolia branch, Suhraverdism, Hurifism, Zahidism, Saffavism and Rovshanism and Guls- hanism being the branches in Khalvatism and Halvatism appeared in azerbaijan Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 103 and had spread in whole Islam world. In general, investigating the history of sufism all sects and some of Sufism movements it is seen that they were in Azerbaijan origin. In the article it will be said about the Suffism sects created, developed in diffe- rent periods in Azerbaijan and the literary examples by the famous people of those sects. Keywords: Azerbaijan, literature, Suffism, sect, dervish, movement Резюме История теософии в Азербайджане начинается с Х века. В определённом отрезке времени именуемым в литературе теософическим периодом жили знаменитые Aзербайджанские учённые теософии. Среди них можно особо выделить имена учённых теософов таких как Абу Хусейн Дюндари-Ширази, Хусейн ибн Йездинйар, Абу Хасан, Абу Зюра, Абу Аббас, Абу Саид Абдал Бакуви, Али ибн Мухаммед ибн Абдуллаб Бакуви, Хусейн Ширвани, Абу Аббас Ахмед, Ахи Фарадж Занджани, Баба Фарадж, Хаджа Мухаммед Хошнам, Хусейн Маранди, Ибрахим Табризи, Абульфaрадж Абульвахид Варсани, Саид Бэрдэйи, Абубэкр Ахари, Абдульгахир Сюхрaверди и др. А XII век в Азербайджанской теософии стал началом эры сектанства. Среди первых созданных сект секты созданные Aзербайджанскими суфиями имели важную роль. В целом можно сказать что, начиная с этого периода Азербайджан стал центром сект. Являющаяся большим движением ахизма секты Анотолийской ветви сухравердизм, хуруфизм, аскетизм, сафавизм, отшельничество и разновидности отшельничества ровшанизм и гюльшанизм родились в Азербайджане и отсюда распространились на весь Исламский мир. В целом некоторые секты и суфиский течения распространившиеся в Исламском мире Азербайджанского происхождения. В статье повествуется об влиянии теософизма на Азербайджанскую литературу, проявлении сектанства в литературе, образов дервишей и т.д. Ключевые слова: Азербайджан, литература, теософия, секты, дервиш, течения Sasanilər imperiyasının ərəblər tərəfindən VIII əsrdə fəth edilməsi ilə impe- riyanın tərkibində olan Güney Azərbaycan, Qafqaz Albaniyasının fəth edilməsi ilə isə Quzey Azərbaycan ərəb xilafətinin tərkibinə daxil olmuşdur. Bununla da Azər- baycan İslamın ilk dövrlərindən (641-643) müsəlmanlığı qəbul etmişdir. Əslində bu ərazilərdə yaşayan xalqların müsəlman olmasında sufilərin rolu böyük idi. Geniş İslam mədəniyyəti anlayışının içərisində zamanla yeni-yeni təriqətlər və məzhəblər yaranmış, bəzən dövlətçilikdə, bəzən ölkənin ictimai-siyasi vəziyyətində Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|